تبیان، دستیار زندگی

در مكه مكرمه 
در روزگارى كه شبه جزیره عرب را ظلمت جهل فرا گرفته و بر اثر عادات و رسمهاى جاهلى ، اخلاقى انسانى جاى خود را به خوى حیوانى داده بود؛ مكه در انتظار حادثه اى عظیم و رویدادى بزرگ بود. حادثه اى كه مى رفت انفجارى عظیم را در جهان هستى به وجود آورد؛ انفجار نور و غلبه آن بر تاریكى جهل .
آرى ، این انفجار در وقتى روى داد كه جبرئیل بر فراز كوه نور فرود آمد، با آوردن پیام اقراء باسم ربك الذى خلق وحى الاهى را بر قلب نازنین خاتم الانبیا فرود آورد.
در آن روز شهر مكه فضاى دیگرى گرفته بود. با آمدن رسالت محمد مصطفى صلى الله علیه و آله بشر در آستانه تحولى عظیم قرار گرفت . اسلام آمد تا به كالبد بى جان و روح بشر حیات تازه بخشد و او را از تاریكیها و گمراهیها برهاند.
اینك پیامبر اسلام با بار رسالت ، از غار حرا پایین آمده تا به كمك نخستین یار خود، این بار عظیم را به سر حد منزل برساند.
این یار دیرین و این چهره محبوب كسى جز پسر ابوطالب نبود كه پیامبر صلى الله علیه و آله و او را از پیش براى چنین روزگار سختى آماده كرده . على كه در آن روز ده سال بیش ‍ نداشت ، با پذیرفتن دعوت ویژه رسول خدا صلى الله علیه و آله وارد صحنه سیاست شد. سیزده سال تمام در مكه دوشادوش پیامبر تلاشهاى فراوانى را انجام داد. در این فصل به چند مورد از این تلاشهاى خالصانه اشاره مى كنیم .
الف . پیشتازى در اسلام 
یكى از امتیازات بزرگ مسلمانان صدر اسلام ، سابقه افراد در پیشى گرفتن بر اسلام بود. بدین جهت برخى در جلوى نام عده اى از مسلمانان كه در مكه اسلام آوردند. شماره گذارى كرده اند؛ براى مثال گفته شده كه نخستین مسلمان ، على علیه السلام و سپس خدیجه و جعفر و پس از او زید و... بودند ⁽²⁾ و یا اینكه طبرى درباره اسلام عمر بن خطاب گفته است كه وى پس از 45 مرد و 21 زن اسلام آورده است . ⁽³⁾
چون مسئله پیشتازى على علیه السلام در اسلام یكى از بزرگ ترین امتیازات او به شمار مى آید، بدین جهت این مسئله مورد نقص و ایراد برخى از دشمنان قرار گرفته است كه در زیر به بررسى این مسئله خواهیم پرداخت .
هنوز ده سال از عمر شریف و پر بركت امیر مؤ منان نگذشته بود كه نبوت حضرت محمد مصطفى صلى الله علیه و آله آغاز شد. على علیه السلام از همان ابتداى امر، با تسلیم در برابر اراده و فرمان خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله ، به عنوان یاورى با كفایت و بازویى محكم و سربازى فداكار و جان به كف و نماینده اى امین و صادق در كنار آن حضرت قرار گرفت .
به عقیده تمام مورخان شیعه و سنى ، على بن ابى طالب علیه السلام نخستین كسى بود كه به پیامبر صلى الله علیه و آله ایمان آورد. شیخ مفید مى نویسد: او اولین كسى بود كه به خدا و رسولش ایمان آورد و اولین جنس ذكورى بود كه پیامبر صلى الله علیه و آله او را به اسلام دعوت كرد و وى نیز اجابت نمود. ⁽⁴⁾
به دنبال این اقدام صادقانه از سوى امیر مؤ منان ، پیامبر صلى الله علیه و آله در گفتارى صریح و آشكار، نشان پیشتازى در اسلام را به وى داد و چنین فرمود: یا على اءنت اءول المسلمین اسلاما و اءول المؤ منین ایمانا ؛اى على تو اولین مسلمان و اولین مؤ منان هستى . ⁽⁵⁾ و در جاى دیگر نیز فرموده است : على اءول من آمن و صدقنى ؛ على نخستین كسى بود كه به من ایمان آورد و مرا تصدیق كرد. ⁽⁶⁾
صحابه و تابعین پیامبر صلى الله علیه و آله نیز در پاسخ پرسشهاى فراوان مردم ضمن بیان واقعیت ، على بن ابى طالب را نخستین مسلمان معرفى مى كردند. از جمله یارانى كه بى پرده سخن گفته اند: سلمان فارسى ، ابوذر غفارى ، مقداد، عمار، زید بن صوحان ، حذیقه بن الیمان ، ابو الهیثم بن تیهان ، خزیمة بن ثابت ، ابو ایوب انصارى ، ابو سعید خدرى ، ابو رافع ، سعد بن ابى وقاص ، ابو موسى اشعرى ، انس بن مالك ، ابو الطفیل ، جبیر بن مطعم ، عمرو بن حمق خزاعى ، حبه عرنى ، جابر حضرمى ، حارث اعور، عبایه اءسدى ، مالك بن الحویرث ، قثم بن العباس ، سعد بن قیس ، مالك اءشتر، هاشم بن عتبه ، محمد بن كعب و... بود. ⁽⁷⁾
تلاشهاى ناموفق دشمنان 
همین امر سبب شد كه برخى از روى كینه و دشمنى با على و عده اى از روى عدم درك و آگاهى از اینكه دیده اند چنین افتخارى نصیب وى گشته ، سخت به وحشت افتاده اند. بدین جهت دست به تلاشهاى ناموفقى زده اند تا به خیال خود این گوى را از دست على بربایند. اینك به برخى از این تلاشها اشاره مى كنیم :
1. سبقت ابوبكر بر اسلام  
برخى به پیروى از روایت ابوهریره و شعر حسان بن ثابت بر این باورند كه ابوبكر اولین مسلمان بوده ، نه على !
پاسخ مى دهیم : سعد بن ابى وقاص با اینكه رابطه خوبى با امیر مؤ منان نداشته ، اما در برابر سؤ الى كه از وى شده بود كه آیا پیش از همه شما، ابوبكر اسلام آورد، گفت : خیر. پیش از ابوبكر پنجاه نفر اسلام آوردند. ⁽⁸⁾
افزون بر این ، ابن شهراشوب ضمن رد چنین روایاتى مى نویسد: فاما شعر حسان باءن اءبابكر اول من اءسلم فهو شاعر و عناده لعلى ظاهر، و اءما روایة ابى هریره فهو من الخاذلین و قد ضربه عمر بالدرة لكثرة روایته و قال انه كذوب ؛ اما سروده حسان كه در آن مى گوید: ابوبكر نخستین مسلمان بوده است ، صحیح نیست ، چرا كه حسان فردى شاعر است و عناد و مخالفت او با على بن ابى طالب آشكار است ، و اما رویت ابو هریره ، باز هم از درجه اعتبار ساقط است ؛ چرا كه او از كسانى بوده كه مردم را از پیروى على نهى مى كرده و وى كسى بود كه عمر او را به خاطر روایاتش با تازیانه زده است و درباره اش گفت : بسیار دروغ مى گوید. ⁽⁹⁾
دیگر آنكه چه اظهار نظر بیهوده اى است در حالى كه خود ابوبكر، بر پیش گرفتن على بر او در اسلام اسفناك بوده و پیوسته مى گفت :اى كاش من اولین كسى بودم كه به پیامبر ایمان مى آوردم !
ابو ذرعه دمشقى و ابو اسحاق ثعلبى نقل مى كنند كه : ابوبكر مى گفت : یا اءسفى على ساعة تقدمنى فیها على بن ابى طالب ، فلو سبقته لكان لى سابقة الاسلام چه بسیار جاى تاءسف است بر آن ساعتى كه على بن ابى طالب در اسلام بر من پیشى گرفت كه اگر من در آن لحظه بر او پیشى گرفته بودم ، گوى سبقت در اسلام را من برده بودم . ⁽¹⁰⁾
برخى دیگر همانند محب الدین طبرى در ذخایر العقبى ضمن بیان این نكته كه امیر مؤ منان نخستین مسلمان بوده است ، در عین حال نتوانسته از كنار گفته هایى كه در آن از تقدم اسلام ابوبكر سخن به میان آمده است به سادگى بگذرد. از این روى ضمن تاءیید آن گفته ها به توجیه پرداخته است . وى آنها را حمل بر این كرده كه ابوبكر نخستین كسى بود كه اسلام خود را اظهار كرد و على اولین كسى بود كه اسلام را پذیرفت ! سپس تفصیل در این بحث را به كتاب دیگرش به نام الریاض النضرة ارجاع مى دهد. ⁽¹¹⁾
حال از محب الدین باید پرسید كه ایشان با روایاتى كه خود او آورده كه همگى تصریح دارد بر اینكه آن حضرت نخستین كسى بود كه نماز خوانده است چه مى كند و چه جوابى مى دهد. و نیز به سه روایتى كه خود او از عمر و احمد نقل كرده كه امیر مؤ منان فرمود: عبدت الله من قبل اءن یعبده اءحد من هذه الامة خمس سنین ؛ ⁽¹²⁾ من پنج سال پیش ‍ از دیگران به عبادت خدا پرداختم ، یا اینكه فرمود: صلیت قبل اءن یصلى الناس سبع سنین ؛ ⁽¹³⁾ من هفت سال پیش از دیگران نماز گذاردم ، چه پاسخى آماده كرده است . آیا كسى كه پنج یا هفت سال پیش از دیگران به نماز پرداخته ، اسلام خود را هنوز اظهار نكرده ، اما ابوبكر كه پس از هفت سال مسلمان شده ، نخستین نفرى بوده كه اسلام خود را آشكار كرده است ؟! آیا این توجیه از چنین فردى قابل پذیرش است .
اگر گفته شود كه ممكن است امیر مؤ منان در این چند سال نماز خود را در پنهانى مى خوانده است ، پاسخ مى دهیم : بر فرض كه در سه سال اول از آغاز بعثت كه در آن روزگار دعوت علنى نبوده امام چنین مى كرده ، اما در چهار سال بعد دعوت پیامبر صلى الله علیه و آله به اسلام علنى و آشكار بوده است . آیا در آن روزها باز هم امام در پنهان نماز مى خوانده است ؟
0افزون بر این ، تاریخ شهادت مى دهد كه در آن روزهایى كه هیچ مسلمانى در جزیرة العرب جز پیامبر و على و خدیجه وجود نداشته اینان در مسجد الحرام نماز جماعت داشته اند.
یحیى بن عفیف از پدرش نقل مى كند كه وى مى گفت : پیش از آنكه دعوت پیامبر علنى گردد، روزى در مكه در كنار عباس فرزند عبدالمطلب نشسته بودم . در این بین جوانى وارد مسجد الحرام شد. ابتدا نگاهى به آسمان كرد؛ آفتاب حلقه زده بود، آنگاه رو به كعبه نموده براى نماز از جاى برخاست . سپس كودكى از راه رسید و در طرف راست آن جوان قرار گرفت و پس از او بانویى از راه رسید و در پشت سر آن جوان ایستاد.
پس آن جوان خم شد (به ركوع رفت ) و آن دو به نیز خم شدند؛ جوان سر برداشت ، آن دو نیز سر برداشتند؛ جوان سر به سجده گذارد، آن دو نیز سر به سجده گذاردند.
به عباس گفتم : اى عباس ، من امر بسیار بزرگى را مى بینم !
عباس گفت : آرى امر عجیبى است . سپس افزود: آیا مى دانى این جوان كیست ؟ این محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب ، فرزند برادر من است . آیا مى دانى آن پسر كیست ؟ آن كودك ، على بن ابى طالب فرزند برادر من است . آیا مى دانى آن زن كیست ؟ این خدیجه دختر خویلد است . برادر زاده ام محمد صلى الله علیه و آله به من خبر داد كه خدایش ، خداى آسمانها و زمین ، او را به این دینى كه اكنون بر آن است ، دستور داده . به خدا قسم بر روى این زمین كسى جز این سه نفر بر این دین نیستند! ⁽¹⁴⁾
2. سبقت خدیجه بر اسلام  
سومین تلاشى كه برخى از ناآگاهان كرده اند این است كه مى گویند: نخستین كسى كه از زنان اسلام آورد، خدیجه همسر پیامبر بود و نخستین كسى كه از مردان به پیامبر صلى الله علیه و آله ایمان آورد، على بود.
ما منكر فضایل حضرت خدیجه كبرا نیستیم ؛ چرا كه این بانوى فداكار بزرگترین خدمت را به عالم اسلام و همچنین به شخص پیامبر تقدیم كرد. اما این بدان معنا نیست كه تمام سخنان پیامبر را نادیده گرفته و یا آنها را در این باره توجیه كنیم .
عایشه دختر ابوبكر از پیامبر نقل كرده كه فرمود: یا عائشه دعى لى اءخى فانه اءول الناس اسلاما ؛ ⁽¹⁵⁾ اى عایشه ، برادرم را بخوان كه اوست نخستین فرد از مردم كه مسلمان شد. عمر بن الخطاب نیز از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل كرده كه فرمود: یا على اءنت اول المسلمین اسلاما. ⁽¹⁶⁾ ابن عباس از پیامبر نقل كرده كه فرمود: على اءول من آمن بى و صدقنى ؛ ⁽¹⁷⁾ على نخستین كسى است كه به من ایمان آورد و مرا تصدیق كرد.
در صورتى كه خدیجه اولین مسلمان بود، پس چرا پیامبر صلى الله علیه و آله ، على را اولین مسلمان ، اعم از زن و مرد معرفى مى كند؟!
2) مناقب آل ابى طالب ، ج 2، ص 4.
3) همان .
4) ارشاد مفید، ص 3.
5) مناقب آل ابى طالب ، ج 2، ص 6.
6) همان .
7) همان .
8) همان ، ص 4.
9) همان ، ص 5.
10) همان ، ص 4.
11) ذخائر العقبى ، ص 58.
12) همان ، ص 60.
13) همان .
14) ارشاد مفید، ص 13.
15) فضائل الخمسة من الصحاح الستة ، ج 1، ص 208.
16) مناقب آل ابى طالب ، ج 2، ص 6.
17) همان .

نام كتاب : خورشید كعبه

نگرشى به زندگى سیاسى امیر مؤ منان على (ع)

نویسنده : محمد جواد مروجى طبسى