روز اصفهان را باید در اردیبهشت ماه گرامی داشت یا در آذر ماه.
این‌ها بحث‌هایی است که اردیبهشت و آذر هر سال بین اهالی شهرداری اصفهان و اهالی تشکل‌های مردم‌نهاد اصفهان شناس شکل گیرد و چیزی که معمولا در این بین فراموش می‌شود، گرامی‌داشت اصفهان است.
تصمیم گرفته‌ایم این بحث‌های حاشیه‌ای را فراموش کنیم و به اصل مطلب بپردازیم، یعنی گرامی‌داشت اصفهان و فرهنگ‌اش و صد البته هنر و مکاتب هنری برجسته‌اش.
مکتب تئاتر اصفهان کمدی سفید هوشنگ حریرچیان، یار و همراه ارحام صدر درباره تئاتر مکتب اصفهان به خبرنگار نسل فردا می‌گوید: بنیانگذار مکتب نوین در تئاتر اصفهان ارحام صدر بود.
در واقع پیش از او در کمدی‌ها انتقاد نمی‌شد و تنها کمدی موجود، کمدی سیاه بود، اما ارحام صدر کمدی سفید را پایه‌گذاری کرد.
وی ادامه می‌دهد: ارحام صدر در کمدی سفید مشکلات را مطرح کرد، گرچه پیش از آن زنده‌یاد بنی‌احمدی هم کمدی سفید کار می‌کرد، اما سبک کار ارحام صدر با او متفاوت است.
حریرچیان بیان می‌کند: کمدی سیاه آزاد بود هر کاری بکند، گرچه انتقاد هم می‌کرد.
در واقع کسی که کمدی سیاه را مطرح می‌کرد، می‌توانست حتی نقش فرعون را بازی کند، اما در مقابل کمدی سفید مشکلات مردم را با زبان طنز مطرح می‌کرد.
کمدین‌هایی چون سعدی افشار و حسن شمشاد، نقش سیاه را بازی می‌کردند و فقط مردم را می‌خنداندند، اما کار آن‌ها جنبه آموزشی نداشت.
وی اضافه می‌کند: در مقابل کمدی سفید کمبودهای اجتماعی و مسائل تربیتی را مطرح می‌کرد و به بیمار اجتماع دارویی تلخ به همراه شربتی شیرین می‌داد.
کسانی که به اصفهان می‌آمدند، علاوه بر جاذبه‌های میراثی این شهر به تئاتر سپاهان هم می‌رفتند و در واقع تئاتر ارحام صدر به جذب توریست هم کمک می‌کرد.
حریرچیان خاطرنشان می‌کند: البته در کنار ارحام صدر هنرپیشه‌های قدر دیگری چون زنده‌یاد جهانگیر فروهر هم بودند که او را همراهی می‌کردند.
نکته دیگر این است که ارحام قهرمان بدیهه هم بود.
مکتب موسیقی اصفهان ردیف‌های متفاوت حسن منصوری، مولف کتاب «ردیف‌های سازی و آوازی مکتب اصفهان» درباره تاریخ شکل‌گیری مکتب موسیقی اصفهان به خبرنگار نسل فردا می‌گوید: شكل‌گیری هر مكتب هنری در یك شهر زمانی رخ می‌دهد كه این شهر پایتخت شود و مورد حمایت دولتی و سیاسی قرار گیرد.
مكتب موسیقی و سایر مكاتب هنری اصفهان نیز در دوران پایتختی اصفهان در زمان صفویه شکل گرفت.
وی ادامه می‌دهد: در ابتدای صفویه نسبت به موسیقی بی‌مهری شد، اما پس از آن، شاه عباس که به موسیقی علاقه داشت و یک اركستر داخلی داشت، موسیقی را در قالب مذهب پیاده كرد.
به این شیوه که تصنیف‌های موسیقی را در سینه‌زنی، روضه‌خوانی و تعزیه پیاده كرد و باعث حفظ آن‌ها شد.
منصوری اضافه می‌کند: در واقع به دلیل این که در این دوران تعصبات مذهبی شكل گرفت، موسیقی مجلسی به طرز مخفیانه پیگیری شد و به همین دلیل نمی‌توانیم چهره شاخصی از اهالی موسیقی مکتب اصفهان نام ببریم.
در این دوران، علمای موسیقی با آموزش به تعزیه‌خوان‌ها، باعث حفظ گوشه‌های موسیقی شدند.
وی بیان می‌کند: افراد شاخص‌تر موسیقی مكتب اصفهان کسانی چون مرحوم نایب اسدالله یا سلیمان اصفهانی در میان نی‌نوازان، مرحوم سارنج در میان کمانچه‌نوازان و مرحوم سید رحیم اصفهانی، تاج اصفهانی، حبیب شاطر حاجی، مرحوم ساعت‌ساز و ادیب خوانساری در میان آوازخوانان هستند.
منصوری اظهار می‌کند: گفته می‌شود تفاوت مکتب موسیقی اصفهان با مکاتب موسیقی تهران و تبریز این است که در این مکتب، شعر جداگانه خوانده می‌شود و با تحریر آمیخته نمی‌شود، اما به اعتقاد من هر کجا آواز خوانده می‌شود، باید این موضوع رعایت شود.
در واقع مکتب آواز اصفهان توسط مرحوم سید رحیم در دوران ناصرالدین شاه به اهالی موسیقی تهران آموزش داده شد.
در اصفهان آخرین بازمانده صحیح‌خوانی، تاج اصفهانی و برخی شاگردهای او بوده‌اند.
وی می‌افزاید: در واقع تفاوت اصلی مکتب اصفهان با مکتب موسیقی تهران یا تبریز نه در تفاوت در شیوه آوازخوانی، بلکه در این است که تعدادی گوشه‌ها و ردیف‌ها در این مکتب هست که در مکاتب دیگر نیست.
در حقیقت ردیف موسیقی مکتب اصفهان در اسم‌گذاری گوشه‌ها و خود گوشه‌ها با مکاتب تبریز و تهران متفاوت است و از طرف دیگر این گوشه‌ها با حالت‌های متفاوتی خوانده می‌شود.
مکتب ادبی اصفهان نازک‌خیالی معماگونه دکتر مهدی نوریان، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان درباره مکتب ادبی اصفهان به خبرنگار نسل فردا می‌گوید: اصفهان در دوره‌های مختلف به تناوب مرکزیت داشته که اوج آن در زمان صفویه بوده که در این دوران اصفهان به پایتختی انتخاب و مرکز قدرت شد.
به همین دلیل علما، دانشمندان، ادبا، خوشنویسان و اهل هنر در این دوران به اصفهان آمدند و یک مکتب علمی، ادبی و هنری در اصفهان ایجاد کردند و شخصیت‌های بزرگی در این مکتب ظهور کردند.
سبک شعری که در این دوران مشهورتر شد، به سبک هندی مشهور است.
وی ادامه می‌دهد: بعضی صاحب‌نظران چون مرحوم استاد امیر فیروزکوهی معتقد بودند به جای سبک هندی باید به این سبک ادبی، سبک اصفهانی گفت، چرا که بزرگ‌ترین نمایندگان این سبک چون صائب و دیگران در اصفهان بودند، آرامگاهشان در اصفهان است و بیشترین اشعاری که از آن‌ها به جای مانده در اصفهان سروده شده است.
نوریان خاطرنشان می‌کند: مجامعی در قهوه‌خانه‌ها در زمان صفویه بود که در این مجامع شعرا در قهوه‌خانه‌ها جمع می‌شدند و اشعار خود را برای یکدیگر می‌خواندند.
حتی گاهی اتفاق می‌افتاد که شاه عباس صفوی به قهوه‌خانه می‌رفت و شعر شعرا را گوش می‌کرد.
یک کتاب بسیار ارزشمند به نام تذکره نصرآبادی از آن زمان به جای مانده که میرزا طاهر نصرآبادی که خود شاعر، ادیب و شعرشناس بوده و با بسیاری از شاعران رفت و آمد و دوستی داشته، آن کتاب را به صورت تذکره شعرا تالیف کرده است.
سبک ادبی هندی یا اصفهانی کم‌کم به سمت نازک‌خیالی کشیده شد.
به طوری که شعر تقریبا مثل معما شد و به سادگی و برای همه قابل درک و لمس نبود.
مجله ادبی جنگ اصفهان طرح دیدگاه‌های تازه جُنگ اصفهان، یک حلقه ادبی است که در آغاز دهه چهل توسط تعدادی نویسنده جوان و نواندیش در اصفهان پایه‌گذاری شد.
اوایل دهه ?? شمسی هوشنگ گلشیری و همفکرانش برای طرح دیدگاه‌های تازه خود در مقابل جریانات ادبی سنت‌گرای انجمن شعر صائب در اصفهان سلسله جلساتی را تشکیل دادند که بعدها جنگ اصفهان نام گرفت.
اولین جلسات در کنار قبر صائب برگزار شد.
از دل همین جلسات بود که نویسندگان و نظریه‌پردازان ادبی دهه چهل و پنجاه شمسی در ایران بیرون آمدند.
مجله جنگ اصفهان، شماره اول، ???? محصول همین دوره است.
هسته اصلی اصحاب جنگ شامل محمد حقوقی، اورنگ خضرایی، روشن رامی، رستمیان، جلیل دوستخواه، محمد کلباسی، هوشنگ گلشیری و احمد گلشیری بودند.
از شماره دوم ابوالحسن نجفی، احمد میرعلایی، ضیاء موحد و بعدتر تعدادی از نویسندگان و شاعران جوان به حلقه همکاران پیوستند.
جنگ اصفهان که این جمع را به عنوان قطبی در ادب معاصر شناساند، کمابیش با همین ترکیب تا سال ???? در یازده شماره منتشر شد.
بهرام صادقی، محمود نیکبخت، احمد اخوت، رضا فرخفال، محمد کلباسی، مجید نفیسی و یونس تراکمه از دیگر یاران جنگ اصفهان بودند.
برخی از بهترین آثار ادبیات معاصر ایران اولین بار در این جلسات خوانده و نقد شدند.
ملکوت نوشته بهرام صادقی و شازده احتجاب نوشته هوشنگ گلشیری از این جمله‌اند.
