در تعریف اعجاز گفته شده است:

«المعجزه هو الامر الخارق العادة، المطابق للدعوی، المقرون بالتحدّی، المتحذر علی الخلق اتیان مثله»

معجزه امر خارق العاده ای است كه با ادعای نبی مطابقت دارد و همراه با تحدّی (مبارزه طلبی) است، به گونه ای كه بشر از آوردن مثل آن ناتوان است.

با توجه به این تعریف و مؤلفه های آن اولاً، معجزات تمام انبیای الهی همگی، اموری ممكن؛ ولی خارق عادت است؛ یعنی محال عادی است نه محال عقلی؛ مثلاً عادتاً محال است كه در یك چشم برهم زدن چوب و عصا تبدیل به اژدها شود؛ چرا كه اساساً عناصر مادّی چوب و سنگ و خاك و گیاه در طبیعت به صورت تدریجی تبدیل به مار می شود. هر مار و عقربی كه امروزه زنده است و می خزد، در گذشته جزئی از آن خاك و كرة زمین بوده است، اگر چوبی بپوسد و خاك شود، جزء مواد غذایی گیاه می شود و اگر این گیاه را ماری بخورد، همین مواد در آینده و پس از تولید مثل، تبدیل به ماری دیگر می گردد. این راه عادی و تدریجی تبدیل شدن ذرات چوب به مار است ولی در معجزه این راه متعارف و عادی طی نمی شود؛ بلكه از راه غیر عادی و خارق العاده كه آن هم مورد تأیید عقل و بر اساس «علت و معلول» است، پدید می آید. صاحب معجزه، به اذن الهی، از راه علل ناپیدایی كه خود بدان آگاه است، به سرعت چوب را تبدیل به مار می كند و این كار را افراد عادی بشر نمی توانند و از علل ناپیدایی آن هم خبر ندارد.[2]

پس معجزه طبق قانون علّی و معلولی عمل می كند و خرق عادت است نه خرق قانون علیّت.

ثانیاً؛ یكی از ویژگی های مهم معجزه آن است كه با وجود آنكه «تحدّی» می كند و مخالفان و منكران را به مبارزه طلبی دعوت می كند؛ هیچ كس توان مبارزه و معارضه ی با آن را ندارد، لذا معجزه همواره شكست ناپذیر است؛ به این خاطر كه معجزه به یك مبداء شكست ناپذیر متكی است كه همان قدرت لایزال و بی بدیل خداوند باشد.
...........................................................
ادامه دارد

معجزه برای تأیید انسان كامل و ولی الله می آمد كه ارتباط و دسترسی او به مبادی عالیة ماوراء طبیعت و علل خفیه به مراتب بیشتر از دسترسی دیگران است.از این رو امكان ندارد كه روزی انسان بر اثر پیشرفت علوم بتواند این علل خفیه را بشناسد؛ زیرا چنین امور غیبی از قلمرو فكر و اندیشه و تجربه بشر عادی بیرون است. تنها راه رسیدن به آنها قداست روح و طهارت نفس است كه از تهذیب نفس به طریق مشروع حاصل می شود واین فقط مخصوص انبیاء و اولیای الهی است.

افزون بر آن، از آنجا كه هدف و ضرورت وحی و ارسال رسولان، هدایت و سعادت بشر بوده است، اگر قرار باشد چنین امور خارق العاده ای به دست پیامبر نمایان و مدعیان دروغین بیفتد، با حكمت خداوند و لطف او سازگاری ندارد؛ چگونه ممكن است كه خدای حكیم به چنین دروغگویان منحرفی اجازه دهد كه با اعجاز، مردم را منحرف سازند!

با توجه به آنچه گفته شد می توان گفت: درست است كه معجزه طبق قانون علّی و معلولی عمل می كند و کسی غیر از انبیاء الهی توان آوردن آن را ندارد؛ اما این مسئله هیچ ربطی به فهم و درك معجزه و تشخیص اعجاز انبیای راستین الهی از انبیای دروغین ندارد؛ چرا كه راه شناخت معجزة واقعی از غیر آن، بستگی به چیزهای دیگری دارد غیر از دانستن رابطة علّی و معلولی آن.

از این رو برای تشخیص اعجاز در قرآن باید بین افراد متخصص و كارشناس؛ مثلاً فن سخنوری و فصاحت و بلاغت و بین مردم عادی و تودة مردم فرق گذاشت. گروه اول با این كه متخصص ادبیات عرب است، فصاحت، بلاغت، نظم و اسلوب جدید و بی نظیر آیات قرآن را تشخیص می دهد؛ اما هرگز نمی تواند بفهمد چرا و چگونه و از كجا چنین شده یا علل خفیة آن كدامند. تنها چیزی كه به آن اعتراف دارند این است كه این كلام با این ویژگی های خاص خودش فوق توان و طاقت بشری است؛ نه ما و نه هیچ كس دیگر نمی توانیم همانند آنرا بیاوریم.

و از طرفی، برخی معاندانی كه اعجاز قرآن را نپذیرفتند دست به معادل سازی زدند و خواستند آیاتی همچون قرآن بیاورند، برای همیشه در تاریخ مفتضح و رسوا شدند. (افرادی چون مسیلمة كذاب، سجاع بنت حارث، نفسر بن حارث، ابن مقنّع، ابو شاكر دیصانی و...).
------------------------------------

به نام خدا
با عرض سلام ودرود
و تشکر از جناب دکتر عزیز

كسی كه می خواد كلامی مثل كلام خدا رو بیاره باید
اولا در فصاحت و بلاغت بی بدیل باشد
دوم اینكه از غیب خبر داشته باشد و حوادث آینده را پیشگویی كنه.
سوم مطالبی رو كه می گه متناقض نباشد و خلاف آن ثابت نشه .
چهارم اینكه گفتار و كلمات آن ملال آور نباشه و دارای هارمونی و آهنگ خاصی باشه كه جذاب باشه .
و پنجم اینكه مشتمل بر قوانینی باشه كه در تمام جوامع قابل اجرا باشه و به كسی ظلم وتعدی نشه.
والبته اعجاز قرآن به همینجا ختم نمی شه ولی كلامی با این ویژگی ها رو كسی نمی تونه بیاره و قرآن هماورد طلبی نموده و تا امروز كسی چنین مطلبی را ارائه نداده .
مطالب خنده آوری را كه بعضی آورده اند هر كسی كه اندك دانشی و اطلاعاتی در مورد قرآن داشته باشه اونها را مضحك می دونه و غیر قابل مقایسه .

با سلام و احترام

در هر حال برای اثبات معجزه بودن قرآن و تصدیق گفتار نبی، لازم نیست که همة افراد بشر در تمام زمان ها و مکان ها، به اعجاز آن پی ببرند؛ زیرا بسیاری از معجزات دارای محدودیت زمانی و مكانی بوده است، مثل اژدها شدن عصای موسی ـ علیه السّلام ـ که در برهه ای از زمان و در مکان خاص واقع شد، و ادراک بعضی از معجزات موانع دیگری دارد، مثل آگاه نبودن توده ی مردم از فنون و قواعد ادبیات عرب که مانع از تشخیص اعجاز قرآن می شود. پس برای تشخیص اعجاز قرآن، به خصوص جنبة اعجاز ادبی آن، دو راه در پیش است یا باید خود انسان اهلِ فن و متخصص ادبیات عرب؛ شد و یا این که به اهل تشخیص و كارشناسان این فن مراجعه و اعتماد کند. خوشبختانه با رجوع به مدارك و اسناد تاریخی می توان اثبات كرد كه از زمان نزول قرآن تاكنون همة سخن دانان و متخصصان ادبیات عرب، اعم از دوست و دشمن، اعتراف دارند كه این كلام با این خصوصیات و ویژگی هایش بی نظیر و خارق العاده، و ایجاد آن از توان بشر عادی خارج است. ناتوانی مدعیان از مقابله با قرآن، به نقل متواتر و نص قطعی ثابت است.

در آخر ذكر این نكته ضروری است كه اعجاز قرآن فقط به این بُعد از اعجاز (اعجاز ادبی: فصاحت، بلاغت، سبك و اسلوب جدید) خلاصه نمی شود؛ زیرا قرآن معجزه ای است برای تمام بشر در همة اعصار، لذا جنبه های اعجاز آن متعدد است.
===================================
ادامه دارد....

برخی از وجوه اعجاز قرآن عبارتند از:

الف) اعجاز غیبی قرآن كه خبر از حوادث گذشته، حال و آینده داده است؛

ب) اعجاز علمی قرآن؛

ج) هماهنگی و عدم اختلاف و تناقض در آیات؛

د) اعجاز تشریعی؛

هـ) علو معانی و معارف؛

و) اُمی بودن آورندة آن.

بنابراین قرآن كریم، برای هر کس، فراخور شأن وی معجزه است، برای بلیغان و فصیحان (متخصصان ادبیات) در بلاغت و فصاحت برای حكما و فلاسفه در حكمت، و معارف بلند، برای علماء سرشارترین گنجینه علمی معجزه آساست و نظام مندی و برای قانون گذاران هم اجتماعی ترین و جامع ترین قانون است و ... خلاصه معجزه ای است برای همة عالمیان.

پس معلوم شد كه برای راهیابی به جنبه های مختلف اعجاز قرآن راههای بسیاری وجود دارد و منحصر به یک جنبة اعجازی نیست.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. جوادی آملی، عبدالله، وحی و نبوت در قرآن، مؤسسه انتشارات اسراء، چاپ اول، قم 1381.

2. سعیدی روشن، محمد باقر، علوم قرآنی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول، قم 1377.

منبع مطالب این مبحث:
مقاله ارتباط اعجاز قرآن و نبی
پایگاه اندیشه قم