| با مردم چگونه برخورد کنیم؟ معاشرت درست و نادرست کدام است؟ هم نشینی مفید و زیان بار چیست؟
عوامل تحکیم رابطه ها یا گسست رابطه ها کدام است؟
حکمت هایی را برگرفته از اولیای الهی برمی شمریم، که توجّه به آنها و کاربردشان در بهینه سازی روابط ما با
دیگران سودمند است.
هنر همزیستی روحیه سازگاری با دیگران و کنار آمدن با توقع ها، سلیقه ها، خواسته ها و حرف ها، به تدریج برای انسان «جا»
باز می کند. این روحیه هم وقتی فراهم می آید که انسان هم «حقوق» دیگران را بشناسد، هم تصمیم به مراعات
آنها داشته باشد و تنها «خود» برایش مطرح نباشد. چون چنین خصلتی ایجاد تنش می کند و دیگران را از
پیرامون فرد، فراری می دهد. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «رأس الحکمة مداراة النّاس»؛1 سر آغاز حکمت، مدارا کردن با مردم است». باید پذیرفت که سلیقه ها و روحیه های همه یکسان نیست و همه ذوق و پسند و راه و روش ما را ندارند. ما هم
چاره ای از زیستن با آنان نداریم، پس باید« مدارا» کنیم. این همان هم زیستی است که هر که ندارد، مطرود و
مأیوس و تنها می شود. سلوک شایسته
برخورداری از اخلاق کریمانه و آراستگی به صفات خوب و رفتارهای انسانی، محبوبیّت آور است. کیست که
نخواهد محبوب دل ها شود و مورد توجّه و محبت دیگران قرار گیرد و «قلعه دل ها» را بگشاید؟ امّا راه و روش
آن چیست و کلید گشودن قلوب کدام است؟
مگر می توان با زور، دلی را به دست آورد، یا در خانه دلی جای گرفت؟ اگر تواضع و خاک ساری عاملی برای
محبوبیّت است، احسان و نیکی و بخشندگی عامل دیگری است و «حسن خلق» و سلوک والا و اخلاق متعالی،
عامل سوّم.
ما بی نیاز از دوست نیستیم. نداشتن دوست، نوعی غربت و تنهایی است. به فرموده حضرت امیرعلیه السلام،
غریب، کسی است که «دوست» نداشته باشد: «الغریبُ مَن لم یکن لَهُ حبیب».2
خیلی ها ما را اسیر اخلاق خوب خودشان می کنند. چرا ما از این ابزار بهره نگیریم؟
سود رسانی
درختی که نه میوه داشته باشد، نه شاخ و برگ و سایه، نه حتی چوب آن برای تهیه تخته و ساختن در و پنجره
مفید باشد، شایسته سوختن و خاکستر شدن است و تنها لایق عنوانِ «هیزم» است.
انسان ها تا چه حد برای دیگران مفیدند؟
ارزش هرکس به اندازه خدمت و خوبی و نفعی است که از او به دیگران می رسد. میزان محبوبیت مردم در دل ها
نیز بستگی به اندازه خیری دارد که از آنها عاید دیگران شود. سرور، کسی است که خدمتی به دیگران کند. این
مضمون کلام حضرت علی علیه السلام است که فرمود: «بالجود تسود الرجال»3؛ مردان با جود و سخاوت به
سیادت و آقایی می رسند».
این نیز نوعی کمال در رفتار و سلوک با دیگران است که بر محور داد و دهش انجام می گیرد.
فریدون فرّخ فرشته نبود
زمشک و زعنبر سرشته نبود
به داد و دهش یافت آن نیکویی
تو داد و دهش کن، فریدون تویی
به قول سعدی در گلستان: مردم تا نان کسی را نخورند، نامش را به نکویی نبرند.
در سخنان امام علی علیه السلام چنین آمده است:«خیر الناس من نفع الناس؛4بهترین مردم کسی است که به
مردم سود برساند».
پیامد چنین رفتارهایی چیست؟ جز آن که محیطی سرشار از صفا و گرمی برای انسان و جامعه پدید می آورد و
الفت ها را می افزاید و زندگی ها را صفا می بخشد؟ چه لذت بخش است زیستن در کنار افرادی که نیکوکاری،
خوش رفتاری، نوع دوستی، خیررسانی، مهرورزی و خیرخواهی جزو سرشت و خصلتِ همیشگی آنان است.
امام علی علیه السلام می فرماید: با مردم چنان زیست و معاشرت داشته باشید که اگر از دنیا رفتید، در فقدان
شما سوگوار و گریان باشند و اگر ماندید، نسبت به شما عاطفه و مهرورزی داشته باشند:«خالطوا الناس
مخالطة ان متم معها بکوا علیکم و ان عشتم حنوا الیکم».5
مردم جوشی روحیه انزواطلبی و فردگرایی و خودخواهی، فرد را از چشم ها و دل ها می اندازد. برعکس، انس و الفت و
جوشیدن و گرم گرفتن با مردم، عواطف و محبت های آنان را فراهم می آورد. خداوند، از نعمت های خویش،
ایجاد الفت بین دل های مردم را یاد می کند.6حضرت رسول صلی الله علیه وآله نیز می فرماید: «خیر الموءمنین من
کان مألفة للموءمنین، و لا خیر فی من لا یوءلف و لا یألف؛7بهترین موءمنان کسی است که مایه الفت موءمنان باشد،و
کسی که نه دیگران با او انس و الفت بگیرند، نه او با دیگران الفت داشته باشد، خیری در او نیست». کسی که با مردم نمی جوشد و همیشه با دامن تنهایی و گوشه انزوا و خودگرایی پناه می برد، یا دچار غرور و
تکبر است، یا از آثار و برکات« الفت» بی خبر است، یا مشکلی در تربیت خانوادگی داشته که او را «جمعی» بار
نیاورده اند و میدان برای «مردم جوشی» برایش فراهم نساخته اند. صاحبان روحیه سرد و خود گرا و مردم گریز، اغلب در کارهای عمومی شرکت نمی کنند و برنامه های مشترک
نمی تواند آنان را جذب کند. ابراز عاطفه به مردم و مشارکت و همراهی و هم دردی با آنان در امور و یاری رسانی در هنگامه نیاز،
پشتوانه ای برای روزهای «مبادا» فراهم می آورد. اگر گفته اند: «برای کسی بمیر که برایت تب کند»، اشاره به
همین تعامل روحی و رفتاری میان افراد جامعه است. عیب پوشی
حفظ «آبرو»ی دیگران، مهم ترین نشانه دوستی و احترام و ارزش گذاری برای آنان است. آبرو، سرمایه ای است
که به این راحتی به دست نمی آید و گوهر نفیسی است که اگر شکست، به این آسانی قابل جبران نیست.
به همین اندازه که «عیب جویی» نکوهیده و نارواست، «عیب پوشی» نسبت به یک برادر مسلمان و آبروداری
نسبت به یک موءمن، ضروری و فضیلت است.
وقتی از لغزش و عیبی از دیگری باخبر می شوید، جوان مردی ایجاب می کند که پرده پوشی کنید و اگر نیاز به
تذکر است، به خودش بگویید تا اصلاح کند.
دوست آن باشد که معایب دوست
همچو آینه رو به رو گوید
نه که چون شانه با هزار زبان
پشت سر رفته موبه مو گوید
در کلام امیرموءمنان است که: ثمره اخوّت و برادری آن است که پشت سرش آبرویش را حفظ کنی و عیب هایش
را به عنوان هدیه به خودش بگویی.8
پرده دری و آشکار ساختن عیب های دیگران، بذر دشمنی و اختلاف می پراکند و کینه و جدایی ثمر می دهد و
اعتماد عمومی را در جامعه، خدشه دار می سازد.
گاهی هم عیب جویی، نتیجه عیب ناکی خود افرادی است که می خواهند با نشر و گسترش بدی های دیگران برای
خود شریک جرم و همراه و هم شکل پیدا کنند، تا زشتی عیب هایشان کمتر آشکار شود و بهانه ای برای معیوب
بودن خود داشته باشند. این حقیقت روان کاوانه و نکته مهم در سخن حضرت علی علیه السلام به این صورت
آمده است: «ذوو العیوب یحبون ایشاعة معایب الناس لیتسع لهم العذر فی معایبهم؛9صاحبان عیب و کاستی
دوست دارند که عیوب مردم را پخش کنند، تا برای خودشان عذر و بهانه ای در عیب ها داشته باشند».
به هر حال، هرچه بیشتر در جامعه باشیم، بیشتر نیازمند مراعات «اخلاق معاشرت» و آراستگی به هم زیستی
و تحمل و مداراییم.
سلوک شایسته با دیگران، رمز محبوبیّت و سروری و خوش نامی است. با «حسن خلق»، می توان فاتح قلعه
دل ها شد.
مهرورزی و خیررسانی و سودمندی، گوهر وجودمان را نفیس تر و نزد خدا و خلق خدا محبوب تر می سازد.
پی نوشت
1.غرر الحکم، ج 4 ص 52.
2.نهج البلاغه، حکمت 65.
3.غرر الحکم، ج 3، ص 212.
4.همان، ص 430.
5.نهج البلاغه، حکمت 10.
6.انفال(8) آیه 63 و آل عمران(3) آیه 103.
7.میزان الحکمه، ج 1 ص 129 ح 655.
8.غرر الحکم، ج 3 ص 330.
9.همان، ج 4 ص 176.
| 