تبیان، دستیار زندگی

راکو: هنر،پیشینه،تکنیک

سفالگران در تلاش برای زیبایی بخشیدن به فراورده‏های خود و ایجا جلوه‏های تزیینی خاص روش‏های گوناگونی مانند استفاده از لعاب- های ویژه یا روش‏های پخت متفاوت را به کار می‏برند.از جمله لعاب‏های‏ خاص می‏توان به لعاب‏های مات،اطلسی،ترک‏دار،کریستالین،پوست‏ ماری،لعاب‏های احیایی(زرین‏فام،سلادون و...)اشاره کرد.روش‏های‏ پخت متفاوت،مانند پخت راکو،پخت در چاله و ساگار،پخت نمکی و... نیز می‏تواند جلوه‏های تزیینی ویژه‏ای را ایجاد کند.

راکویاکی (Raku yaki) یا راکو (Raku) نوعی سفالگری‏ ژاپنی است که در آن،محصول دارای بدنه متخلخل و لعاب‏های سربی‏ بوده و دمای پخت آن پایین است.اما قطعات در حالت گداخته و داغ از کوره بیرون آورده می‏شوند.در فرایند سنتی راکوی ژاپن،ظرف داغ از کوره بیرون آورده می‏شد و مستقیما در داخل آب قرار می‏گرفت یا اجازه‏ داده می‏شد تا در هوای آزاد خنک شود.پخت راکوی سنتی بر طبق‏ آموزه‏های مکتب ذن (Zen) و برای ساخت ظروف گود چایخوری‏ برای مراسم چای ژاپنی بوده است.کاسه‏های چای راکو هرکدام با یک‏ شکل و ویژگی منحصربه‏فرد و به روش دست‏ساز ساخته شده‏اند.راکو امروزه محبوبیت زیادی در میان سفالگران یافته است و در حالی که‏ عمیقا به فرهنگ ژاپنی وابسته است،جلوه‏ی معاصر آن در جاهای دیگر دنیا بسیار متفاوت است و اغلب برای ایجاد سطوح تزیینی غیر کاربردی‏ به کار برده می‏شود و جلوه‏های اصلی آن شامل لعاب‏های ترک‏دار،چین‏ خورده و جلوه‏های متالیک یا فلزی است.1

هنرمند ایرانی در طول تاریخ همواره از فرهنگ‏های مختلف تأثیر گرفته و چه بسا این تأثیرات بستری برای خلاقیت و تحولات آینده بوده‏ است.با توجه به اینکه تکنیک راکو در سال‏های اخیر توجه هنرجویان و سفالگران ایرانی را به خود معطوف نموده و تعدادی از سفالگران فعالیت- هایی را در این زمینه آغاز کرده‏اند،بررسی و شناخت صحیح آن می‏تواند کمک شایانی در جهت شفافیت بخشیدن به ذهن هنرمند سفالگر باشد و او را در شناخت و انتخاب آگاهانه‏ی جایگاه خود در میان هنرمندان‏ عرصه‏ی گیتی یاری دهد.

در این مقاله تکنیک راکو،پیشینه و سیر تحول آن و نقطه‏های‏ آغازین آن در ایران به اجمال بررسی می‏گردد.

1.

 راکو امروزه راکو به عنوان یک تکنیک پخت معرفی می‏شود،چرا که‏ آن چیزی که راکو را به طور مشخص از سایر تکنیک‏های سفالگری‏ جدا می‏کند،روش پخت آن است.2اگرچه راکوی سنتی در دماهای‏ استون‏ور (Stoneware) پخت می‏شده است،اما امروزه راکو یک تکنیک دما پایین است.راکو اکثرا در محدوده‏ی مخروط 011 تا 06(معادل 900 تا 995 درجه سانتیگراد)پخت می‏شود.3قطعات‏ ابتدا پخت بیسکویت شده،سپس لعاب اعمال و در کوره قرار داده‏ می‏شوند.حرارت به طور سریع بالا برده شده و هنگامی که لعاب ذوب‏ شد،قطعات توسط انبر برداشته و به آرامی در هوای آزاد،یا به سرعت‏ توسط آب سرد می‏شوند.کلمه راکو به معنای لذت و شادی از زبان ژاپنی گرفته شده است. این تکنیک بی نهایت هیجان انگیز و تماشایی است. اما آثار بیشتر تزئینی هستند.  

روش پخت :

 معمولا گل رس های گراج که دارای خواص خوبی درزمینه شک حرارتی هستند برای راکو استفاده می شوند. قبل از اینکه ظروف لعاب شوند و درکوره راکو قرار بگیرند در دمای معمول 1000 C (1823 F) پخته می شوند که اغلب با گاز پروپان [R1]  صورت می گیرد. پخت،  به دلیل گازها ، معمولا بیرون صورت می گیرد.  لعاب راکو در دمای بین 800 تا 1000 C  (1823 تا 1482 F ) در مدت زمان 20-30 دقیقه ذوب می شوند. وقتیکه ظروف داغ و سوزان می شوند آنها را با انبربلند کرده و درظرف استوانه ای شکل از خاک اره قرار می دهیم. به دلیل فرایند سریع سرد شدن، ظروف تحت تاثیر شدید شوک حرارتی قرار می گیرند که باعث می شود لعاب ترک بردارد. این عمل اجازه می دهد دود از طریق بدنه گل نفوذ کند .