راکو: هنر،پیشینه،تکنیک
سفالگران در تلاش برای زیبایی بخشیدن به فراوردههای خود و ایجا جلوههای تزیینی خاص روشهای گوناگونی مانند استفاده از لعاب- های ویژه یا روشهای پخت متفاوت را به کار میبرند.از جمله لعابهای خاص میتوان به لعابهای مات،اطلسی،ترکدار،کریستالین،پوست ماری،لعابهای احیایی(زرینفام،سلادون و...)اشاره کرد.روشهای پخت متفاوت،مانند پخت راکو،پخت در چاله و ساگار،پخت نمکی و... نیز میتواند جلوههای تزیینی ویژهای را ایجاد کند.
راکویاکی (Raku yaki) یا راکو (Raku) نوعی سفالگری ژاپنی است که در آن،محصول دارای بدنه متخلخل و لعابهای سربی بوده و دمای پخت آن پایین است.اما قطعات در حالت گداخته و داغ از کوره بیرون آورده میشوند.در فرایند سنتی راکوی ژاپن،ظرف داغ از کوره بیرون آورده میشد و مستقیما در داخل آب قرار میگرفت یا اجازه داده میشد تا در هوای آزاد خنک شود.پخت راکوی سنتی بر طبق آموزههای مکتب ذن (Zen) و برای ساخت ظروف گود چایخوری برای مراسم چای ژاپنی بوده است.کاسههای چای راکو هرکدام با یک شکل و ویژگی منحصربهفرد و به روش دستساز ساخته شدهاند.راکو امروزه محبوبیت زیادی در میان سفالگران یافته است و در حالی که عمیقا به فرهنگ ژاپنی وابسته است،جلوهی معاصر آن در جاهای دیگر دنیا بسیار متفاوت است و اغلب برای ایجاد سطوح تزیینی غیر کاربردی به کار برده میشود و جلوههای اصلی آن شامل لعابهای ترکدار،چین خورده و جلوههای متالیک یا فلزی است.1
هنرمند ایرانی در طول تاریخ همواره از فرهنگهای مختلف تأثیر گرفته و چه بسا این تأثیرات بستری برای خلاقیت و تحولات آینده بوده است.با توجه به اینکه تکنیک راکو در سالهای اخیر توجه هنرجویان و سفالگران ایرانی را به خود معطوف نموده و تعدادی از سفالگران فعالیت- هایی را در این زمینه آغاز کردهاند،بررسی و شناخت صحیح آن میتواند کمک شایانی در جهت شفافیت بخشیدن به ذهن هنرمند سفالگر باشد و او را در شناخت و انتخاب آگاهانهی جایگاه خود در میان هنرمندان عرصهی گیتی یاری دهد.
در این مقاله تکنیک راکو،پیشینه و سیر تحول آن و نقطههای آغازین آن در ایران به اجمال بررسی میگردد.
1.
راکو امروزه راکو به عنوان یک تکنیک پخت معرفی میشود،چرا که آن چیزی که راکو را به طور مشخص از سایر تکنیکهای سفالگری جدا میکند،روش پخت آن است.2اگرچه راکوی سنتی در دماهای استونور (Stoneware) پخت میشده است،اما امروزه راکو یک تکنیک دما پایین است.راکو اکثرا در محدودهی مخروط 011 تا 06(معادل 900 تا 995 درجه سانتیگراد)پخت میشود.3قطعات ابتدا پخت بیسکویت شده،سپس لعاب اعمال و در کوره قرار داده میشوند.حرارت به طور سریع بالا برده شده و هنگامی که لعاب ذوب شد،قطعات توسط انبر برداشته و به آرامی در هوای آزاد،یا به سرعت توسط آب سرد میشوند.کلمه راکو به معنای لذت و شادی از زبان ژاپنی گرفته شده است. این تکنیک بی نهایت هیجان انگیز و تماشایی است. اما آثار بیشتر تزئینی هستند.
روش پخت :
معمولا گل رس های گراج که دارای خواص خوبی درزمینه شک حرارتی هستند برای راکو استفاده می شوند. قبل از اینکه ظروف لعاب شوند و درکوره راکو قرار بگیرند در دمای معمول 1000 C (1823 F) پخته می شوند که اغلب با گاز پروپان [R1] صورت می گیرد. پخت، به دلیل گازها ، معمولا بیرون صورت می گیرد. لعاب راکو در دمای بین 800 تا 1000 C (1823 تا 1482 F ) در مدت زمان 20-30 دقیقه ذوب می شوند. وقتیکه ظروف داغ و سوزان می شوند آنها را با انبربلند کرده و درظرف استوانه ای شکل از خاک اره قرار می دهیم. به دلیل فرایند سریع سرد شدن، ظروف تحت تاثیر شدید شوک حرارتی قرار می گیرند که باعث می شود لعاب ترک بردارد. این عمل اجازه می دهد دود از طریق بدنه گل نفوذ کند .