تبیان، دستیار زندگی

 

به به حال از خود پرسیده اید تجارت الكترونیكی چیست؟

جواب خیلی ساده و روان است ؟   

فرایند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت است

 

اما تا حالا می دانستید كه همین یك خط چه تحولات عظیمی در جهان ایجاد كرده است.

 

ابتدا به انواع این فناوری نو می پردازیم.

این فناوری تعاریف و انواع مختلفی دارد که به شرح هر کدام می پردازیم

 

1- تمام ابعاد و فرآیند بازار را که بتوان با اینترنت و تکنولوژی web انجام داد، تجارت الکترونیکی می گویند.

 

2- بطور کلی واژه تجارت الکترونیک اشاره به معاملات الکترونیکی می نماید که از طریق شبکه های ارتباطی انجام می پذیرد. ابتدا، خریدار یا مصرف کننده به جستجوی یک مغازه مجازی از طریق اینترنت می پردازد و کالای را از طریق web یا پست الکترونیکی سفارش می دهد. نهایتاً کالا را تحویل می گیرد.

 

3- تجارت الکترونیکی یعنی انجام مبادلات تجاری در قالب الکترونیکی

 

4- کاربرد تکنولوژی اطلاعات در تجارت

 

5- تجارت الکترونیکی، مبادله ی الکترونیکی داده هاست. بطور خلاصه می توان گفت که مبادله الکترونیکی داده عبارت از تولید، پردازش، کاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد به شیوه های الکترونیکی و خودکار بین سیستم های کامپیوتری و براساس زبان مشترک و استانداردهای مشخص و با کمترین دخالت عامل انسانی. البته تجارت الکترونیک حیطه ای به مرابت گسترده تر از مبادله الکترونیکی داده داردو آن یک تحول و انقلاب در عرصه ارتباطات است. تجارت الکترونیکی در ساده ترین تعریف عبارت از یافتن منابع، انجام ارزیابی، مذاکره کردن، سفارش، تحویل، پرداخت و ارائه خدمات پشتیبانی است که بصورت الکترونیکی انجام می شود. لذا تجارت الکترونیک روشی است براساس آن اطلاعات، محصولات و خدمات از طریق شبکه های ارتباطات کامپیوتری خرید و فروش می شوند.

6- تجارت الکترونیک، انجام کلیه فعالیت های تجاری با استفاده از شبکه های ارتباطی کامپیوتری، بویژه اینترنت است. تجارت الکترونیک به نوعی تجارت بودن کاغذ است. بوسیله تجارت الکترونیک، تبادل اطلاعات خرید و فروش و اطلاعات لازم برای حمل و نقل کالاها با زحمت کمتر و تبادلات بانک با شتاب بیشتر انجام خواهد شد. شرکت ها برای ارتباط با یکدیگر، محدودیت های فعلی را نخواهند داشت و ارتباط آنها با یکدیگر ساده تر و سریع تر صورت می گیرد. ارتباط فروشندگان با مشتریان می تواند به صورت یک به یک با هر مشتری باشد البته با هزینه نه چندان زیاد.

تفاوت مبادله الکترونیکی داده ها با تجارت الکترونیک

در موارد زیادی دیده شده که مبادله الکترونیکی داده ها را مترادف با تجارت الکترونیک دانسته و هر کدام را در جای دیگری بکار می برند. این دو تکنولوژی اصلاً مشابه هم نبوده و کاملاً مجزا می باشد. البته می توان اینطور گفت که تجارت الکترونیک مکمل مبادله الکترونیکی داده هاست.

مبادله الکترونیکی داده بصورت مکانیزمی تعریف می شود که به موجب آن انتقال و تبادل داده در راستای تحقق فعالیت های تجاری با ساختار و شکل تعریف شده و بکارگیری پیام های استاندارد شده بین المللی، توسط ابزار الکترونیکی از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر انجام می شود. در حالیکه تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است که در آن از مبادله الکترونیکی داده ها به عنوان یک ابزار به همراه پست الکترونیک، تابلوی اعلانات الکترونیک، انتقال الکترونیک وب و سایر فناوریهای مبتنی بر شبکه استفاده می شود. بعبارت دیگر مبادله الکترونیکی داده ها بعنوان ستون فقرات تجارت الکترونیک عمل می نماید. چنانچه از تعریف فوق بر می آید. تجارت الکترونیک حطیه ای بسیار وسیع تر از مبادله الکترونیکی داده دارد.

 

 

مدلهای تجارت الکترونیک

تجارت الکترونیک دارای مدلهای زیر است:

▪ تجارت Business to Business-B۲B ( تجارت اینترنتی بین دو بنگاه )

▪ تجارت Business to Consumer-B۲C ( تجارت الکترونیکی بین بنگاه و مصرف کننده ) خرده فروشی

▪ تجارت Consumer to Consumer-C۲C ( تجارت الکترونیک بین مصرف کننده و مصرف کننده )

▪ تجارت Business to Administration-B۲A ( کلیه معاملات مالی و تجاری بین شرکتها و سازمانهای دولتی )

▪ تجارت Consumer to Administration-C۲A ( هر گونه امور کسب کار بین دولت و مردم )

▪ تجارت Government to Government- G۲G

▪ تجارت Government to Business -G۲B

▪ تجارت G۲E- Government to Employee

▪ تجارت Peer to Peer - P۲P

---

● تجارت فروشنده با فروشنده

B۲B اولین روش خرید و فروش معاملات الکترونیکی است و بیشترین عایدی را دارد. در این مدل، همه افراد و خدمات مرتبط با تجارت بین المللی از قبیل:

ـ تامین کنندگان،

ـ خریداران،

ـ فرستندگان دریایی کالا،

ـ پشتیبانی،

ـ خدمات ( سرویسها) بازرسی،

ـ اخبار بازاریابی و کاربریهای نرم افزار که موجب سهولت در امور تولید و خرید و فروش می‌شوند، در یک محل گردهم می‌آیند. B۲B در جایی استفاده می‌شود که بخواهیم خرید و فروش عمده را به کمک تجارت الکترونیکی انجام دهیم و خارج از حیطه خرده فروشان عمل نماییم، چرا که خرده فروشی در اینترنت با خطرات بسیار همراه‌است، زیرا مشتریان تمایل ندارند تا همه چیز را از روی اینترنت خریداری کنند. شرکت CISCO یکی از اولین شرکتهای بزرگی بود که در جولای ۱۹۹۶ سایت تجارت الکترونیکی خود را راه اندازی کرد. یک ماه بعد شرکتهای کامپیوتری مانند MICROSOFT و IBM نرم افزارهای تجاری خود را که امکان انجام فروش از طریق اینترنت را فراهم می‌کرد، به بازار عرضه کردند. به صورت طبیعی، در B۲B فروش مستقیم منبع اصلی درآمد به حساب می‌آید، مانند وقتی که یک فروشنده محصول خود را به یک فروشنده دیگر مستقیما می‌فروشد. با وجود این، وب می‌تواند روی فروش مستقیم تأثیر بگذارد و این قاعده را بر هم بزند.

در این نظام جدید، مشکلاتی نیز وجود دارد، ازجمله اینکه رودر رو نبودن مشتری و فروشنده باعث می‌شود که معامله به صورت مجازی صورت گیرد. این مشتریان برای دریافت اطلاعات بیشتر باید با تلفن به مرکز اصلی وصل شوند، اما هیچ تضمینی برای اینکه کسی در آن سوی خط باشد، وجود ندارد.

---

● تجارت مصرف کننده با مصرف کننده

در این مدل تجارت الکترونیکی، مزایده‌ها و مناقصه‌های کالا از طریق اینترنت انجام می‌گیرد. مدل C۲C شبیه یک سمساری است. ایده اصلی این مدل این است که مصرف کنندگان با یکدیگر بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند. EBAY، بزرگ‌ترین نمونه اولیه مدل C۲C می‌باشد. EBAY خود چیزی نمی‌فروشد و به عنوان واسطی بین خریداران و فروشندگان عمل می‌کند. به عنوان مثال، EBAY اجازه می‌دهد که فروشنده قیمت اولیه خود را در حراجی قرار دهد و سپس شرکت کنندگان در حراج قبل از اتمام مدت باید روی کالای به حراج گذاشته شده اظهار نظر کنند. سایتهای اینترنتی دیگر مانند AUTOBYTEL و CARSMART نمونه‌هایی از مدل C۲C می‌باشند. به دلیل ناچیز بودن هزینه تبلیغات در اینترنت، استفاده از مدل C۲C برای فروش کالاها مورد توجه قرار گرفته‌است.

---

● تجارت مصرف کننده با فروشنده

در حالیکه بازار مصرف روی خط روز به روز در حال گسترش است، بسیاری از خریداران دریافته‌اند که شیوه انتخاب محصول بسیار متنوع است ،چون وقتی که مصرف کنندگان، سایتهایی را در ارتباط با فروش محصول مورد نظر خود می‌یابند، یافتن خود محصول در آن سایت و به دست آوردن قیمت محصول اغلب کاری دشوار است.

بنابراین، برای راحت تر کردن امر خرید، نیاز به روشهای جدید خرید و فروش اینترنتی است که در آن شرکتهایی مانند واسطه‌هایی بین مصرف کننده‌ها و فروشنده‌ها تلاش می‌کنند تا خریداران را به بهترین وجهی در خریدشان کمک کنند. اساس کار آنها هم مبتنی بر مدل C۲B می‌باشد.

---

● تجارت نقطه به نقطه

مدل تجارت الکترونیکی P۲P برای تسویه حساب کردن شرکت کنندگان در حراج با فروشنده ‌است که مشهورترین آنها سرویسی است به نام PAYPAL که در قسمت کارتهای هوشمند بیشتر به آن می‌پردازیم. تجارت P۲P در چهارچوبی کار می‌کند که افراد بتوانند مستقیما با هم پول رد و بدل کنند و در حالیکه سهم اصلی داد و ستد پولی را نقل و انتقالات رو در رو برعهده دارد، فن آوری تلفنهای همراه تعداد افراد بیشتری را در داد و ستد غیرحضوری سهیم می‌کند.

با استفاده از سخت افزار MONDEX که زیر مجموعه MASTERCARD می‌باشد، کاربران قادرند تا نقل و انتقالات الکترونیکی پولی خود را انجام دهند و پول خود را از یک کارت اعتباری، به کارت اعتباری دیگر منتقل نمایند. نحوه استفاده از تلفن همراه بدین صورت است که به جای فن آوری GSM که استاندارد معمول ارتباطی تلفن همراه در بسیاری از کشورها، به ویژه در اروپاست،فن آوری دیگری تحت عنوان پروتکل بکارگیری نرم افزار کاربردی از طریق تجهیزات بی سیم که به اختصار WAP نامیده می‌شود، جایگزین می‌گردد. در این شیوه جدید، هر تلفن همراه از طریق مرکز تلفن با یک کامپیوتر سرویسگر مرتبط می‌شود و می‌تواند نرم افزار مورد نیاز کاربر خود را بر روی کامپیوتر مذکور فعال نماید. بدین ترتیب،استفاده کننده می‌تواند اطلاعات خود را از طریق کامپیوتر سرویسگر که خود از طریق اینترنت و یا شبکه‌های ارزش افزوده ( VAN ) به مراکز تجاری و خدماتی متصل است، ارسال و یا دریافت نماید.

---

● تجارت فروشنده با اداره

این نوع تجارت الکترونیکی، شامل تمامی مبادلات تجاری - مالی بین شرکتها و سازمانهای دولتی است. تامین نیازهای دولت توسط شرکتها و پرداخت عوارض مالیاتها از جمله مواردی است که می‌توان در این گروه گنجاند. تجارت B۲A در حال حاضر روشی تازه قلمداد می‌شود، ولی در آینده‌ای نزدیک، زمانی که دولتها به ارتقای سطح ارتباطات خود تمایل و توجه نشان دهند، به سرعت رشد خواهد کرد.

---

● تجارت مصرف کننده با اداره

مدل تجارت الکترونیکی C۲A هنوز پدیدار نشده‌است،ولی به دنبال رشد انواع B۲C و B۲A، دولتها احتمالاً مبادلات الکترونیکی را به حیطه‌هایی همچون جمع آوری کمکهای مردمی،پرداخت مالیات بر درآمد و هرگونه امور تجاری دیگری که بین دولت و مردم انجام می‌شود، گسترش خواهند داد.

تجارت الكترونیك در ایران

با وجود آنكه برخی ایرانیان مقیم خارج، از طلایه‌داران این فناوری در جهان به حساب می‌آیند، متأسفانه تجارت الكترونیك هنوز در ایران شكل نگرفته و حتی زیرساخت‌های لازم برای آن به وجود نیامده است؛ این امر موجب بروز معضلات فراوانی در عرصه تجارت ایران شده است. به طور كلی، معضلات و مسایل صنعت تجارت الكترونیك در ایران را می‌توان از دو دیدگاه داخلی و خارجی نقد و بررسی كرد.

از موانع توسعه تجارت الكترونیك در عرصه داخلی می‌توان به این موارد اشاره كرد:
1- با وجود آنكه از دهه هشتاد، كارت‌های اعتباری هوشمند در ایالات‌متحده و بسیاری از كشورها به صورت یكپارچه و كارآمد مورد توجه قرار گرفته است، اما تا به امروز، در كشور ما گامی اساسی در این زمینه برداشته نشده است و همچنان مشكلاتی در این زمینه به چشم می‌خورد؛ از جمله:
* كارت‌های اعتباری در یك نظام پیوسته مالی قرار نگرفته و حتی مؤسسات مالی و بانك‌ها از پذیرش این كارت‌ها سر باز می‌زنند.
* استفاده از این كارت‌ها در مراكز فروش رواج پیدا نكرده و این كارت‌ها فقط به عنوان ابزاری جنبی در بعضی از مراكز قابل استفاده است؛ البته آماری از گسترش و توسعه كاربرد این كارت‌ها در مراكز فروش در دسترس نیست.
* این كارت‌ها جنبه تمام‌الكترونیك ندارد و با هیچ سیستمی غیر از دستگاه‌های مخصوص بانك‌های عامل، سازگار نیست. به عنوان مثال، هیچ یك از این كارت‌ها قابلیت كار با اینترنت و شبكه‌های داخلی را به طور كامل ندارد.

---

2- در كشور ما مؤسسه یا مؤسساتی وجود ندارند كه با استفاده از سیستم حساب‌های الكترونیك مالی داخلی، به ایجاد سیستم‌هایی كارآمد برای فروش online و تحویل كالا و دریافت پول در محل بپردازند. دلیل این امر آن است كه ایجاد چنین سیستمی، بدون یك سیستم مالی یكپارچه اصولاً غیرممكن است. البته فروشگاه‌های الكترونیكی پدید آمده‌اند كه دایره پوشش آنها از لحاظ جغرافیایی و همچنین تنوع كالا بسیار محدود است.

---

3- شبكه پست و سیستم حمل و نقل كشور ما چندان قدرتمند نیست كه بتواند نقل و انتقال محصولات و مرسولات را در مدت زمان منطقی انجام دهد.

---

4- مشكلات زیرساختی فراوانی در شبكه مخابرات وجود دارد كه باعث ‌شده است دسترسی آسان به اینترنت برای عموم مردم امكان‌پذیر نباشد. در عین حال كه شبكه جامع ملی وجود ندارد و به ایجاد WAP نیز توجه نمی‌شود.
عوامل فوق سبب شده تا آنچه به عنوان تجارت الكترونیك در سطح كشور ما به مرحله ظهور رسیده است، به فعالیت‌هایی غیرمتمركز و غیرسازمان‌یافته محدود شود و كاتالوگ‌های شبكه‌ای موجود فقط جنبه فانتزی یا اطلاع‌رسانی صرف به خود بگیرد.

جنبه‌های خارجی تجارت الكترونیك

در سال‌های گذشته تجارت الكترونیك به شكل چشمگیری در سطح جهان توسعه یافته و بدنه تجارت جهانی را پوشش داده است. در این شرایط و با در دستور كار قرار گرفتن عضویت ایران در WTO، ورود تجارت الكترونیك به ایران امری اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌كند. اما آنچه باید مدنظر قرار گیرد، فواید، مضرات و صدماتی است كه ممكن است این پدیده برای اقتصاد ملی ایران در پی داشته باشد. البته با تعریفی كه از تجارت الكترونیك ارایه كردیم، این ابزار ذاتاً نمی‌تواند مضر تلقی شود؛ اما عواملی جنبی وجود دارد كه ممكن است پس از پیاده‌سازی تجارت الكترونیك در ایران،‌ سبب پایین آمدن تولید سرانه ملی شود و یا برخی از صنایع داخلی را تهدید كند. می‌توان گفت در صورت ضعف داخلی در زمینه تجارت الكترونیك، ممكن است ورود شركت‌‌های قدرتمند جهانی پیامدهایی برای كشور در پی داشته باشد؛ از جمله آنكه مصرف‌كنندگان داخلی در مواجهه با سیستم‌های ایمن‌تر و آسان‌تر خارجی، به سمت آنها گرایش پیدا می‌كنند. بدین ترتیب، سهم عمده بازار داخلی را شركت‌‌های خارجی در دست می‌گیرند و محصولات داخلی حتی توان مطرح شدن در بازار داخلی را نیز از دست می‌دهند.

از طرف دیگر، شركت‌‌های داخلی به علت ضعف در بهره‌گیری مناسب از این ابزار، قادر نخواهند بود تا به بازارهای جهانی نفوذ كنند و به رقابت با رقبای خارجی بپردازند.

نكته مهم‌تر آنكه به علت نبود نظام بانكداری پیشرفته الكترونیك در كشور، پول و سرمایه‌های داخلی به سمت سیستم‌های معتبر خارجی نظیر Master Card، Cradit Card Visa و حساب‌های تمام‌الكترونیكی نظیر paypal و eGold و حتی حساب‌های آسیایی نظیر LG Card و Sony Card انتقال می‌یابد و بانك‌های داخلی از جذب سهم عمده‌ای از سرمایه‌های داخلی بی‌بهره می‌مانند؛ بدین ترتیب، جریان خروج ارز از كشور شدت می‌گیرد.

تجارت الكترونیك از دیدگاه داخلی

اگرچه حاكم‌ بودن سیستم تجارت صنعتی در ایران و سودآوری‌های كلان این سیستم برای گروهی از انحصارطلبان اقتصادی، ایجاد و توسعه تجارت الكترونیكی را از اولویت سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط خارج كرده است، اما باید توجه كرد كه ایمن‌ترین و بهترین راه برای توسعه تجارت الكترونیك، استفاده و گسترش آن با كمك صنایع و شركت‌های داخلی در عرصه داخلی است. اتصال این سیستم به بازار جهانی باید فقط با هدف گسترش حیطه توانمندی مورد توجه قرار گیرد و پیشرفت ارتباطات خارجی بدون پیشرفت در حوزه‌های داخلی، نتیجه‌ای جز خروج قدرت مالی و اقتصادی از دست سرمایه‌داران و بانك‌های داخلی در بر نخواهد داشت. از طرف دیگر، تحقق تجارت الكترونیك بدون ایجاد بستر مالی و اعتباری صحیح امكان‌پذیر نیست و این امر فقط با حمایت بانك‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری قابل تحقق است.

تجارت الكترونیك و زنجیره‌های تأمین

امروزه در بسیاری از مجلات، روزنامه‌ها و نشریات، از عباراتی چون تجارت الكترونیكی، پول الكترونیك و ارتباطات الكترونیك سخن گفته می‌شود؛ اما آنچه كمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، وابسته بودن این مفاهیم به بدنه فناوری مدرن است؛ به طوری كه گاه فراموش می‌شود تجارت الكترونیك یكی از پیامدهای طبیعی فناوری‌های مدرن و از نتایج توسعه ارتباطات است. بسترها و ابزارهای تجارت همواره در حال تحول و دگرگونی است تا دسترسی به منابع را آسان كند. هدف اصلی تجارت الكترونیك نیز نزدیك ‌كردن تولیدكننده به مصرف‌كننده و كم ‌كردن حجم و گستره زنجیره‌های تأمین است. زنجیره تأمین مسیری است كه مصرف‌كننده را به تولیدكننده یا تولیدكننده را به تولیدكنندگان دیگر متصل می‌كند و محصول برای رسیدن به دست مصرف‌كننده نهایی باید آن را بپیماید. در عرصه تجارت، رفتن به سطوح پایین این زنجیره، سهولت دسترسی به منابع را در پی دارد و رفتن به لایه‌های بالاتر آن، عرضه محصول را آسان می‌كند كه هدف كمپانی‌های اقماری است.
در نظام‌های اقتصادی كه مدیریت كمپانی‌های بزرگ كلاسیك بر اساس آنها بنا شده است، تنها راه رسیدن به بهره‌وری ایده‌ال، تسخیر كل زنجیره تأمین یا حداقل، تسخیر بخش عمده‌ای از این زنجیره است. به طور مثال، ممكن است یك كمپانی تولید كفش، خود به تولید چرم از پوست، ساخت چسب و لاستیك از مواد نفتی و برش و چاپ كاغذ مورد نیاز برای بسته‌بندی بپردازد و همچنین سعی كند برای خود، فروشگاه‌های زنجیره‌ای احداث كند و سیستم‌های حمل‌ونقل پیشرفته به وجود ‌آورد. بنابراین، شركتی كه می‌خواهد بازار صنایع چرمی را تسخیر كند، ممكن است به اجبار به عرصه بسیاری از صنایع دیگر وارد ‌شود. اما دو عامل زیر ممكن است مانع دستیابی به چنین اهدافی شود:

1ـ موانع و معضلات دستیابی به سرمایه‌ای انبوه و یكپارچه كه برای ایجاد یك ابركمپانی نیاز است؛

2ـ موانع مدیریتی و تكنولوژیكی بر سر راه دستیابی به دانش فنی و تجهیزاتی كه در هر یك از حلقه‌های این زنجیره مورد نیاز است.

در حقیقت، ابركمپانی‌ها با هدف آسان‌كردن ارتباطات، سعی می‌كنند اتصالی یكپارچه در میان زنجیره‌های تأمین خود ایجاد كنند و به احداث زنجیره‌های داخلی بپردازند. به همین دلیل امروزه، مدیران صنایع به‌خصوص مدیران صنایع كوچك، سعی می‌كنند خود را برای قرار گرفتن در زنجیره‌های بزرگ تأمین آماده كنند؛ به صورتی كه بتوانند با سرمایه‌های كوچك و تكنولوژی‌های محدود، به عرصه فناوری و تولید وارد شوند. تجارت الكترونیك یكی از ابزارهای نیل به این هدف است.