مشرق: اما این بار دانشگاه "الازهر مصر" که قطب دینی جامعه مسلمانان اهل تسنن جهان به شمار می رود برای نخستین بار، در بیانیه ای مهم، شدیداللحن و بی سابقه، بر "حق انقلاب علیه حاکمان ظالم و مستبد" تأکید کرده است؛ حقی که شیعه سالهاست با پافشاری بر آن، مشروعیت قیام حضرت سیدالشهداء(ع) علیه حکومت فاسد یزید را فریاد زده و با تبعیت از رهنمودهای امام خمینی(س) و رقم زدن انقلاب اسلامی در ایران و تداوم بخشی به مسیر حق طلبانه و ظلم ستیزانه این انقلاب، دیگر ملل مظلوم جهان و بویژه ملت های اسلامی و کشورهای عربی را به قیام علیه حاکمان جائر و وابسته دعوت کرده است؛ انقلاب هایی که رفته رفته، پا را از داخل مرزهای جهان اسلام فراتر گذاشته و اکنون در حال لرزاندن پایه های حکومت های غربی است.
بیانیه اخیر الازهر که خود، نقطه عطفی در مناسبات حاکم بر گفتمان فقهی اهل سنت به شمار می آید و به علت چرخش محور مبنای فقهی اهل سنت در مبحث مهم حاکمیت سیاسی اسلام، از اهمیت فراوانی برخوردار است، مرحله کنونی را نقطه عطفی در تاریخ ملت ها و مجموعه روشنفکران حاضر در این دوره دانسته و تأکید کرده است که ملت ها در مبارزه مشروع خود، برای به دست آوردن آزادی و دموکراسی و عدالت قیام کرده اند تا روند متمدنانه خود را از سر بگیرند و بر اساس روح آزادیبخشی در اسلام و قوانین فقهی و شرعی در مورد حاکمیت، نقش خود را در اصلاح جامعه خود بر عهده بگیرند.
الازهر که پیش تر بر اساس سنت دیرینه فقه اهل سنت و با استناد به روایت مجعول "الحَقُ لِمَن غَلَبَ"، اطاعت از حکام را اعم از عادل و ظالم، اطاعت مشروع و مورد درخواست اسلام معرفی می کرد در اقدامی بی سابقه، این بار "مبارزه با حاکمان ظلم و جور" را مبتنی بر مبانی دینی دانسته و حفظ عقل، دین، اموال و آبروی مسلمین را از طریق فعالیت های جهادی مورد توجه قرار داده است.
مخترعان مذهب سنی از جمله شافعی که از شاگردان امام جعفر صادق(ع) بود اعتقاد داشت که قیام در برابر خلیفه وقت جایز نیست و قتل شورش کننده واجب است. محمد غزالی هم در احیاء العلوم تأکید کرده است که «الحق لمن غلب و الحکم لمن غلب، نحن مع من غلب» یعنی "حق با کسی است که غلبه کند و حکومت هم از آن اوست و ما هم با حاکم غالب هستیم".
اغلب علمای سنی مذهب الازهر هم سالیان سال با استناد به چنین برداشت هایی در زمینه مشروعیت حاکمان کشورها، آن را امری الوهی و تقدیر شده از سوی خداوند و جبر و بی اختیاری در برابر این حاکمان می دانستند اما این بار با مشاهده واقعیات تاریخ با تغییر موازنه های فقاهتی خود، "میزان رضایت ملت ها از حکام" (اصل عدل) و "انتخاب آزادانه آنها از طریق انتخابات سالم" (اصل بیعت با ولی امر) را عامل مشروعیت این حاکمان دانسته و تأکید کرده اند که امت (ملت و شریعت)، منبع حکومت هاست و موجبات ارائه حق یا سلب مشروعیت حاکمان به شمار می رود و بدین ترتیب بر حقانیت گفتمان شیعی و عاشورایی از حاکمیت سیاسی اسلام، صحه گذاشته اند.
عکس یادگاری سران خاندان حاکم سعودی
بیانیه مهم فقهی الازهر شریف، با اشاره به آیه معروفی که برخی خلفای بنی امیه و بنی عباس و نیز آل سعود در دوران کنونی، از آن برای به استحمار کشاندن رعیت و عدم مقابله مردم با حکومت شان سوء استفاده می کردند و می کنند، تأکید دارد که این حاکمان، با برداشت نادرست و ناقص از آیه ولایت که مردم را پس از اطاعت از خدا و رسول او، به اطاعت از "اولی الامر" دستور می دهد برای تقویت قدرت خود از آن استفاده می کردند اما سیاق این آیه در قبل از آن آمده و اشاره کرده است که امانت را باید به "اهل آن" سپرد و باید در میان مردم با عدل و انصاف حکومت کرد.
این بیانیه اعتراضات مردمی و مسالمت آمیز را حق اصلی و طبیعی ملت ها دانسته و تأکید کرده که انقلابیون، یاغی نیستند.
الازهر همچنین اسلحه کشیدن به روی مردم و انقلابیون معترض به حکام ظالم و مستبد را نیز مورد اشاره قرار داده و خاطرنشان کرده است که ریختن خون مسلمین به این بهانه، نقض منشور حاکمیت میان امت و حاکمان آن است و بدین ترتیب، مشروعیت حاکم جامعه اسلامی از وی سلب می شود.
اهمیت فوق العاده فتوای الازهر در روند قیام های منطقه
این بیانیه بی سابقه که از سوی دانشگاه الازهر قطب پیروان اهل تسنن صادر شده است، در تعیین مسیر روند انقلاب های عربی منطقه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و می تواند روند بسیار پرشتاب تری به این انقلاب ها بدهد چرا که علمای دینی اهل تسنن تاکنون به بهانه وجوب اطاعت از ولی امر، سال ها مردم کشورهای خود را به تسلیم در برابر دیکتاتورهای کشورهای اسلامی وادار کرده بودند که علت طولانی شدن حکومت این طاغوت ها به رغم ظلم و ستم فراوان علیه ملت ها نیز در همین نکته نهفته بود، اما با شکسته شدن این برداشت غلط و سطحی از دین، به نظر می رسد که دیگر هیچ مانعی شرعی و فقهی در برابر مسلمانان اهل سنت برای خیزش علیه حکام ظالم وجود ندارد.
دین جعلی؛ ابزار تداوم قدرت آل سعود
به اذعان همه تحلیلگران و ناظران بین المللی، اکنون اصلی ترین حکومت در میان کشورهای اسلامی که از ابزاری ساختگی به نام فرقه "وهابیت" برای سرکوب مردم و ادامه قدرت حاکمان نامشروع استفاده می کند، عربستان سعودی است. وهابیون در عربستان سعودی از زمان تسلط بر این کشور از طرفی با تقویت نیروهای داخلی، هر گونه اعتراضات مسالمت آمیز مردمی را سرکوب کرده و از طرفی دیگر با القای این افکار منحط و مفاهیم غلط دینی، مردم را به اطاعت از خاندان سعودی در این کشور وادار ساخته اند.
سید هادی سید افقهی، کارشناس مسائل سیاسی و مذهبی عربستان سعودی در گفت وگو با مشرق، دولت وهابیت را شیشه عمر آمریکا و غرب در منطقه می داند و معتقد است که تلاش های این کشور برای مصادره انقلاب های عربی نیزدر راستای دستوراتی است که غرب به این کشور داده است.
در سایه همین القائات غلط است که مردم عربستان که غرق در تبعیض های مختلف هستند و با فقر و مشکلات مالی و شکاف طبقاتی دست و پنجه نرم می کنند، سکوت اختیار کرده و از ترس اینکه مورد خشم ولی امر و بالتبع، خداوند واقع نشوند به اوضاع کنونی رضایت داده اند حال آنکه بر اساس تعالیم اصیل اسلامی سکوت در برابر ظلم جایز نیست و حاکمیت کشور اسلامی به عنوان رکن اساسی جامعه باید مورد نقد و اصلاح قرار گرفته و بر اساس موازین دینی و شریعت اسلامی حاکمیت دینی را در کشور پیاده کند.
فراز و فرود فقهی الازهر
سید افقهی در این گفت وگو به فتوای اخیر دانشگاه الازهر در زمینه جواز خیزش علیه رژیم های استبدادی و دیکتاتوری عربی گفت که الازهر در بستر تاریخ فراز و فرودهای مختلفی را به خود دیده است. این دانشگاه در ابتدا به دست فاطمیون مصر و برگرفته از نام حضرت فاطمه زهرا(ع) به نام الزهراء(ع) تأسیس شد که البته با انقراض این سلسله این دانشگاه در دست علمای سنی قرار گرفت و با تغییر روش انتخاب رئیس دانشگاه در زمان جمال عبدالناصر، این دادگاه به نهادی کاملاً دولتی تبدیل شد و زیر سلطه حاکمیت این کشور درآمد. پیش از جمال عبدالناصر رئیس این دانشگاه از سوی شورای علمای الازهر تعیین می شد اما عبدالناصر تعیین شیخ الازهر را از وظایف رئیس جمهور این کشور قرار داد تا علمای این دانشگاه را به قدرت های مستبد این کشور وابسته کند.
وی افزود: این روند باعث بی اعتباری الازهر شد و اوج این بی اعتباری در زمان انور سادات روی داد. سادات در زمان امضای معاهده ننگین کمپ دیوید با رژیم صهیونیستی شیخ الازهر را نیز در کنار خود قرار داد؛ روندی که مبارک نیز آن را دنبال کرد و در طول سالیان دراز با وجود مخالفت های شدید علمای الازهر موفق شد فتواهای عجیبی از آنها دریافت کند.
سید افقهی معتقد است که این روند، با پیروزی انقلاب مصر در فوریه گذشته تغییر کرد و الازهر در تلاش است تا موقعیت بر باد رفته خود را در سایه این انقلاب به دست آورد، که فتوای مهم اخیر نیز تلاشی در راه کسب همین استقلال است.
بر این اساس، الازهر در این عرصه موفق عمل کرده و تأثیر فتوای آن در بسیج عمومی مردم لیبی علیه رژیم دیکتاتوری معمر القذافی نیز دلیلی دیگر بر بازیابی آن موقعیت درخشان گذشته از سوی الازهر بوده است.
اثر فتوای الازهر بر قیام مردم عربستان علیه اقلیت وهابی
اهمیت فتوای الازهر و میزان تأثیرگذاری احتمالی آن بر فضای ملتهب کنونی در عربستان را، باید در ساختار مردم شناختی جامعه اهل تسنن در این کشور جست وجو کرد. طرفداران فرقه وهابیت به عنوان فرقه غالب و حاکم بر عربستان، تنها بخش کوچکی از مردم این کشور را تشکیل می دهند که بر اساس خوش بینانه ترین آمارها می توان گفت 15 تا 20 درصد از کل مردم این کشور هستند.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسینی قزوینی، در گفت وگو با خبرنگار مشرق، ضمن تأیید نسبت اندک جمعیتی وهابیت در جامعه سعودی می گوید که بیشتر اهل سنت عربستان را "مالکی"ها تشکیل می دهند که اختلافات اعتقادی زیادی با وهابیت دارند و علاوه بر آنها، حنبلی ها نیز بخشی از جامعه اهل تسنن این کشور را شکل داده اند.
وی می افزاید که رهبر مالکی ها در عربستان "محمد بن علوی" مالکی بود که موضع گیری های تندی را علیه دولت وهابی آل سعود داشته و "حسن بن فرحان" مالکی نیز یکی از علمای برجسته این مذهب است که الآن ریاست این فرقه را بر عهده دارد و راه "محمد بن علوی" را ادامه می دهد.
بن علوی که بود؟
محمّد بن علوی (1947- 2004 میلادی) مدتی در عربستان و در مکه مکرمه ساکن بوده و در مسجد الحرام کرسی تدریس داشت و متخصص در علم حدیث و فقه و تاریخ بود. او پرچم مخالفت با وهابیان را در کشور عربستان به دست گرفت و با سخنان خود و کتابهایش به مقابله با انحرافات وهابیون پرداخت. بعد از انتشار کتابهایش درعربستان و سرتاسر جهان، وهابیان او را تکفیر نمودند اما او گفت که حاضر است با بزرگان آنان بحث کند. مناظرات بسیاری انجام گرفت و وهابیون مجبور شدند تا حکم خود را پس گرفته و ادّعا کنند که اختلافاتشان با بن علوی، اجتهادی و اختلاف در برداشت است.
بن علوی البته افکار خود را در کتابهایش نیز تزریق کرده است. او در کتاب "التحذیر من المجازفة بالتکفیر" (صفحات 8-9) چنین می‌نویسد: ما به کسانی [وهابیونی] مبتلا شده‌ایم که در توزیع کفر و شرک و صدور احکام با القاب و اوصاف غیر صحیح تخصص دارند. اوصافی که لایق مسلمان شهادت دهنده به توحید و نبوّت پیامبر اسلام (ص) نیست.
وی همچنین در مقدمه کتاب "الزیارة النبویة بین الشرعیة و البدعیة" (صفحه 2) می‌نویسد: «...نویسنده متجاوز کتاب گفته که "زیارت رسول خدا(ص) بعد از وفاتش، دارای مفسده بوده و در آن خیری نیست!" این اهانت و سرکشی و بی ادبی به مقام رسول خدا(ص)، قلب ما را به درد آورده است؛ لذا دوست داشتم با تألیف این رساله در دفاع از مقام رسول خدا (ص) سهیم باشم.»
حجت الاسلام و المسلمین حسینی قزوینی با اشاره به عمق این اختلافات، تأکید می کند که پیروان فرقه مالکیه، تنها یک "سازمان فرهنگی" هستند و از قدرت نظامی برخوردار نیستند و به همین دلیل، در برابر دیکتاتوری های اقلیت وهابیت در عربستان سعودی کاری از پیش نمی برند.وی فضای کنونی در عربستان را مملو از خفقان و استبداد می داند و تأکید دارد که اوضاع عربستان مانند اوضاع ایران در زمان بعد از سال های 1342 هجری شمسی است و وهابیت بشدت سعی می کند تا قدرت خود را از تلاطم انقلاب های مردمی دور نگه دارد.
حسینی با اشاره به زمینه خوبی که مالکی های سعودی برای قیام علیه دولت این کشور دارند، تأکید کرد که موج روشنفکری خوبی در میان جوانان سعودی در مذهب مالکی به وجود آمده و آنان وابستگی های عربستان به آمریکا و قدرت های اروپایی را تقبیح می کنند.
وی با اشاره به فتوای مهم الازهر درباره جواز خروج علیه حاکم ظالم، می گوید: «با جایگاهی که الازهر در میان اهل تسنن عربستان سعودی دارد قطعاً با وجود موج بیداری کنونی که در میان اهل تسنن این کشور به وجود آمده، این فتوا می تواند تأثیر زیادی در بیداری مردم عربستان علیه حکومت دیکتاتور آل سعود داشته باشد و باید روی نص این فتوا مانور بیشتری داده شود.»
حسینی قزوینی همچنین به جایگاه علمای وهابی و فتوادهندگان آنها در میان مردم عربستان نیز اشاره می کند و می گوید که آنها به علت فتواهایی که در تأیید حکومت آل سعود و تحریم هر گونه قیام علیه این دولت صادر کرده اند، اعتباری در نزد مردم این کشور ندارند و قطعاً اعتباری که الازهر در این زمینه دارد، بیش از جایگاهی است که علمای وهابیت در نزد افکار عمومی عربستان دارند، به همین علت است که فتوای تحریم خیزش های وهابی از سوی مفتیان دولتی آل سعود نیز نمی تواند مانعی در برابر خیزش عمومی مردم این کشور باشد.»
شاخص هایی که حاکی از انقلاب قریب الوقوع در عربستان است
واقعیت های میدانی در عربستان سعودی و اظهارات رسانه های خبری و تحلیلگران و سیاستمداران منطقه ای و جهانی نشان می دهد که تغییر رژیم در عربستان سعودی، یکی از محتمل ترین سناریوهایی است که ممکن است پیش روی عربستان قرار داشته باشد، این تحلیل البته در میان تصمیم سازان ریاض نیز ترس و وحشت ایجاد کرده و آنها ظرف ماه های گذشته، با تمسک به هر حربه ای و اتخاذ هر روشی به دنبال جلوگیری از شعله ور شدن این انقلاب در عربستان هستند.
روزنامه فرامنطقه ای القدس العربی در یکی از شماره های مهر ماه خود نوشت: مسؤولان سعودی بشدت تلاش دارند از رسیدن موج اعتراض ها از کشورهای عربی به داخل مرزهای عربستان جلوگیری کنند؛ آنها در این راه به اقدامات مختلفی مانند بهبود شرایط معیشتی، هدایای مالی سنگین به همسایگان (مانند اردن) برای جلوگیری از فروپاشی نظام پادشاهی، کمک های مالی و اقتصادی به بخشی از مردم عربستان برای فرو نشاندن اعتراضات و اعطای حق رأی به زنان روی آوردند؛ ولی به نظر می آید که همه این تلاش ها فقط توانسته است این مسأله را به تأخیر بیندازد.
عربستانی های انقلابی، خواستار مشروطه سلطنتی، پارلمان منتخب، دستگاه قضائی مستقل و شفاف و مبارزه با فساد هستند؛ آنها معتقدند که ادامه حیات سیاسی رژیم سرکوبگر سعودی، مانع تحقق نظامی دموکراتیک مبتنی بر انتخابات واقعی برای برگزیدن حاکمان محلی، نخست وزیر و اعضای مجلس شورا و شوراهای شهر خواهد بود.
شاید بتوان گفت شفاف ترین موضع گیری ها در زمینه انقلاب قریب الوقوع عربستان سعودی که برگرفته ازواقعیت های موجود در این کشور است، از سوی "راشد الغنوشی" رئیس حزب اکثریت مجلس مؤسسان در تونس و انقلابی مشهور تونسی اتخاذ شده است. وی بتازگی در سخنرانی مهمی که در آکادمی سیاست های خاور نزدیک واشنگتن ایراد کرد، گفت که اگر مقامات ریاض به مطالبات مردمی در این کشور تن نداده و قدرت را به مردم واگذار نکنند، بزودی انقلاب در عربستان نیز به وقوع خواهد پیوست بویژه اینکه جوانان سعودی حق ایجاد تغییر در کشور خود را دارند.
اکنون و با توجه به آغاز روند اثرگذاری عملی فتوای مهم الازهر شریف، باید دید آیا مردم و بویژه جوانان متدین و پیشرو در عربستان، علیه حاکمیت جزم اندیش و دیکتاتوری وهابی آل سعود بر این کشور، سر به شورش برخواهند داشت و یا اینکه اختلافات داخلی خاندان حاکم، پیش از خیزش عمومی مردم این کشور، طومار حکومت استبدادی و وابسته این کشور را برای همیشه در هم خواهد پیچید.
