:دکتر محسن بهشتی پور
شاید شما نیز به تازگی با مشکل کم شدن حافظه و یا فراموشی مطلبی خاص در
ذهن و فکر دچار مشکل شده باشید. آیا شمااخیراً فراموش می کنید، دسته کلید
خود را کجا گذاشته اید؟ و یا وقتی داخل اتاق میشوید بدون اینکه بدانید برای
چه کاری به آن سمت میروید؟آیا شماره تلفن منزل خود را فراموش می کنید؟
زیادنگران نباشید! شما می توانید با خواندن و عمل کردن به راهکارهایی که
پیشنهاد می کنیم تغییراتی اساسی در از بین بردن این مشکل خود صورت دهید.
متخصصان معتقدند که استرس های روزمره تا حدی مغز انسان را تحت تاثیر قرار
می دهند که کم حافظگی را به وجود می آورد.
شما زمانی که وارد خانه می شوید لباس خود را به میخ یا چوب لباسی آویزان می
کنید حال اگر چوب لباسی نباشد مجبورید جای دیگری بگذارید و صبح روز بعد به
دنبال لباس می گردید زیرا جای مشخصی برای آن تعریف نکرده اید. مغز انسان
هم نیاز به میخ دارد یعنی اینکه باید در مغز طبقه بندی اطلاعات انجام شود.
وقتی که کارها و مشغله های انسان زیاد می شود داشتن دفتر کار روزانه الزامی
و نوشتن کارها در دفتر برنامه ریزی روزانه و ماهانه موجب طبقه بندی ذهن می
شود. باید برای تمامی اتفاقات و مواقع در ذهن تصویرسازی کرد. تکرار و
تصویر سازی جملات و کارهای روزمره ماندگاری اتفاقات را در ذهن بیشتر می
کند.
به گزارش مهر بر اساس گزارش های میدانی، بسیاری از مردم در طول مدت شبانه
روز از میان دهها کاری که قصد انجامشان را دارند بخشی از آنها را فراموش می
کنند. این فراموشی کوتاه مدت در سالهای اخیر بیشتر شده که برخی از آنها
اصطلاح آلزایمر خفیف را در مورد آن بکار می برند.
آقای مسعود مهرپور متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه ایران در
گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه استرس، نگرانی و دغدغه های روزمره
زندگی موجب پراکندگی ذهن می شود می گوید: سرعت بالای زندگی در کلان شهر ها،
عدم برنامه ریزی برای امور روزانه، دوری از نشاط و آرامش ذهن و استرس برای
تامین معاش و گذران زندگی از مهمترین دلایل عدم تمرکز و مشغولیت ذهنی
شهروندان در کلان شهرها است که در نهایت فراموش کردن برخی از کارهای روزانه
را به دنبال دارد. راه برون رفت از دغدغه های روزمره زندگی را حضور در
فضای شاد و مفرح، آرامش ذهن و ورزش کردن عنوان می کند و ابراز می دارند:
متاسفانه بسیاری از شهروندان برنامه ریزی دقیق و مشخصی برای کارهای روزمره
خود ندارند و دوری از برنامه های شاد و مفرح موجب می شود تا بسیاری از
کارهای خود را فراموش کنند.
فیروزه جعفری رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت و درمان در گفتگو با
خبرنگار مهر با تائید ظهور فراموشی کوتاه مدت در ذهن شهروندان گفت: هر چند
که عواملی همچون مصرف الکل و مواد مخدر و سالخوردگی موجب بروز فراموشی در
انسان می شود ولی اضطراب یکی از مهمترین دلایل فراموشی کوتاه مدت در آدمی
است. همیطورافزایش ترافیک، تراکم جمعیت، مشکلات معیشتی و آلودگی صوتی
مهمترین دلایل بروز بیماری اضطراب در شهروندان است. با بیان اینکه تنها راه
برون رفت فوری از اضطراب روزمره زندگی انجام روشهای ریلکسیشن یا همان
آرمیدگی است گفت: مردم باید دقایقی از روز را در محیطی آرام قرار گرفته و
با چند نفس عمیق و شل کردن عضلات ذهن پر دغدغه خود را آرام کنند.
سوری کارشناس تغذیه اداره بهداشت جمعیت هلال احمر در گفتگو با خبرنگار مهر
با بیان اینکه تنها ماده غذایی منیزیوم موجب تقویت حافظه انسان می شود گفت:
این ماده در کاکائو و کنجد یا همان دانه های روغنی پیدا می شود در حالی که
شهروندان تمایلی به مصرف این مواد ندارند. از نظر کارشناسان تغذیه بدخوری
یا نخوردن صبحانه کامل و مغذی موجب کاهش حافظه و افت ذهنی آدمی در طول روز
می شود در حالی که با خوردن صبحانه کامل انسان شاداب تر و با افکاری آماده
می تواند کار کند.سوری با اشاره به اینکه بسیاری از شهروندان کیک و بیسکویت
را به عنوان صبحانه سریع و کافی انتخاب می کنند گفت: کیکها و بیسکویت برای
زمان اضطرار مناسب هستند در حالی که خوردن دو قاشق روغن کنجد، حلوا ارده،
گردو، بادام و عسل و همچنین جوانه گندم می تواند انرژی روزانه شخص را تامین
کند. این کارشناس تغذیه مصرف میوه ها و سبزیهای رنگی را موجب شادابی انسان
عنوان کرد و افزود: کارشناسان تغذیه ویتامین “B1″ را به عنوان ویتامین
روحیه معرفی کرده اند که در سبزیها و میوه های تازه یافت می شود که به مردم
بسیار توصیه می شود.
روانشناسان در این زمینه توصیه می کنند که :
۱- موز بهترین دوست حافظه : ویتامین
B” ” و ” B1″ بهترین تغذیه حافظه است و موز دارای این منبع غنی
میباشد.همچنین خوردن کشمش یا مویز، پیش از صبحانه؛ چرا که این ماده حاوی
مقدار زیادی فسفر است که باعث رشد و سر زندگی قوای مغزی می شود.
۲- مهربانی با خویشتن : انجام کارهای
مورد علاقه مانند خریدن یک شاخه گل , کتاب رمان, ملاقات دوستان قدیمی،
باعث افزایش ترشح هورمون ” دوپامین ” می شود که احساس خوبی را در فرد به
وجود می آورد و این افزایش تاثیر مثبتی بر سلسله اعصاب و آن بخش از مغز که
مسوول حافظه است میگذارد.
۳- قدم بزیند : زنان یا مردانی که در
به طور مرتب قدم می زنند بسیار کمتر دچار فراموشی میشوند . چرا؟ تحقیقات
نشان داده است که فعالیت ,ارتباط مغزی را در بخشی که ذهن مسئول حافظه است
گسترش می دهد.
۴- غذای سُس دار نخورید : بر اساس
تحقیقات انجام شده برروی عادت غذایی بیش از ٨ هزار نفر , استفاده از برخی
سُس ها و غذاهای سویا دارباعث کاهش قدرت حافظه می شود. علت آن است که یک
ماده شیمیایی موجود در این نوع سُس ها و سویا که گفته می شود ضد سرطان و
بیماری قلبی است دقیقا عکس این خواص را با خود دارد. با این حال یک بار
خوردن آن در هفته چندان مشکلی ندارد!
۵- خواب به موقع : یک استراحت خوب مغز می تواند اطلاعات بشتر و بهتری را به حافظه شما باز گرداند تا مغزی که تمام روز را بدون استراحت گذرانده باشد.
۶- بیشتر به خودتان برسید : تحقیقات
نشان می دهد افرادی که رژیم های غذایی بسیار کم کالری در برنامه روزانه خود
دارند نه تنها پروسه اطلاع رسانی را بسیار کند انجام می دهد بلکه از دیگر
افراد هم سن و سال خود که این رژیم را ندارند نیز کمتر قادر به استفاده از
حافظه خود می باشند. لذا به فکر خود باشید و رژیم های غیر موجه را فراموش
کنید.
۷- چای گیاهی بنوشید : آهن برای
عملکرد صحیح حافظه ضروری است و نوشیدنی های کافئین دار به علت دارا بودن
موادی به نام ” تانن ” ( اسید تانیک) که ٧۵ درصد آهن موجود در بدن را از
بین می برند.
۸- خوردن قند و شکر مصنوعی را کاهش دهید : این
امر ممکن است در کاهش وزن به شما کمک کند اما نوشیدن بیش از یک یا دو
نوشیدنی رژیمی در طول روز حافظه دراز مدت شما را تخریب می کند . خوشبختانه
تاثیرات منفی این مسئله دائمی نیست و شما به راحتی می توانید با قطع مصرف
شیرینی های مصنوعی مجددا حافظه خود را اصلاح کنید.
۹- در حدیث آمده است که : وَ مِنَ
الْفِرْدَوْسِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السّلام قَالَ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم خَمْسٌ یَذْهَبْنَ
بِالنِّسْیَانِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ
السِّوَاکُ وَ الصِّیَامُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ الْعَسَلُ وَ
اللُّبَانُ: پنج چیزند که فراموشی را برطرف می کنند و حافظه را می افزایند و
بلغم را می برند: مسواک زدن، روزه گرفتن، خواندن قرآن، عسل و کندر. ”
بحارالأنوار ( ۵۸ ، ۲۵۷ ) باب ۴۶- قوى النفس و مشاعرها ص ۴۵: ”
اما روش های عملی برای تقویت حافظه :
برای ایجاد تمرکز و تقویت آن ابتدا باید عواملی را که باعث می شوند تمرکز
حواس شخص از بین برود شناسایی کرد و سپس با راه های مقابله با آنها آشنا
شد. در ابتدا تعریفی از «تمرکز» ارائه می دهیم: تمرکز حالتی است که در آن
از میان افکار و آراء مختلف شخص، یک فکر در مرکز قرار می گیرد و بقیه افکار
و آراء او نسبت به آن فکر، جنبه پیرامونی دارند. بنا به تعریفی دیگر،
تمرکز حواس یعنی توانایی ثابت نگه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که
به میل و اراده انتخاب شده است و مانع شدن از اینکه این دقت و توجه به سوی
موضوعات دیگر منحرف شود.[
۱- هنگامی که می خواهید چیزی را
درحافظه خود بسپارید بهتر است افکار خود را فقط به همان مورد خاص متمرکز
کنید و از پراکندگی افکار خود اجتناب کنید.شما نمی توانید هم حواس تان به
صدای رادیو باشد وهم گوش تان به زنگ درب منزل و هم مشغول دریافت مطالب جدید
قراردهید. بلکه شما بایست هنگام دریافت مطالب جدید فقط ذهنتان را فقط به
همان موضوع متمرکز کنید نه چیز های دیگر.
۲- در این روش، یاد گیرنده به جای
اینکه سعی کند تا یکباره و در یک نوبت مطالب را حفظ کند، وقت خود را تقسیم
می کند و چندین بار آن را مرور می نماید، اگر یاد گیرنده سعی کند تا در یک
نوبت همه مطالب را حفظ کند و تمام دقت خود را در همان یک نوبت صرف یادگیری
آن مطلب نماید، این امر باعث خستگی و از بین رفتن انگیزه در او می شود.
علاوه بر این، معمولاً پس از پایان یافتن تمرین، فراموشی صورت می گیرد. اگر
یاد گیرنده چندین نوبت، صرف مطالعه مطلب کند، آنچه در نوبت قبل فراموش شده
است در نوبت بعد به سرعت آموخته می شود.
۳- روش تداعی معانی: حافظه با
یادآوری و بازیابی تقویت می شود. صورت ها و مضمونهایی که شخص به خاطر می
آورد نقطه شروعی برای تداعی است. کلمه «تداعی» که یک اصطلاح روان شناسی
است به طور معمول با واژه «معانی» به کار می رود. «تداعی» به معنای دعوت
کردن است؛ یعنی در حافظه شخص هر مطلبی مطالب دیگر را به خاطر می آورد.
آنگاه هر یک از این مفاهیم ذهنی جدید، اشیاء و مفاهیم دیگری را به یاد می
آورد و این امر مرتباً ادامه می یابد؛ و به این ترتیب مخزن حافظه وسعت می
یابد. «تداعی معانی» انواعی دارد که عباتند از: تداعی در اثر «شباهت»
«همراهی» «تقابل» و «تضاد». شباهت ممکن است در لفظ یا در معنی باشد. مثلاً
«باران» «آب» را تداعی می کند. در تضاد، دو شیء یا دو واژه با مفهومهای
متضاد در پی هم خواهند آمد، مانند سفید و سیاه. اشیایی که همراه هم هستند و
یا وقایعی که همزمان و یا در پی هم رخ می دهند نیز سبب تداعی می شوند.
۴- استفاده از «پیش سازمان دهنده»:
پیش سازمان دهنده به مجموعه ای از مفاهیم مربوط به مطلب یادگیری گفته می
شود که پیش از آموزش جزئیات تفصیلی مطلب، در اختیار یادگیرنده گذاشته می
شود. نقش پیش سازمان دهنده، این است که یادگیرنده را با مطالبی که قرار است
بیاموزد آشنا می سازد و کمک می کند تا اطلاعاتی را که بتوان مطالب جدید را
به آنها ربط داد به یاد آورند. بنابراین، پیش سازمان دهنده، یک بیان
مقدماتی درباره موضوع یادگیری است که برای اطلاعات جدید، یک چهارچوب ذهنی
فراهم می آورد و این اطلاعات جدید را به آنچه از قبل می داند ربط می دهد.
۵- روش «بند به بند»: این روش را
دانشجویان زیادی طی سالهای متمادی به کار برده و عموماً از آن نتیجه مطلوب
گرفته اند، جزئیات این روش به این شرح است. دراتاقی آرام پشت میز خود
بنشینید پاهای خود را راحت روی زمین قرار دهید، کتاب را باز کنید و در
مقابل خود قرار دهید چند صفحه یادداشت تمیز و دو سه مداد نیز در کنار
دستتان بگذارید.اولین صفحه فصل را بیاورید، عنوان فصل و عنوان اول بعد از
آن را ـ اگر وجود داشته باشد ، یادداشت کنید.اولین بند را بخوانید و سپس
خواندن را متوقف کنید.آنگاه به دقت به آنچه خواندید بیندیشید و در کلماتی
هر چه کمتر و به زبان خودتان آن را خلاصه کنید. این خلاصه می تواند حتی
چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله نباشد. با همین روش ادامه دهید و
بندها را یکی یکی به زبان خودتان خلاصه کنید تا آخر.
۶- آشفتگی های بیرونی: این آشفتگی ها
از تحریک های غیر عادی حواس مختلف انسان ایجاد می شود، هر گونه تحریک غیر
عادی حواس، ممکن است فرایند تمرکز را با اشکال مواجه کند. تشنگی، گرسنگی،
درد، گرما، سرما و.. موجب بر هم خوردن تمرکز می شود. برای رفع این آشفتگی
ها باید تا حدّ امکان محیط مطالعه را از محرک های خارجی دور ساخت. مثلاً
محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید که در آنجا صداهای ناهنجار، رفت و آمد
وسایل نقلیه و.. نباشد. همچنین نور محل مطالعه هم باید به اندازة کافی
باشد.
همانطوری که داشتن حافظه برای تمامی
انسان ها لازم وضروری است، در برخی از موارد هم لازم است آدمی چیزی هایی را
از ذهن خود پاک کند. برهمین اساس خداوند متعال برنامه ای خاص را در مغز
انسان ها طراحی و برنامه ریزی نموده تا انسان در برابر شداید و مشکلات
وخاطرات ناگواره بتواند آنها را فراموش کند.
بحارالأنوار ۴۰ ۲۲۲ باب ۹۷- قضایاه صلوات الله علیه و … : وَ
سَأَلَهُ نَصْرَانِیَّانِ … وَ مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الْحِفْظِ وَ
النِّسْیَانِ وَ مَعْدِنُهُمَا واحد … عَلِیٍّ علیه السّلام … فَقَالَ
إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ ابْنَ آدَمَ وَ جَعَلَ لِقَلْبِهِ غَاشِیَةً
فَمَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَةُ مُنْفَتِحَةٌ حَفِظَ وَ
أَحْصَى وَ مَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَةُ مُنْطَبِقَةٌ لَمْ
یَحْفَظْ وَ لَمْ یُحْص: ( در پاسخ سؤالی در مورد فرق حافظه و فراموشی، که
معدن آنها در بدن یکی است) خداوند تعالی، انسان را آفرید و بر قلبش پوششی
گذاشت، گاه چیزی بر قلب می گذرد و این پوشش باز است، حفظ می کند و به یاد
می آورد و گاه چیزی به قلب می رسد و پوشش روی قلب است، حفظ نمی کند و به
یاد نمی آورد.
فَإِنَّهُ لَوْ لَا النِّسْیَانُ لَمَا سَلَا أَحَدٌ عَنْ مُصِیبَةٍ وَ
لَا انْقَضَتْ لَهُ حَسْرَةٌ وَ لَا مَاتَ لَهُ حِقْدٌ وَ لَا اسْتَمْتَعَ
بِشَیْءٍ مِنْ مَتَاعِ الدُّنْیَا مَعَ تَذَکُّرِ الْآفَاتِ وَ لَا
رَجَاءُ غَفْلَةٍ [رَجَا غَفْلَةً] مِنْ سُلْطَانٍ وَ لَا فَتْرَةٌ
[فَتْرَةً] مِنْ حَاسِدٍ أَ فَلَا تَرَى کَیْفَ جُعِلَ فِی الْإِنْسَانِ
الْحِفْظُ وَ النِّسْیَانُ وَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ مُتَضَادَّانِ جُعِلَ
لَهُ فِی کُلٍّ مِنْهُمَا ضَرْبٌ مِنَ الْمَصْلَحَة:.
اگر نسیان نبود؛ هیچ گاه کسی از مصیبت ها جدا نمی شد و حسرت هایش پایان نمی
پذیرفت و کینه هایش از بین نمی رفت و از متاع دنیا با یاد داشتن آفت های
آن، لذّتی نمی برد و امیدی به غفلت سلطان و آرام نشستن حسود نمی بود؛ نمی
بینی که حافظه و نسیان که دو چیز مختلف و متضادّند، در انسان تعبیه شده اند
و برای هر یک، مصلحتی در نظر گرفته شده است؟.
” بحارالأنوار ( ۵۸ ، ۲۵۷ ) باب ۴۶- قوى النفس و مشاعرها ص ۴۵: “
