تبیان، دستیار زندگی

جریان صدر دوم «التّیارالصدری»
 

جریان صدر یکی از گروه های مهم سیاسی عراقی است که پشتوانه ی اجتماعی سترگی در میان طبقه ی فقیر شیعیان شهرک صدر بغداد و شیعیان جنوب عراق دارد. یکی از ویژگی هایی که این گروه را از سایر گروه های قدرتمند امروز عراق متمایز می کند این است که بیشتر اعضا و رهبران آن در زمان صدام در عراق بودند. این گروه در انتخابات اخیر عراق بیشترین کرسی های ائتلاف ملی عراق را درپارلمان به دست آورد. درادامه با چگونگی تشکیل ا ین گروه و زندگی رهبر آن آشنا خواهید شد.
جریان صدر دوم (تیارالصدری) در واقع یکی از جریان های فکری و سیاسی عراقی است که از اندیشه ها و عملکرد سیدمحمد محمد صادق صدر، پدر رهبر کنونی گروه موسوم به جریان صدر، یعنی مقتدی صدر، که درسال 1999 ‏م به دست عوامل نظام بعثی به شهادت رسید، پیروی می کند. سیدمحمد محمد صادق ازخاندان معروف صدر بود. وی پسر عمو و یکی از شاگردان حلقه ی شهید سید محمدباقر صدر بود که نزد استادانی چون امام خمینی،آیت الله سیدمحسن حکیم و آیت الله خویی نیزشاگردی کرد و در سال 1978م تدریس درس خارج را آغاز کرد. وی چهار بار در سال های 1972 ‏، 1974‏، 1988 ‏(چند بار) و 1999 ‏(چند بار) به خاطر مخالفت با نظام بعثی به زندان افتاد.(1) پس از حوادث سال 1991م و در سال 1996 م صدام حسین به منظور ایجاد گفتمانی اسلام نما در مقابله با امریکا و برای فرو کاستن نزاع خود با این کشوربه جنگی از نوع جنگ های صلیبی کوشید با ایجاد موجی با نام « ‏الحمله الایمانیه» ‏در جامعه ی عراق خود را مسلمانی راستین نشان دهد.(2) از همین رو در شعبه های حزب بعث کلاس های دینی برقرارکرد.(3) نگارش کلمه ی الله اکبر در پرچم عراق از نشانه های همین دوره است. دراین بین شهید سیدمحمد محمد صادق صدر فرصت را مغتنم شمرد و از «حمله ایمانی» برای ایجاد خیزشی در میان توده ها استفاده کرد. ناگفته نماند که این امر با انتقاد نسبت به قرائت نهاد رسمی حوزه ی علمیه ی نجف ازبعضی مفاهیم مانند تقیه و بسیط الید بودن همراه بود. (4) بدین ترتیب وی رویکرد خود راحوزه ی ناطقه نامید که در پی آن رویکرد رسمی و قدیمی، حوزه صامته نام گرفت.
امر دیگری که دراین بین نمود یافت تمایزی بود که میان مرجعیت عربی و مرجعیت ایرانی گذاشته شد و سیدمحمد صدر، نماد مرجعیت عربی، و نهاد رسمی حوزه ی نجف نماد مرجعیت ایرانی تلقی شد. به نظرعده ای سیدمحمد صدر به تشویق صدام حسین به این خیزش دست زد.‏(5) عده ای دیگرهم حرکت او را تبدیل حرکت مسلحانه انتفاضه به حرکت اصلاح طلبانه در عراق تعبیر می کنند که به تشویق سیدمحمدحسین فضل الله انجام شد و نظام صدام نیزاز آن استقبال کرد.(6) بی گمان صدام ازایجاد شکاف در حوزه ی علمیه، به ویژه پس ازحوادث سال 1991‏م که آیت الله خویی وحوزه ی رسمی نجف میزان قدرت و نفوذ خود را به منصه ظهوررسانیده بود، خرسند بود و مجال کافی را نیز برای مطرح شدن سیدمحمد صدر فراهم کرده بود، ولی اینکه خیزش سیدمحمد صدر به تشویق صدام باشد محل مناقشه است.
باهمه ی این تفاصیل آنچه آدمی را به شگفتی وامی دارد دامنه گسترده ی کارسیدمحمد محمد صادق صدراست که طی یک سال، یعنی از 1998 ‏م تا 1999 ‏م، زمان شهادتش، اثر عمیقی بر جامعه ی خاموش عراق گذاشت. یکی از دستا وردهای مهم سیدمحمد صدراحیای نماز جمعه بود.او خود درمسجد کوفه وبه صورت کفن پوش در روزهای جمعه به امامت می ایستاد و نمایندگان وی درنقاط دیگر عراق در روزهای جمعه به نماز می ایستادند. سیدمحمد صدربرای عشایر اهمیت بسیار قائل بود و احکام مرتبط با عشایررا به صورت جداگانه صادر می کرد. یکی دیگر از دستاوردهای سیدمحمد صدر ایجاد محاکم شرعی در مقابل محاکم حکومتی بود.(7) همه ی این کارها موجی عظیم در گروه های خاموش عراق، مانند گروه های شیعه و مظلوم و فقیری که کسی برای آنها حساب باز نمی کرد، پدید آورد. به نظر عده ای سیدمحمدصادق صدر، که توان جذب مقلدان سنتی مرجعیت آ یت الله سیستانی را نداشت، به فقرا و طبقات فرودست جنوب عراق روی آورد و روابط خود را با قبایل فرودست وحتی عراقیان غیرعرب، که احساس تبعیض می کردند، مستحکم کرد، و با استفاده از گفتمانی طبقاتی، انقلابی، ضدامریکایی، ضدغربی،ضدبعثی و حتی ضد حوزه ی علمیه توانست بیش ازپیش به توده ای جدید مرکب ازطبقات فرودست و فقیر جامعه ی شیعه ی عراق نزدیک شود.(8) با بالا گرفتن کار سیمحمد صدر، صدام که خود مجال کار را برای سیدمحمد صدر باز گذاشته بود احساس خطرکرد. به زعم عده ای نه تنها صدام بلکه امریکایی ها نیز از این موضوع احساس خطر کردند و در واقع تمام سناریوی بیرون کشیدن بازرسان تسلیحاتی در سال 1998م نیز برای فشار آوردن بر صدام برای ایستادن در برابر سیدمحمد صدر بوده است؛ فشاری که پس از سفر طارق عزیز به ترکیه و اعلام آمادگی نظام بعثی برای تصفیه ی سیدمحمد صدر کاهش یافت.(9) شهیدمحمد صدر، که دیگر در کشته شدن خود تردید نداشت، به شدت به نظام صدام حمله کرد و از دعا به جان صدام در نماز جمعه خودداری نمود و بدین ترتیب سرانجام درسال 1999 ‏م به شهادت رسید. بی گمان مو جی که سیدمحمد صدر ایجاد کرد موجی عظیم بود که امروز به آبشخور بسیاری از جریان های مهم سیاسی عراق تبدیل شده است. بعثی ها ترور سیدمحمد محمد صادق صدر را به یک گروه معارض عراقی نزدیک به ایران (گروه سید محمد باقرحکیم)
شهید صدر فرصت را مغتنم شعردو از«حمله ایمانی» برای ایجاد خیزشی درمیان توده ها استفاده کرد. وی رویکرد خود را حوزه ناطقه نامید که در پی آن رویکرد رسمی وقدیمی،حوزه صامته نام گرفت.امر دیگری که در این بین نمود یافت تمایزی بود که میان مرجعیت عربی و مرجعیت ایرانی گذاشته شد وسید محمد صدر، نماد مرجعیت عربی، و نهاد رسمی حوزه ی نجف نمادمرجعیت ایرانی تلقی شد نسبت دادند، اما گروه های دیگر، به ویژه خود طرفدران صدر دوم معتقدند که نظام بعث با مدیریت قصی، پسرصدام، و با حمایت امریکا و اسرائیل ایشان را ترور کردند.( 11)
با وجود اختلاف شدید میان سیدمحمدباقر حکیم و سیدمحمد محمد صادق صدر، قول اول منتفی وناممکن است.از سویی وجود چنین اختلافاتی بین رهبران مذهبی عراق کم نیست، ولی هیچ کدام به ترور نینجامیده اند.در واقع سیدمحمدباقر حکیم و گروه های نزدیک به ایران عمل سیدمحمد محمدصادق صدررا هماهنگ با اهداف صدام تلقی می کردند و از بد حادثه چند روز پیش از شهادت سیدمحمد صدر، سیدمحمدباقر حکیم او را به دست نشاندگی صدام متهم ساخته بود؛ از همین رو وقتی سیدمحمدباقر حکیم پس از شهادت سید محمد صدر به مجلس ترحیم وی در قم رفت، با پرتاب کفش از سوی حاضران آن مجلس روبه رو شد.(12)
پس ازترور سیدمحمد محمدصادق صدر و دو پسرش، مؤمل و مصطفی، دو پسردیگر ازسید محمدصادق صدر، یعنی مقتدی و مرتضی، باقی ماندند و همراه مادر از سوی نظام صدام مجبورشدند درخانه بمانند. مقتدی صدردرسال 1973 ‏م به دنیا آمده و تحت تعلیمات پدرش قرار گرفته بود و درزمان پدر، مجله ی «الهدی» و ریاست جامعه ی الصدر الاسلامیه به او واگذار شد. پیش از حمله ی امریکا درمارس 2003 ‏م (اسفند 1381 ‏) کسی درخارج ازعراق چیزی درباره ی مقتدی نمی دانست، اما با سقوط نظام بعثی صدام میزان قدرت او مبتنی برشبکه ای ازمؤسسات خیریه ی شیعی که پدرش آنها را تأسیس کرده بود آشکار شد.(13)
این گروه درانتخابات سال 2010 ‏م در قالب ائتلاف ملی شرکت کرد و با اینکه تعداد رأی کمتری نسبت به مجلس اعلی به دست آورد، در ائتلاف خود بیشتراز مجلس اعلی صاحب کرسی پارلمانی شد ( 39 ‏کرسی).

نویسنده : سید رضا موسوی