تبیان، دستیار زندگی

ویژگیهای تربیت اسلامی:
 

تربیت اسلامی بردو اصل تزكیه و تعلیم تكیه دارد، نیز جنبه هدایتی، پویایی و عقلانی داشته و جریانی مستمر است. اسلام، اصالت را به تربیت می دهد و تعلیم را وسیله و مقدمه آن می داند(37). به طور كلی ویژگی های تربیت در اسلام عبارتند از:

1) جامعیت تربیت اسلامی
 

بسیاری از نظام های تربیتی، تنها به یك جنبه از وجود انسان می پردازند مثلاً فقط جنبه محسوس انسان و اعتقاد به آن را ترویج می دهند و می گویند آنچه نامحسوس است وجود ندارد. چنین نظامی، خداوند، عقیده و آنچه از عقیده سرچشمه می گیرد (ایده، اخلاق و ...) و پوچ می داند.اما نظام تربیتی اسلام شامل همه جوانب می شود: جسم و روح، فرد و جمع دنیا و آخرت و ... مثلاً در اسلام به پرورش جسم و تقویت و سالم نگهداشتن آن توجه شده و این موارد را از ضروریات می داند ولی از طرفی با تن پروری و نفس پروری مقابله می كند.

2) عبادت
 

در اسلام، هر قدمی كه انسان برای رشد و كمال خود و دیگران بردارد و نیز در جهت رضای خداوند باشد عبادت است.قرآن می فرماید: ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدونعبادت بمعنای ایجاد پیوند بین قلب انسان و خداوند، كه در هر حال مرتبط با خدا باشد. داد و ستدش با خدا، ترسش از خدا و ...

3) هماهنگی با فطرت
 

فطرت گونه خاصی از آفرینش است. در كتاب نهایه ابن اثیر آمده: فطرت حالت و نوع خاصی از آفرینش است مانند لغت جلسه و ركبه كه نوع خاصی از نشستن و یا سوار شدن است .قرآن در سوره روم آیه 30 درباره فطرت دارد: فطره الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ، اسلام برای تطابق روش تربیتی خود با فطرت انسان به تمام جهات تربیتی و مراحل رشد آدمی توجه می كند و برای هر موقعیتی، دستورات تربیتی دارد.
مثلاً برای پرهیز از ازدواج هایی كه ممكن است نتیجه خوبی نداشته باشد، دستور می دهد كه از ازدواج با آدم های احمق، دوری كنید.

4) اتكا بر علم و یقین
 

اسلام اساس كار خود را بر علم و یقین می گذارد و از پیروی از هر آنچه كه نسبت به آن علم ندارد، نهی می كند : و لا تقف ما لیس لك به علم(38)اسلام نه تنها از جهل و شرك، بلكه ازتبعیت ظن و گمان كه نزدیك به علم است نیز جلوگیری می كند. ان الظن لا یغنی من الحق شیئا(39)

5) اتكاء بر تزكیه و تعلیم
 

اسلام به تزكیه نفس و آراستگی اخلاق اهمیت فراوان می دهد و رستگاری انسان را در تزكیه نفس می داند. قد افلح من تزكی(40)برنامه تربیتی پیامبر اسلام (ص) بعنوان یك مربی، ابتدا تلاوت آیه (زمینه سازی روانی و القاء به نفس) سپس تزكیه و بعد تعلیم كتاب و حكمت بود.یتلوا علیهم و یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمه ، یعنی فرد عالم باید قبلاً نفس خود را تزكیه نماید. صرف جمع شدن علم در فرد نمی تواند سبب برتری وی شود تا نفس از آلودگی پاك نشود، یقین حاصل نمی گردد.

6) جاودانی ساختن حیات آدمی و سعادت وی
 

مكاتب غیرالهی، حیات انسان را به فاصله بین تولد و مرگ محدود می سازند. این تصور با آنچه در وجود انسانع ملاحظه می شود سازگار نیست، چون:
الف) حیات موقتی با جنبه های كمال جویی و عقلانی انسان و نیز آرمان های اخلاقی و معنوی وی در ارتباط با دیگران و آفریدگار جهان توافق ندارد.
ب) موقتی تلقی كردن حیات انسان، انگیزه تلاش را در افراد كاهش داده و زندگی را برای آنها به صورتی بی معنا در می آورد.
ج) افراد را به پوچی، بی هدفی و احساس عدم امنیت و تزلزل دچار می سازد.اما اتصال به مبدأ و از او بودن و به سوی او حركت كردن، حیات انسان را جاودانه می سازد.یك انسان خداپرست پیوسته در مسیر تكامل در حركت است و هر چه به مبدأ نزدیكتر می شود، خود درجاتی از كمال ـ كه نشانه مهارت واقعی است ـ كسب می كند(41)

اهداف تعلیم و تربیت اسلامی
 

هدف نقطه ای است كه انسان به سوی آن حركت می كند و در واقع روشن كننده جهت زندگی و جهت كوشش های انسان، درباره اهداف تربیت، دیدگاههای مختلفی ابراز شده، از جمله: ارسطو: عقیده داشت انسان دارای قوای نباتی، حیوانی و عقلانی است و هدف تربیت آن است كه انسان به مرحله عقلانی برسد.(42) غزالی: بر این باور بود كه هدف تربیت تأمین سعادت دین و دنیا و تسلط بر نفس و تهذیب آن است.در منابع تربیتی اسلام (قرآن، نهج البلاغه و سایر منابع معتبری كه احادیث و اخبار را از قول پیامبر (ص) و ائمه نقل می كنند) به خوبی می توان به اهداف تعلیم و تربیت اسلامی دست یافت كه از آن جمله اند:

1)معرفی ابعاد وجودی شخصیتی انسان
 

انسان از دیدگاه قرآن دارای استعداد های مختلف است(43).دارای نقاط ضعف و قوت بسیار: انسان ضعیف آفریده شده(44). وقتی بی نیاز شود، سركشی می كند(45) وقتی انسان همانگونه كه هست مورد توجه قرار گیرد هیچ جنبه ای از شخصیت او مورد غفلت قرار نمی گیرد.

2) سوق دادن انسان به سوی خدا
 

شعار اولیه (لا اله الا الله) بیان كننده هدف تربیتی این مكتب است كه دارای 2 بعد اساسی است:
1- نفی همه خدایا 2- اثبات (الله) به عنوانه یگانه معبود حقیقی ، از نظر اسلام، انسان بی جهت خلق نشده و بی هدف زندگی نمی كند، بله بازگشتش بسوی خداست. وقتی انسان به سوی خدا حركت كند، از تمام نیروها و استعدادهای خویش استفاده می كند (بالفعل نمودن قوای درونی) و این در حقیقت بمعنای شكر نعمت های خداوند است.

3) آگاه كردن انسان از پایگاه خویش در جهان
انسان از نظر اسلام پایگاه خاصی در جهان دارد:
 

1- خلیفه الله است و امانتدار الهی2- ظرفیت علمی وسیع دارد 3- فطرتی خداشناس و خداجو دارد 4- تركیبی از جسم و روح دارد و ...
آگاهی انسان از پایگاه خویش در جهان ← عبودیت ← حیات طیبه← قرب الهی

4) پرورش روح حقیقت جویی در انسان
 

حقیقت جویی ویژگی فطری انسان است و هدف تربیت اسلامی، پرورش روحیه حقیقت جویی و بی غرضی در افراد است. زمانی فرد هدایت می یابد كه بی غرض بودن خود را نسبت به حقایق حفظ كند.

5) پرورش قدرت تشخیص در انسان
 

دارای دو بعد: 1- قدرت تشخیص انسان نسبت به خود (من عرف نفسه). 2- قدرت تشخیص انسان نسبت به خدا (من عرف ربه) . این قدرت در آدمی از طریق مشاهده (در طبیعت و یا خلقت خود فرد ) وتجربه افزایش می یابد . اسلام به مشاهده و تجربه اهمیت فراوان می دهد . پیامبر (ص) هیچ عبادتی را مانند تفكر نمی داند .(46)

6) پرورش روحیه تلاش و كوشش و مبارزه با فقر و مظاهر آن
 

نعمت های خدا در روی زمین به انسان ارزانی شده، علاوه بر این نعمت ها، به او عقل و استعداد عطا كرده تا این نیروها را در طریق خیر و صلاح خود به كار گیرد و زندگی مملو از رفاه و آسایش داشته باشد و با پیروی از عقل و دین به حقیقت سعادت (سعادت دنیا و آخرت) نائل آید.
آسایش و رفاه در زندگی بدون تلاش و كوشش حاصل نمی شود(47)