تازه: از خرابه‌های شهرهای باستانی سومریان چنین برمی‌آید که سومریان در حدود ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کتابخانه‌های شخصی، مذهبی و دولتی برپا کرده بودند. مشهور است که کتابخانه «تلو» مجموعه‌ای متجاوز از ۳۰۰۰۰ لوحه گلین داشته است. تمدن سومریان از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد پا گرفت و در عهد طلایی «اور» شکوفا شد. مورخان سومری ثبت تاریخ جاری و باز سازی داستان گذشته شان را آغاز کردند.
نخستین کتابخانه جهان:
کهن‌ترین نظام نگارش شناخته شده «خط میخی» است و اعتبار سومری‌ها به سبب ابداع این خط و خدمت بزرگ آنها به بشریت است. برای نوشتن از قلم فلزی و تیزی (به شکل میخ) استفاده می‌کردند و بر موادی چون گل نرم، عاج یا چوب می‌نوشتند. برای این منظور کاتبانی تربیت شده وجود داشتند و پس از نوشتن گل نرم را می‌پختند تا سخت شود قطعات گل پخته به صورت لوحه، نخستین کتابهایی است که تا کنون کشف کرده‌اند. چون لوحه‌هایی ابزار ثبت اطلاعات تجاری، آثار مذهبی شامل دعاها، مناسک، علائم جادویی، افسانه‌های مقدس و حکایات و روایات قومی و ملی بودند.
این لوحه ها ادبیات، اندیشه‌های اجتماعی، سیاسی و فلسفی خود را حفظ کرده‌اند و در میان مواد حفاری شده از خرابه‌های شهرهای باستانی سومری لوحه‌هایی وجود دارد که قطعات ادبی هزاران سال کهن تر از ایلیاد در آنها نقش بسته است. سومریان کهن ترین ادبیات شناخته شده انسان را تدوین کردند. از تمامی متونی که بر گل یا مواد مناسب نگاشته است و تاکنون به دست آمده درمی یابیم که ۹۵ در صد این متون به امر بازرگانی، اداری و حقوقی ارتباط دارند.
فرهنگ سومری برای مدتی بیش از ۱۵۰۰ سال یعنی از نیمه هزاره چهارم تا آغاز هزاره دوم پیش از میلاد بر سرزمین«رافدین» سیطره داشت. در ازای این تاریخ، نویسندگان سومری توانستند شمار بسیاری از متون را در موضوعات مختلف و در نسخه‌های متعدد به نگارش در آورند. برخی از افسانه‌های رایج مانند داستان «دلاور ناکام گیلگمشن» در نسخه های فراوان و روایت‌های گوناگون به جا مانده است.
سومریان این گل نوشته‌ها را در معابد یا کاخ های سلطنتی و یا مدارس حفظ می‌کردند در حقیقت سومریان نخستین کسانی بودند که این دستاوردها را به این هدف روشن یعنی حفظ آن برای نسل های آینده ثبت کردند. به عبارت دیگر سومریان کسانی بودند که به کتاب نقشی اختصاص دادند که تا به امروز با آن در ارتباط است. بدین معنا که دستاوردهای فرهنگی و فناوری انسان را پاس دارد و پاسخگوی اهداف قانونی و آموزشی و دیگر نیازهای روزانه او باشد.
پس از سومریان، به تمدن بابلیان می‌رسیم. بابلیان نوشتن خط میخی و همه دانشهای ریاضی و ستاره‌شناسی و غیره را از سومریان آموختند. کتابخانه‌هایی در معابد و قصرها وجود داشتند و یکی از مهمترین و بهترین نمونه‌های آنها کتابخانه «بورسیپا» بود که یکی از شاخصترین کتابخانه‌های عصر باستان بود. از مهمترین آثار باقیمانده از تمدن بابلیان می‌توان «قانون حمورابی» را نام برد.
اولین کتابخانه ایران:
در زمان هخامنشیان در ایران (۵۵۸-۳۳۰ پ.م.) کتاب‌های علمی و مذهبی ایران از زمان زرتشت در کتابخانه‌های «گنج هاپیگان» در تخت سلیمان و «دزی ناپشت» در تخت جمشید بایگانی شده بودند. گمان می‌رود که این کتاب‌ها در موضوعات فلسفه، نجوم، کیمیاگری و علوم پزشکی بوده‌است. پس از فتح ایران توسط اسکندر مقدونی، کلیه این کتاب‌ها در آتش سوختند. از آثار ایرانیان تنها آنهایی به جا ماند که پادشاهان گذشته از آن نسخه‌برداری کرده و یا به چین و هند فرستاده بودند. همچنین می‌توان به کتابخانه دانشگاه جندی شاپور که یکی از کتابخانه‌های بزرگ ایرانیان در عهد باستان (ساسانیان) بود، اشاره کرد.
در سال ۲۵۰ (پ.م) کتابخانه گندی شاپور (جندی شاپور در خوزستان) که بزرگترین کتابخانه دنیای باستان بشمار آورده شده‌است آغاز بکار کرد. این دانشگاه بزرگترین مرکز آموزش و پژوهش پزشکی، فلسفه (حکمت) و ادبیات دنیای قدیم خوانده شده‌است. در این دانشگاه استادان ایرانی، هندی، یونانی و رومی تدریس می‌کردند. پس از حمله اعراب به ایران، به دستور عُمَر، کتاب‌های این کتابخانه به آتش کشیده شدند. ابن خلدون مورخ عرب می‌نویسد: «به مدت شش ماه خزینه گرمابه‌ها در ایران از سوختن کتابخانه‌ها گرم می‌شد.» فرانز رزنتال استاد دانشگاه ییل، اسلام شناس و مترجم کتاب مقدمه، در پانوشت این گفته ابن خلدون می‌نویسد: «این روایت دیگری از یک افسانه معروف است که بر طبق آن عمر دستور ویرانی کتابخانه اسکندریه را داد.» همینطور برنارد لوئیس در مقاله‌ای ضمن بی اعتبار خواندن کتابسوزی اعراب در اسکندریه با اشاره به تشابه این روایت ابن خلدون با روایتی که در آن نقل شده عمر فرمان به تخریب کتابخانه اسکندریه داده‌است، می‌گوید: «تاریخنگار قرن چهاردهم، ابن خلدون، داستان تقریبا یکسانی را راجع به ویران کردن یک کتابخانه در ایران به دستور خلیفه عمر مطرح کرده که نشان از ویژگی عامیانه آن دارد.»
بزرگترین کتابخانه های جهان:
اما امروزه کتابخانه‌های بسیاری در اقصی نقاط جهان وجود دارند که حاوی ذخایر ارزنده‌ای از دانش و اندوخته‌های بشریت هستند. بر طبق یک روایت، بزرگترین کتابخانه جهان در لندن و متعلق به کتابخانه بریتانیا است. این کتابخانه ۱۵۰ میلیون منبع دارد. بر طبق روایت‌های دیگری، کتابخانه کنگره آمریکا که متعلق به کنگره آمریکا می‌باشد، با دارا بودن ۱۳۴ میلیون نسخه عنوان، یدک کش عنوان بزرگترین کتابخانه جهان بوده است و احتیاج به ۸۰۰ کیلومتر قفسه جهت ذخیره سازی کلکسیون خود دارد (و لذا از لحاظ حجم ذخایر از کتابخانه بریتانیا بیشتر است). گنجینه کتب فارسی این کتابخانه حاوی کتب ارزشمندی همچون نسخه‌های خطی اسکندرنامه نظامی گنجوی، سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار، و تفسیر سیزده جلدی مثنوی مولانا جلال الدین رومی اثر سید محمد تقی جعفری می‌باشد. اما در این میان رده بندی بزرگترین کتابخانه‌های جهان کار دشواریست چرا که تعریف منسجمی در مورد «ذخایر کتابخانه» و چگونگی کمیت بخشیدن به آن موجود نیست. لیکن بر طبق یک روایت، بزرگترین کتابخانه‌های جهان عبارتند از:
فهرست بزرگترین کتابخانه های جهان
