تبیان، دستیار زندگی

(سَجْدَةُ الشُّکْرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَأَوْجَبِها ... فَإِنَّ فَضْلَ الدُّعاءِ وَالتَّسْبیحِ بَعْدَ الْفَرائِضِ عَلَى الدُّعاءِ بِعَقیبِ النَّوافِلِ، کَفَضْلِ الْفَرائِضِ عَلَى النَّوافِلِ، وَالسَّجْدَةُ دُعاءٌ وَتَسْبیحٌ)

سجده ى شکر، از لازم ترین و واجب ترین مستحبات الهى است ... همانا، فضیلت دعا و تسبیح پس از واجبات بر دعاى بعد از نوافل، همانند فضیلت واجبات بر نوافل است. سجده، دعا و تسبیح است.

شرح

حدیث شریف، قسمتى از پاسخ امام مهدى(علیه السلام) به سؤال هاى محمّد بن عبداللّه حمیرى است. حضرت، در این کلام، به اهمیت یکى از مستحبات، یعنى سجده ى شکر اشاره مى کند و بعد از آن به دعا و تسبیح بعد از فرایض پرداخته، فضیلت آن را مانند فضیلت فریضه بر نوافل مى داند و نیز اصل سجده و قرار دادن پیشانى بر خاک را در اجر و ثواب به منزله ى دعا و تسبیح مى داند.

از بررسى آیات و احادیث به دست مى آید که همه ى واجبات و یا همه ى مستحبات، در یک سطح و اندازه نیستند; مثلاً اهمیت نماز، در میان واجبات، از همه بیش تر است; زیرا، قبولى اعمال، به قبول شدن نماز بستگى دارد. در میان مستحبات ـ برابر این حدیث ـ اهمیت سجده ى شکر، از همه ى مستحبات بیش تر است. شاید علّت، این باشد که سجده ى شکر، کلید افزایش و تداوم نعمت است; یعنى هر گاه انسان با دیدن و یا رسیدن به نعمتى، شکر گزارد، آن نعمت تداوم مى یابد و نعمت هاى دیگر نیز نازل مى گردند. این نکته در قرآن به صراحت آمده است:

(لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزیدَنَّکُمْ)[21]; اگر شکر نعمت به جاى آورید، بر نعمت شما مى افزایم.

حضرت(علیه السلام) در این حدیث به چند نکته اشاره مى فرماید:

1. سجده ى شکر، زمان و مکان خاصّى ندارد، ولى با توجّه به این حدیث، بهترین زمان براى این کار بعد از نمازهاى واجب و نوافل است.

2. سجده کمال انسان و نهایت خضوع در برابر خداوند متعال است، در این هنگام است که انسان خود را نمى بیند و تمام عظمت و بزرگى را از آن خداوند مى داند; لذا این حالت، بهترین حالت براى بنده است، خصوصاً هنگامى که توأم با ذکر و شکرگزارى لفظى و قلبى باشد.

3. ثواب دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب، از ثواب دعا و تسبیح پس از نمازهاى نافله خیلى بیش تر است، همان گونه که فضیلت فرایض از نوافل بیش تر است.

4. حضرت(علیه السلام) با بیان این که سجده، دعا و تسبیح است، مى فهماند که خود سجده هم یک نوع تسبیح و دعاست و همان گونه که ذکرِ پس از نماز، مطلوب است، سجده کردن هم کارى مستحب است; زیرا غایت و هدف از دعا و تسبیح، خضوع و خشوع و تذلّل براى خداوند متعال است، و شکّى نیست که این غایت، در سجده، به نحو اتمّ و اکمل است.

[1]. الغیبة، شیخ طوسى، ص285، ح245 ; احتجاج، ج2، ص278 ; بحارالأنوار، ج53، ص178، ح9 .
[2]. احتجاج، ج1، ص97 ; بحارالأنوار، ج29، ص243، ح11 .
[3]. تحف العقول، ص386 ; بحارالأنوار، ج75، ص300، ح1 .
[4]. نهج البلاغه، حکمت201 ; بحارالأنوار، ج64، ص158، ح1 .
[5]. کمال الدین، ج2، ص485، ح10 ; الغیبة، شیخ طوسى، ص292، ح247 ; احتجاج، ج2، ص284 ; إعلام الورى، ج2، ص272 ; کشف الغمة، ج3، ص340 ; الخرائج و الجرائح، ج3، ص1115 ; بحارالأنوار، ج53، ص181، ح10 .
[6]. الغیبة، طوسى، ص288، ح246; احتجاج، ج2، ص280; بحارالأنوار، ج53، ص194و195، ح21.
[7]. الغیبة، شیخ طوسى، ص286، ح245 ; احتجاج، ج2، ص278 ; بحارالأنوار، ج53، ص179، ح9 .
[8]. دلائل الإمامة، ص524، ح495 ; مدینة المعاجز، ج8، ص105، ح2720 .
[9]. ر.ک: مرآة العقول، ج3، ص136و137 .
[10]. کمال الدین، ج2، ص511، ح42 ; الخرائج و الجرائح، ج3، ص1110، ح26 ; بحارالأنوار، ج53، ص191، ح19 .
[11]. سوره ى تکویر، آیه ى 29 .
[12]. الغیبة طوسى، ص247، ح216 ; الهدایة الکبرى، ص359 ; کشف الغمة، ج3، ص303 ; الخرائج و الجرائح، ج1، ص459 ; دلائل الامامة، ص506 ; بحارالأنوار، ج25، ص337، ح16.
[13]. «مقصّره» کسانى هستند که براى اهل بیت، از ولایت خدا، چیزى را قائل نیستند.
[14]. «مفوّضه» گروهى از مسلمانان اند که معتقدند، خداوند، بعد از خلقت عالم، اراده ى خود را به امامان واگذار کرده و آنان، به هر نحو که بخواهند، در این عالم تصرّف مى کنند.
[15]. تفسیر على بن ابراهیم، ج2، ص409 ; بصائر الدرجات، ص537، ح47 ; بحارالأنوار، ج5، ص114، ح44 .
[16]. کمال الدین، ج2، ص520، ح49 ; فقیه، ج1، ص498، ح1427 ; تهذیب الأحکام، ج2، ص175، ح155 ; الإستبصار، ج1، ص291، ح10 ; الغیبة، طوسى، ص296، ح250 ; احتجاج، ج2، ص298 ; بحارالأنوار، ج53، ص182، ح11 ; وسائل الشیعة، ج4، ص236، ح5023 .
[17]. سوره ى طه، آیه ى 14 .
[18]. الغیبة، طوسى، ص271، ح236 ; احتجاج، ج2، ص298 ; بحارالأنوار، ج52، ص16، ح12 ; وسائل الشیعة، ج4، ص201، ح4919 .
[19]. فقیه، ج1، ص217، ح651 ; بحارالأنوار، ج79، ص351، ح23 .
[20]. احتجاج، ج2، ص308 ; بحارالأنوار، ج53، ص161، ح3 ; و وسائل الشیعة، ج6، ص490، ح8514 .
[21]. سوره ى ابراهیم، آیه ى7 .

شرح چهل حدیثاز حضرت مهدی(عج)

در حیرتم چگونه نشد فانی ات شَوَم *** تا مَحرم ضیافت پنهانی ات شَوَم

حیف از شراب وصل شب قدر و عید فطر *** آخر نشد ملازم مهمانی ات شَوَم

رفت از بَرَم رفیق شفیقی که داشتم *** پس کِی رفیق سجده طولانی ات شَوَم

با اینکه چند مرتبه قرآن به سر شدم *** یک شب نشد که مونس قرآنی ات شَوَم

آنسان که تو به معرفتم فکر می کنی *** باید انیس محفل عرفانیت شَوَم

دارم امید در عرفه مَحرَمت کنی *** باشد که در منای تو قربانیت شَوَم

ای کاش مهزیار دگر می شدم تو را *** تا در حجاز زائر ایرانیت شَوَم

وقتی نشد که زانر گنبدطلا شَوَم *** بگذار یارِ یارِ خراسانیت شَوَم

منصور امتی و من ای کاش لااقل *** یکبار همصدای سحر خوانی ات شَوَم

تنها پناه این دل من روضه های توست *** وقت است غرق روضه طوفانی ات شَوَم

یک لحظه با اجازه سادات مجلست *** خواهم شریک ناله و همخوانی ات شَوَم

بسم الله . . .

آتش به آشیان مرغی نمیزنند *** ای کاش یار شام غریبانیت شَوَم

انگشتری به قیمت انگشت کِی بُرَند *** باید شریک گریه بارنی ات شَوَم

با چکمه روی سینه مهمان که می رود؟ *** من با کدام روضه بگو بانی ات شَوَم

منبع