از سوی دیگر، دارا بودن عمر 1200 ساله خوشنویسی ایرانی، وجود هنرمندان نامدار و تاثیرگذار و همین طور مفاهیمی كه به فراخور زاویه دید هر هنرمند از این هنر تجلی یافته است، آن را هنری متمایز، دشوار و توام با عرق‌ریزان روح معرفی می‌كند. اگرچه، طی سال‌های اخیر خوشنویسی به دلایل مختلف و شتابزدگی دنیای روزمره از رونق گذشته برخوردار نیست و هر از گاه به برپایی نمایشگاهی اینجا و آنجا محدود می‌شود، اما هنوز هم پایگاه خود را نزد عامه مردم حفظ كرده است. طی روزهای گذشته، نمایشگاه خوشنویسی مركب استادان با بیش از 50 اثر خوشنویسی از 22 استاد خوشنویس با موضوع آیات قرآنی در موسسه فرهنگی هنری صبا افتتاح شده است. عباس اخوین، غلامحسین امیرخانی، جواد بختیاری، سیدرضا بنی‌رضی، مرحوم حسین تهرانی، محمد حیدری، كیخسرو خروش، محمد سلحشور، علی شیرازی، اسرافیل شیرچی، عبدالصمد صمدی، امیراحمد فلسفی، یدالله كابلی خوانساری، مجتبی ملك‌زاده، ایرج نعیمایی، فتحعلی واشقانی فراهانی و... برخی هنرمندان شركت‌كننده در این نمایشگاه به شمار می‌روند. با برخی از این استادان درباره نمایشگاه حاضر كه تا 26 آبان ادامه دارد، به گفت‌وگو نشسته‌ایم كه در پی می‌آید.
تاثیرپذیری همیشگی خوشنویسان از قرآن
استاد كیخسرو خروش از پیشكسوتان عرصه خوشنویسی و نامی آشنا برای اهالی هنر است.
او نیز مانند دیگر هنرمندان عرصه خوشنویسی در موسسه فرهنگی هنری صبا به ارائه چند اثر از خود پرداخته و درباره این نمایشگاه می‌گوید: تاثیرپذیری از قرآن كریم در خوشنویسی از دیرباز تا امروز در كار هنرمندان مختلف به چشم می‌خورده است. البته قرآن كریم، بیشتر به خط نسخ نوشته می‌شده است. شاید به این خاطر كه خط نسخ برای متون فارسی طراحی شده است. اما اگر در كار هنرمندان دوره‌های گذشته دقیق شویم مشاهده می‌كنیم كه خوشنویسان اغلب سوره حمد یا آیت‌الكرسی را به خط نسخ می‌نوشته‌اند. اگرچه طی دوره‌های گذشته، قرآن را همواره با خط كوفی می‌نوشتند. دلیلش هم این بود كه هنوز خطوط شش‌گانه ابداع نشده بود. البته بعد از این كه خطوط شش‌گانه پدید آمدند و به نوعی به تكامل رسیدند نگارش قرآن‌ها از خط كوفی به خط نسخ منتقل شد.
خروش درباره نمایشگاه اخیر در موسسه فرهنگی هنری صبا نیز می‌گوید: به طور كلی نمایشگاه به لحاظ كیفی مطلوب بوده است و آن طور كه از طیف بازدیدكنندگان در مراسم افتتاحیه برمی‌آمد، نشان می‌دهد كه مقوله خوشنویسی در جامعه از اقبال كافی برخوردار است و مردم تمایل زیادی برای تماشای آثار خوشنویسی نشان می‌دهند.
از او درباره مهم‌ترین مولفه‌ای كه در آثار خوشنویسی‌اش طی سال‌های گذشته تا امروز نهفته است می‌پرسم. خروش می‌گوید: من یك مقدار مسائل سلیقه‌ای را در كار خود گنجاندم كه البته كم هم نبود و خط مرا متفاوت كرد. بیش از 20 سال است كه آثار من دارای ویژگی‌های خاصی است كه آن زمان وارد خط كرده‌ام. یعنی شاید بتوان گفت تحولاتی در فرم به وجود آوردم. البته ساختار خط به هر حال یكسان است و از قواعد دوازده‌گانه خوشنویسی پیروی می‌كند. از منظر من، خط هندسه روحانیه است و هر هنرمندی به فراخور خصیصه‌های شخصی‌اش آن را به اثر تزریق می‌كند.
اعتبار هنرمندان در گرو خوشنویسی از قرآن
یدالله كابلی از دیگر هنرمندان شركت كننده در این نمایشگاه به شمار می‌رود. از او 3 اثر در نمایشگاه به چشم می‌خورد. از این هنرمند پیشكسوت و صاحب‌نام درباره تاثیرپذیری و اصولا ارتباط خوشنویسی و قرآن می‌پرسم. كابلی با تاكید براین كه هنر خوشنویسی از گذشته تا امروز به عنوان وسیله‌ای برای ثبت ارزش‌های معنوی به شمار می‌رود، می‌گوید: یكی از عمده‌تری اتفاقاتی كه در این عرصه از دیرباز به وقوع پیوسته است، نگارش كتابت وحی بوده است. روی این اصل است كه برخی براین باورند خوشنویسی هنری قدسی به شمار می‌رود. در واقع، نگارش قرآن كریم به مدد خوشنویسی باعث شده است تا ارزش‌های خوشنویسی دوچندان شود و بر اعتبار خوشنویسان نیز افزوده شود. از هر زوایه‌ای كه به هنر خوشنویسی نگاه می‌شود می‌توان دریافت كه هنرمندان این عرصه همواره درحال پالایش ذهنی و روحی بوده‌اند و در فضایی روحانی و معنوی به ارائه اثر پرداخته‌اند. برآیند این فعالیت‌ها نیز كارهای ارزشمندی بوده كه متاثر از سخنان انبیا و همین طور اشعار شعرای بزرگ ما بوده است. در واقع، نمونه‌های كوشش و تلاش هنرمندان خوشنویس امروز به صورت مكتوب به چشم می‌خورد و قطعات مرقعات آن نیز در كتابخانه‌ها موجود است.
این هنرمند نامی درباره نمایشگاه «خوشنویسی مركب‌استادان» نیز می‌گوید: نمایشگاه حاضر به واقع گلچینی از آثار استادان پیشكسوت و برجسته است كه درعرصه خوشنویسی كارنامه درخشانی داشته و به تربیت هنرجویان متعددی پرداخته‌اند. خوشبختانه طی سال‌های اخیر، تلاش‌های هدفمند استادان در تربیت شاگردان برجسته در اقلام گوناگون ثلث، نسخ، شكسته و... به ثمر رسیده كه در جای خود تحسین‌برانگیز است. نسل معاصر نیز با خلاقیت‌های فردی كه دارد توانسته در كارهای نمایشگاهی به ارائه آثار مطلوبی دست زند. وی درباره بازخوردهای این نمایشگاه نزد عامه مردم نیز تصریح می‌كند: این طور به نظر می‌رسد كه نمایشگاه صرف نظر از مورد استقبال واقع شدن از سوی مخاطبان، توانسته نقطه دیداری برای شخصیت‌های برجسته خوشنویسی در‌كشورمان باشد. آن هم در شرایطی چنین نقطه دیدار میسر شده‌كه مشكلات و وجود برخی دغدغه‌ها، جامعه خوشنویسی را به بن‌بست رسانده است. بنابراین نمایشگاه حاضر فضایی برای تعامل و ارتباط هنرمندان با یكدیگر نیز به شمار می‌رود. فراموش نكنیم درد معاصرت و عدم درك توانمندی تا زمانی كه بابصیرت و آگاهی توام نشود درمان نمی‌شود. به هرحال، در هر فضای گسترده فرهنگی اگر چنین مشكلاتی رخ دهد، متولیان و مسوولان بلند پایه باید به انجام مراقبه‌هایی بپردازند تا كانون عشقی مانند كانون انجمن خوشنویسان حفظ شود. آن هم كانونی كه نیمه قرن الگوی آموزشی به شمار می‌رفته است. آن همدلی باید در میان اعضای انجمن خوشنویسان زنده شود و با كمك گرفتن از هنرمندان جوان و جلوگیری از سطحی‌نگری و بها‌ندادن به مشكلات كوچك می‌توان به ایجاد یك تشكل بزرگ امیدوار بود.
خوشنویسی كاربردی و هنری
علی شیرازی دیگر هنرمندی است كه 3 اثر از او در نمایشگاه به چشم می‌خورد. از میان 3 اثری كه وی ارائه كرده، تنها یك اثر عنوان دارد و آن برگرفته از شعر معروف حافظ یعنی «از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر» است. وی در هر 3 كار خود به شیوه نستعیلق به خلق اثر پرداخته است. شیرازی، خوشنویسی را به 2 نوع هنری و كاربردی تقسیم می‌كند و می‌گوید: به نظر می‌رسد برخورد هنرمند با خوشنویسی بستگی به نگاه هنری او دارد. از زمان پیدایش صنعت چاپ از دوره قاجار، عده‌ای از خطاطان به سمت این صنعت رفتند كه محمدرضا كلهر یكی از آنها بود. البته همزمان با كلهر، كسانی نیز بودند كه نگاهشان نسبت به خوشنویسی بیش از آن كه كاربردی باشد هنری بود. اما به هرحال بخش هنری خوشنویسی برای ما به ارث نماند و به جای آن بخش كاربردی خوشنویسی به ما رسید.
وی می‌افزاید: در انجمن خوشنویسان اكثر استادان به تربیت افراد در حوزه خوشنویسی كاربردی می‌پرداخته‌اند. اما با ورود نرم‌افزارهای خوشنویسی كار این عده تعطیل شد. متاسفانه از این جهت عده‌ای كه به تدریس چنین شیوه‌ای می‌پرداختند نتوانستند این معیشت را ادامه دهند و خوشبختانه از این جهت ابعاد هنری خوشنویسی نمایان‌تر و ارزشمندتر شده است. امروز خوشنویسی دیگر به اعتبار امضای هنرمند بستگی دارد. در واقع امروز در خوشنویسی وارد مرحله بهتری شده‌ایم و به سمت خوشنویسی هنری در حركت هستیم. یكی از استادانی كه در انجمن خوشنویسان همواره دارای نگاه هنری به خوشنویسی بوده استاد غلامحسین امیرخانی بوده است. ضمن این كه استاد سید محمد احصایی از دیگر هنرمندانی بوده‌‌كه به خوشنویسی نگاه هنری داشته است. این هنرمند با اشاره به این كه موضوع نمایشگاه خوشنویسی این نمایشگاه برپایه قرآن كریم مبتنی بوده است، ادامه می‌دهد: درباره خوشنویسی قرآن هر دو وجه كاربردی و هنری صدق می‌كند. یعنی از رهگذر این دو وجه هم آثاری خلق می‌شده‌اند كه دارای وجوه بارز هنری بوده‌اند و هم قرآن‌های كاربردی كه صرفا به خاطر استفاده عموم به‌خط نسخ خوانا نوشته می‌شده‌اند.
گرایش‌های مختلف از 20 هنرمند
در ادامه پای صحبت‌های ایرج نعیمایی دیگر هنرمند شركت‌كننده در این نمایشگاه می‌نشینیم. او كه معتقد است این نمایشگاه از 20 استاد برجسته در عرصه خوشنویسی شكل گرفته است، خاطرنشان می‌سازد: نكته‌ای كه در این نمایشگاه به چشم می‌خورد، انواع گرایش‌های خوشنویسی است كه هر استاد سعی كرده به فراخور تجربه و اشرافی كه دارد به بهترین نحو به ارائه اثر بپردازد. این نمایشگاه به نوعی جزو معدود نمایشگاه‌هایی است كه هنرمندان طراز اول در آن آثارشان را ارائه كرده‌اند. وی به پیوند خوشنویسی و قرآن اشاره می‌كند و عمده فعالیت خوشنویسان را از گذشته تا امروز در سایه‌سار قرآن قلمداد می‌كند. نعیمایی می‌گوید: تكامل خوشنویسی در سایه قرآن شكل گرفته است. به‌طوری كه قرآن كریم همواره جزئی از خوشنویسی به شمار می‌رود و خوشنویسی را نمی‌شناسید كه به خطاطی قرآن كریم نپرداخته باشد.
نعیمایی یكی از هنرمندان حاضر در نمایشگاه است كه برخلاف دیگر هنرمندان به خط محقق در تابلوهای خود كار كرده است. از آنجا كه این نوع خط در میان مخاطبان ناشناخته است، از او درباره جزئیات آن می‌پرسم. وی می‌گوید: همان طور كه می‌دانید خط در ابتدای اسلام، كوفی بوده و قرآن‌ها عمدتا به وسیله خطوط كوفی نوشته می‌شده‌اند، ولی از قرن سوم به بعد با استخراج خطوط شش‌گانه،خط محقق نیز در ردیف خطوط شش‌گانه قرار می‌گیرد و برخی خوشنویسان به سمت‌وسوی آن گرایش نشان می‌دهند. معنی محقق در‌خوشنویسی نیز یعنی تمام پهنای قلم در كلمات تحقق پیدا می‌كند. این نوع خط از قرن 4 تا 9 در حیطه كتابت رایج بوده است و اغلب كتیبه‌های معماری به وسیله این خط نگارش می‌شده‌اند و مشهورترین قرآن‌هایی كه در فاصله زمانی این قرن‌ها به جای مانده به خط محقق بوده است. تفاوت خط محقق با ثلث در این است كه در خط محقق، میزان دور به نسبت ثلث كمتر است. منبع جام جم
