تبیان، دستیار زندگی

یك افسر وظیفه می‌گوید: تلاش می‌كنیم به مردم احترام بگذاریم و كاری را كه به عنوان ماموریت به ما محول شده بدرستی و بدون مزاحمت انجام دهیم، اما متاسفانه هنوز عده‌ای انگار از ممنوعیت استفاده از این دیش‌ها بی‌اطلاعند و ما را به قانون‌شكنی و هتك حریم خصوصی‌شان متهم می‌كنند.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده، در حال حاضر حدود 30 درصد از خانواده‌های ایرانی از ماهواره استفاده می‌كنند و 90 درصد از آنها فقط تماشاچی فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای هستند. از سوی دیگر، نایب‌رئیس كمیسیون فرهنگی مجلس می گوید : در حال حاضر 5‌/‌4 میلیون گیرنده و دیش ماهواره‌های غیرمجاز در كشورمان فعال است.

جواد آرین‌منش در گفت‌وگو با مهرمی‌افزاید: هم‌اكنون 17 هزار و 666 شبكه ماهواره‌ای در جهان فعال است كه از این تعداد 3000 شبكه ماهواره‌ای در داخل ایران با آنتن‌های معمولی قابل دریافت است.

وی با اشاره به برخی‌ فعالیت‌های این شبكه‌ها عنوان می‌كند: از این تعداد 380 شبكه به موسیقی، 74 شبكه به تبلیغات مدل لباس و لوازم آرایشی و 273 شبكه به تبلیغ ادیان ساختگی اختصاص یافته‌اند. همچنین 235 شبكه برنامه‌های مبتذل پخش می‌كنند كه هر سال بر شمار این شبكه‌ها افزوده می‌شود.

برخی معتقدند میزان استفاده وضریب نفوذ این مهمان ناخوانده در نظام رسانه‌ای كشور بیش از آمارهای رسمی است، چون هنوز بسیاری از مردم از بیان این كه در خانه خود دیش گیرنده شبكه‌های ماهواره‌ای دارند، خودداری می‌كنند. فردین علیخواه، مدرس دانشگاه و استاد جامعه‌شناسی وسایل ارتباط جمعی، در مورد الگوی استفاده ایرانی‌ها از ماهواره می‌گوید: ارزیابی كارشناسی من آن است كه از نظر مخاطب‌شناسی و دلایل رجوع به ماهواره تفاوت زیادی بین مخاطب ایرانی با مخاطبان تلویزیون در سایر نقاط دنیا وجود ندارد.

ایرانیان نیز عمدتا برای تماشای فیلم و سریال، موسیقی یا شوهای تلویزیونی و برنامه‌های تفریحی و سرگرمی‌كه شامل ورزش هم می‌شود به سراغ ماهواره می‌روند. حتی به همین دلایل هم سراغ برنامه‌های صدا و سیما می‌روند. سایر موضوعاتی كه از آنها به عنوان برنامه‌های اقلیت (Minority programs) نام می‌برند عموما مربوط به مخاطب خاص است.

به گفته او در چند سال اخیر، میزان استقبال مخاطبان ایرانی از شبكه‌های كشورهای عربی بیشتر شده است. این استاد دانشگاه اضافه می‌كند: اگر تاریخ ورود ماهواره را به 3 دوره 5ساله تقسیم كنیم. ارزیابی من آن است كه در دوره اول شبكه‌های كشورهای تركیه بیشترین بیننده، در دوره دوم شبكه‌های اروپایی متعلق به كشور آلمان و فرانسه و در دوره سوم شبكه‌های كشورهای عربی بیشترین بیننده را داشت. البته توجه شود كه حدود ۶۰ درصد برنامه‌های ماهواره‌ای كشورهای عربی آمریكایی است كه با زیرنویس عربی پخش می‌شود.

در برابر تنوع شبكه‌ها و گرایش برخی خانواده‌ها به استفاده از این وسیله نوظهور ارتباطی، جمعی از كارشناسان استفاده از این شبكه‌ها را معادل استحاله فرهنگی و سنت‌های خانوادگی می‌دانند.

كارشناسان ، درخصوص تأثیر ماهواره و اینترنت روی خانواده‌هایی كه به این ابزار دسترسی دارند،‌هشدار می‌دهند ‌استفاده از اینترنت و ماهواره باعث بروز آسیب‌های جدی در خانواده‌ها می‌شود.

آنها می گویند اما به طور كلی، رواج بی‌بند و باری در خانواده‌ها از جمله عوارض استفاده نادرست از ماهواره است. مدگرایی و اعتقاد پیدا كردن به خرافه‌پرستی، رسومات و رفتارهای غیر‌اصولی و مشكل‌ساز، از دیگر مضرات استفاده از شبكه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی است.

آسیب شناسان اجتماعی تاكید می‌كنند ‌‌ استفاده از اینترنت و ماهواره بدون كنترل والدین بخصوص برای دختران جوان كه در سن رشد هستند، باعث بروز مشكلات شخصیتی می‌شود. ‌به گفته آنان استفاده نسل جوان از اینترنت و ماهواره حریم‌های بین افراد خانواده را از بین می‌برد.

اما متأسفانه برخی‌ خانواده‌ها بدون توجه به آسیب‌های ماهواره از این وسیله استفاده می‌كنند كه این امر موجب بروز بسیاری از فسادهای اخلاقی می‌شود.

نشانه‌گیری حریم خانواده در شبكه‌های ماهواره‌ای

امان‌الله قرائی‌مقدم، آسیب‌شناس و مدرس دانشگاه هدف شبكه‌های ماهواره‌ای را تغییر الگوی نگرشی و رفتاری خانواده‌ها می‌داند و به مهر می‌گوید: این برنامه‌ها قصد دارند نوع تفكر و بینش سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما را تغییر دهند و مصرف‌گرایی را میان تماشاگرانشان نهادینه كنند.

این استاد دانشگاه اضافه می‌كند: این نوع شبكه‌ها ابتدا مغز مخاطبان خود را تسخیر و در ادامه آنچه خود دوست دارند را به آنها القا می‌كنند.

قرایی‌مقدم معتقد است: شبكه‌های ماهواره‌ای به دنبال كانالیزه كردن جریان‌های فرهنگی هستند به این معنی كه تمام جویبارهای كوچك فرهنگی به رودخانه اصلی كه جهان‌بینی آنهاست منتقل شوند. اینها پیروان مكتب مك لوهان هستند كه قصد دارند زبان، گفتار و بینش‌های خرده‌فرهنگ‌ها را تغییر دهند و به سمت فرهنگ آنگلا ساكسون غرب ببرند.

این جامعه‌شناس با اشاره به راه‌های مقابله با شبكه‌های ماهواره‌ای می‌گوید: جمع آوری خانه به خانه راه چاره این مشكل نیست. در حال حاضر راه‌های دیگری جایگزین دیش‌های ماهواره شده است و نمی‌توان با این روش‌های فیزیكی مقابل این هجوم ایستاد.

ترغیب تشكیل خانواده بدون ازدواج

كسانی كه مسافر كشورهای خارجی بوده یا مدتی را خارج از ایران بخصوص در كشورهای اروپایی و آمریكای شمالی زندگی كرده‌اند، با الگوی جدید تشكیل خانواده آشنا شده‌اند كه آن زندگی كنار هم بدون ازدواج است. براساس این الگو، زن و مرد سال‌ها در كنار هم به عنوان همخانه زندگی می‌كنند و شاید بچه‌دار شوند و چنانچه به نتیجه قطعی برای داشتن تفاهم برسند، در یك جلسه رسمی ازدواج می‌كنند. درغیر این صورت از هم جدا می‌شوند و از آن پس هیچ تعهدی به هم نخواهند داشت. این الگو نه تنها در ایران پذیرفتنی نیست، بلكه در تعارض مستقیم با خانواده در اسلام قرار دارد. به عقیده برخی كارشناسان امور فرهنگی، شبكه‌های ماهواره‌ای كه آبشخور مستقیم خود را از كشورهای غربی می‌گیرند در پی تثبیت این الگوی ازدواج هستند.

عالیه شكربیگی، جامعه‌شناس و مدرس دانشكده صداوسیما، در گفت‌وگو با یكی از پایگاه‌های خبری، با بیان این‌كه بر اساس نتایج آخرین نظرسنجی در بهمن سال ۱۳۸۰، ۶۲ درصد افراد برنامه‌های ماهواره‌ای را تماشا می‌كردند، ‌می گوید: طبق این نظرسنجی ۳۲ درصد از افراد نیز اعلام كرده بودند علاقه‌مند به تماشای فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای هستند، اما چه اتفاقی رخ داده كه باعث شده است خانواده‌های ایرانی به تماشای برنامه‌های ماهواره گرایش پیدا كنند.

شكربیگی ادامه می دهد : ماهواره بر ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده ایرانی تأثیر گذاشته و كاركرد آن به دلیل این‌كه ارزش‌های تازه‌ای را آفریده است، اهمیت دارد؛ ارزش‌های جدید رفتارهای جدیدی را در خانواده خلق می‌كند.

شكربیگی، سریال‌های ماهواره‌ای را عاملی در تحول بسیاری از خانواده‌های ایرانی دانسته و می‌گوید : زمانی كه اعضای خانواده ساعت‌ها به مشاهده برنامه‌های مختلف ماهواره از جمله سریال‌های خانوادگی می‌پردازند،‌ رعایت بسیاری از ارزش‌ها از جمله حریم میان زن و مرد برای آنها كمرنگ می‌شود؛ هم‌اكنون دختران و پسران جوان تحت تأثیر شبكه‌های ماهواره‌ای خیلی راحت با یكدیگر ارتباط برقرار می‌كنند، به گونه‌ای كه شاهد افزایش ارتباطات نامشروع خانوادگی هستیم و ارزش‌های خانوادگی كه در پناه آن ارتباطات میان زن و مرد نامحرم محدود می‌شد، كنار گذاشته شده است.

وی با بیان این‌كه نخستین پایه‌های تربیتی یك جامعه در خانواده شكل می‌گیرد، ‌اظهارمی‌كند: وقتی نخستین نهاد تربیتی جامعه دچار تحول شد، تبعات منفی بسیاری را با خود به همراه خواهد داشت؛ تشكیل خانواده و زندگی زن و مرد در كنار هم بدون ازدواج یكی از آسیب‌های شبكه‌های ماهواره‌ای در جامعه است.

مراقب بچه‌ها باشیم

می‌گوید از صبح كودك 3 ساله‌اش را مقابل شبكه كارتون ماهواره می‌نشاند تا به كارهایش برسد، رنگ و لعاب كارتون‌ها آنقدر زیاد است كه كودكش پلك نمی‌زند، اما یك‌روز كه از آشپزخانه كودك را تماشا می‌كرد دید كه سكوت و بی‌تحركی فرزندش مشكوك است. وقتی از آشپزخانه بیرون آمد و صفحه تلویزیون را نگاه كرد برای چند لحظه خشكش زد. از انیمیشن، صحنه‌های مستهجن پخش می‌شد.

علی زارعان، كارشناس ارشد رسانه و مدیر گروه كودك شبكه 5 سیما در گفت‌وگو با مهر با بیان این‌كه كودكان 20 برابر بیش از بزرگسالان از تلویزیون اثرپذیری دارند، می‌گوید : وقتی در یك خانواده تماشای برنامه‌های فارسی‌وان جزو فرهنگ عادی خانواده می‌شود باید به این عارضه هم توجه كنیم كه بیست برابر مادر، كودكش از آن اثر می‌پذیرد. وی نا‌توانایی تعیین تكلیف والدین برای فرزندانشان را یكی از ضعف‌هایی دانسته كه سبب تماشای بی‌برنامه شبكه‌های ماهواره‌ای می‌شود ومی افزاید: در بسیاری از فیلم‌های خارجی دیده‌ایم كه پدر و مادر برای تنبیه كودكانشان می‌گویند «حق نداری برنامه مورد علاقه‌ات را ببینی و تا فردا صبح نیز از اتاقت بیرون نیا» این نوع تنبیه در خانواده‌های ایرانی یك نوع شوخی تلقی می‌شود. عدم كنترل فرزندان را نباید با مهربانی یكی دانست و والدین باید بتوانند برای فرزندانشان تعیین تكلیف كنند.

چه باید كرد؟

هرچند تاریخچه منع استفاده از ماهواره به سال ۱۳۷۳ بازمی‌گردد كه آیین‌نامه اجرایی آن در فروردین ۷۴ در هیات وزیران به تصویب رسید و طبق ماده ۲ این قانون، وزارت كشور موظف شده است با استفاده از نیروی انتظامی ‌در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت از ماهواره اقدام كند، اما هنوز اقدام فرهنگی منظمی صورت نگرفته است.

بیژن نوباوه، نماینده مجلس شورای اسلامی، ضعف قوانین موجود و نداشتن ضمانت اجرایی قوی را مهم‌ترین مشكل مقابله با آنتن‌های ماهواره دانسته و تصریح می كند: قوانینی كه ما در این زمینه داریم كافی نیست و به نظر می‌رسد فقط به دلیل ضعف قوانین، نیروی انتظامی‌را مجبور كرده‌ایم با این موارد برخورد كند. این كافی نیست؛ بلكه ما نیاز به ارائه پیشنهادهای جدید و قوانین بالادستی در این رابطه داریم.

منبع جام جم

سیدرمضان شجاعی‌كیاسری بر عكس نوباوه عملكرد نیروی انتظامی‌در برخورد با ماهواره را ضعیف می‌داند و می‌گوید: عدم برخورد‌های بموقع نیروی انتظامی‌هم یكی دیگر از دلایل رشد بی‌رویه خرید آنتن‌های ماهواره‌ای است، كه باید هم در شكل ایجابی قانون ماهواره‌ها و هم در روند مبارزه نیروی انتظامی‌ در این زمینه تحول جدی صورت گیرد.از آن سو، سید جواد زمانی برخورد قهری با این انحطاط فرهنگی را به تنهایی كافی نمی‌داند و معتقد است: جمع‌آوری دیش‌های ماهواره‌ای شاید برخلاف قانون نباشد و نیروی انتظامی ‌اجازه انجام این اقدامات را داشته باشد، اما تاثیر فرهنگی را كه به دنبال آن هستیم نمی‌توانیم با جمع‌آوری دیش از پشت‌بام خانواده‌ها و برخورد انتظامی ‌به دست آوریم. تنها برخورد‌های قهری برای ترویج ارزش‌های فرهنگی نظام كافی نیست.

مقابله با ماهواره برنامه‌ریزی می‌خواهد، برنامه‌ای كه به صورت نرم خانواده‌ها را از تنوع و زرق و برق ماهواره به سوی ارزش‌های فرهنگی اصیل و بومی سوق دهد.