تبیان، دستیار زندگی

برگی از نهج البلاغه؛ انواع راویان حدیث تهران - حضرت علی (ع) در خطبه 201 نهج البلاغه روایت كنندگان سخنان پیامبر اسلام (ص) را به چهار گروه تقسیم می كند و علت های اختلاف در نقل احادیث آن حضرت را بیان می فرماید.

احادیثی كه در دسترس مردم قرار دارد، هم حق است هم باطل، هم راست هم دروغ، هم ناسخ هم منسوخ، هم عام هم خاص، هم محكم هم متشابه، هم احادیثی كه به درستی ضبط گردید و هم احادیثی كه با ظن و گمان روایت شد.
در روزگار پیامبر (ص) آنقدر دروغ به آن حضرت نسبت داده شد كه ایستاد و خطابه ایراد كرد و فرمود "هر كس از روی عمد به من دروغ نسبت دهد جایگاه او پر از آتش است."
افرادی كه حدیث نقل می كنند چهار دسته اند، كه پنجمی ندارد. نخست منافقی كه تظاهر به ایمان می كند و نقاب اسلام بر چهره دارد؛ نه از گناه می ترسد و نه از آن دوری می جوید و از روی عمد دروغ به پیامبر (ص) نسبت می دهد.
اگر مردم می دانستند كه او منافق دروغگو است، از او نمی پذیرفتند و گفتار دروغین او را تصدیق نمی كردند؛ اما با ناآگاهی می گویند كه از اصحاب پیامبر است، رسول خدا (ص) را دیده و از او حدیث شنیده، و از او گرفته است، پس حدیث دروغین او را قبول می كنند، در صورتی كه خدا تو را از منافقین آنگونه كه لازم بود آگاهی داد و وصف آنان را برای تو بیان داشت.
آنان پس از پیامبر (ص) باقی ماندند و به پیشوایان گمراهی و دعوت كنندگان به آتش با دروغ و تهمت نزدیك شده پس به آنان ولایت و حكومت بخشیدند، و بر گردن مردم سوار گردیدند و به وسیله آنان به دنیا رسیدند. همانا مردم هم با سلاطین و دنیا هستند، مگر آن كس كه خدا او را حفظ كند، این یكی از آن چهار گروه.
دوم، كسی كه از پیامبر (ص) چیزی را به اشتباه شنیده و سخن آن حضرت را درست حفظ نكرده است و با توهم چیزی را گرفته، اما از روی عمد دروغ نمی گوید. آنچه در اختیار دارد روایت كرده و به آن عمل می كند و می گوید، من از پیامبر (ص) آن را شنیده ام، اگر مسلمانان بدانند كه او اشتباه كرده، و غیر واقعی پنداشته، از او نمی پذیرفتند. خودش هم اگر آگاهی می یافت كه اشتباه كرده، آن را رها می كرد.
سومی شخصی است كه شنیده پیامبر (ص) به چیزی امر فرمود، سپس از آن نهی كرد و او نمی داند، یا شنید كه چیزی را نهی كرد، سپس به آن امر فرمود و او آگاهی ندارد. پس نسخ شده را حفظ كرد ولی ناسخ را نمی داند، اگر بداند كه حدیث او منسوخ است تركش می كند و اگر مسلمانان نیز می دانستند روایت او نسخ شده؛ آن را ترك می كردند.
دسته چهارم، آنكسی است كه نه به خدا دروغ می بندد و نه به پیامبرش دروغ نسبت می دهد. دروغ را از ترس خدا و حرمت نگهداشتن از رسول خدا (ص) دشمن دارد. در آن چه از پیامبر (ص) شنیده اشتباه نكرده، بلكه آن را با تمام جوانبش حفظ كرده است و آن چنان كه شنیده بدون كم و كاست نقل می كند. پس او ناسخ را حفظ و به آن عمل كرد، و منسوخ را حفظ و از آن دوری جست؛ خاص و عام، محكم و متشابه را شناخته، هر كدام را در جای خویش قرار داده است.
گاهی سخنی از رسول خدا (ص) دارای دو معنا بود، سخنی عام، و سخنی خاص، كسی آن را می شنید كه مقصود خدا و پیامبرش را از كلام نمی فهمید، پس به معنای دلخواه خود تفسیر می كرد، و بدون آنكه معنای واقعی آن را بداند، كه برای چه هدفی صادر شد، و چرا چنین گفته شد، حفظ و نقل می كرد.
همه یاران پیامبر (ص) چنان نبودند كه از او چیزی بپرسند و معنای واقعی آن را درخواست كنند تا آنجا كه عده ای دوست داشتند، عربی بیابانی یا سوال كننده ای از آن حضرت چیزی بپرسد و آنها پاسخ آن را بشنوند، اما من هر چه از خاطرم می گذشت می پرسیدم و حفظ می كردم. پس این است علل اختلاف روایاتی كه در میان مردم وجود دارد و علل اختلاف روایات در نقل حدیث.

به نام خدا
با تشکر از حضرتعالی
به صورت اختصار:
افرادی كه حدیث نقل می كنند چهار دسته اند:
نخست منافقی كه تظاهر به ایمان می كند و نقاب اسلام بر چهره دارد
دوم، كسی كه از پیامبر (ص) چیزی را به اشتباه شنیده و سخن آن حضرت را درست حفظ نكرده است و با توهم چیزی را گرفته، اما از روی عمد دروغ نمی گوید.
سومی شخصی است كه شنیده پیامبر (ص) به چیزی امر فرمود، سپس از آن نهی كرد و او نمی داند، یا شنید كه چیزی را نهی كرد، سپس به آن امر فرمود و او آگاهی ندارد.
دسته چهارم، آنكسی است كه نه به خدا دروغ می بندد و نه به پیامبرش دروغ نسبت می دهد.
باتشکر از حضرتعالی