طبیعی است که سیگار نیز مانند هر موضوع دیگری که به سلامت روانی و بهداشتی جامعه مربوط است، جایگاهی در فقه داشته باشد. و مانند هر موضوع فقهی دیگری، آراء متفاوتی در مورد آن ارائه شود. از لحاظ قدمت، تقریبا چهار قرن است که این مسئله در فقه مطرح شد. ظاهرا تاریخ ورود دخانیات به کشورهای اسلامی به حدود سال هزار هجری می‌رسد.
«از من در مورد دودیجات پرسیدند و گفتند که آیا در کتاب شما (قرآن) به آن اشاره‌ای شده است؟ من پاسخ دادم که در آن کتاب از هیچ چیز فروگذار نشده است. و تاریخ آن با «یوم تأتی السماء» مشخص شده است.»
سألونی عن الدخان، فقالوا
هل له فی کتابکم إیــــماء
قلت ما فرط الکتاب بشــیء
ثم أرخت یوم تأتی السماء
مصرع آخر اشاره به آیه‌ای از قرآن دارد و به حروف ابجد به سال ۹۰۵ هجری اشاره می‌کند. این تاریخ، آغازین روزهای ورود دودیجات به کشورهای اسلامی است. شاید بیش از بیست سال طول نکشید که این مواد به همه کشورهای اسلامی وارد شد. اختراع غلیان سبب تسریع استفاده از توتون و تنباکو شد. به هر صورت، پس از ورود دخانیات به کشور، بحث استعمال آن به عنوان یک موضوع مستقل نوپدید در بین مجتهدین مطرح شد.
در ایران، شاه عباس صفوی استفاده از غلیان را ممنوع کرد و برای مقابله با آن قوانینی وضع کرد. گفته شده است که اگر کسی از چپق استفاده می‌کرد، بینی و لبانش بریده می‌شد و بار تنباکویش نیز آتش زده می‌شد. هرچند حکومت در ممنوعیت استفاده از دخانیات توفیقی نیافت و استعمال آن روز به روز گسترش پیدا کرد. مردم برای فرار از ماموران حکومتی از سردابها و زیرانباریها برای استعمال آن استفاده می‌کردند. کار به جایی رسید که استعمال آن به حدی گسترش یافت که امکان جلوگیری از آن وجود نداشت. بنابراین با وضع مالیاتهای سنگین سعی کردند از آن در جهت ایجاد در آمد استفاده کنند. ولی حتی با وجود مالیاتهای سنگین نیز، تجارت توتون و تنباکو بسیار پرسود بود.
با ورود علما به این مسئله، رساله های زیادی در مورد شرب توتون (استعمال توتون) نوشته شد. طبق گزارش کاشف الغطاء، حکم استعمال دخانیات یکی از نقاط افتراق بین اخباریون و اصولیون محسوب می‌شد. وی در «الحق المبین» می‌گوید:«ومنها قول أکثرهم بتحریم شرب دخان التنباک المسمی فی لغة العرب المحرف التتن مستندین إلی وجوه عدیدة لا وجه لوجه منها: یعنی بیشتر اخباری ها قائل به حرمت استعمال دود تنباکو هستند، تنباکویی که در زبان تحریف شده عربی به آن توتون می‌گویند و برای اثبات حرف خود به دلایلی استناد می‌کنند که هیچکدام موجه نیست».
قبل از بررسی ادله حرمت یا حلیت شرب دخان (استعمال دودیجات)، به نکته‌ای در مورد نظر اخباریون و اصولیون در این زمینه اشاره می‌کنیم. مبحث شبهات تحریمیه و یا وجوبیه، بحثی اصولی است و در حیطه این مقاله کوتاه نمی‌گنجد. به طور خلاصه اینکه در این مقام، اصولیین در مواقف عملی بحث را بر برائت گذاشته و اخباریین اصل را بر احتیاط. به همین دلیل عمده اصولیین (حداقل پیش از زمان حاضر) فتوا به حلیت دودیجات می‌دادند چون دلیل کافی بر حرمت آن وجود نداشت و اخباریین نیز بر حرمت فتوا می‌دادند، چون دلیل کافی بر حلیت آن نداشتند.
درهر صورت شاید این تقسیم بندی به شکلی که ایشان فرمودند اینقدر پررنگ نبود. از جمله اینکه برخی اخباریون معروف نیز فتوا به حلیت آن دادند. با این حال بسیاری از کتابهایی که در حرمت سیگار نوشته شده است، توسط علمای اخباری تدوین شد. همانند «رسالة فی حرمة شرب التتن» از سید جعفر سبزواری مشهدی معاصر محمد شاه، و رساله‌هایی به همین نام از شیخ داود بن الحسن الجزائری معاصر شیخ حر عاملی، خلیل بن غازی قزوینی، زین الدین سلیمان بحرانی، علی نقی شیرازی کمره‌ای، عماد مازندرانی، فخرالدین طریحی، محمد بن الحسن حر عاملی صاحب وسائل، نصرالله حائری، شش رساله از میرزا عبدالنبی اخباری با نام های «نشوة الاخوان فی مسئلة الغلیان»، «تحفة الحبیب فی حرمة مص الغلیان»، «التنباکیة»، «کشاف دخان مبین» و «حرمة التنباک و القهوة»، و نیز کتابی با عنوان «اضرار التدخین او شرب الدخان فی نظر الطب و الدین» از سید هبة الدین شهرستانی. در مجموع برخی تا ۲۳ رساله شمارش کرده اند.
رساله‌هایی نیز در اثبات حلیت آن نوشته شده است. از جمله «رسالة فی حلیة التتن و القهوة» از شیخ سلیمان بن علی بن سلیمان شاخوری و «رسالة فی تحلیل التتن و القهوة» از شیخ محمد بن یوسف بحرانی و … که برخی این دسته از آثار را تا ۹ مورد شمارش کرده اند.
برخی از رساله‌ها نیز حکم ثابتی در مورد استعمال دخانیات را وارد ندانسته‌اند. مانند «رسالة شرب التتن» از محقق سبزواری صاحب ذخیره، «تفننات الثلاثه فی التریاک» و «الشای و التتن»، «رسالة فی منافع التتن و اولویة ترکه» و … .
از جمله آثار دیگری که وجوه فقهی استعمال سیگار در آن بررسی شده است، بررسی حکم استعمال دود برای روزه دار است. این رساله ها در کنار رساله های سیاسی که در مورد فتوای میرزا در مورد تحریم تنباکو نوشته شده است و همچنین بحث های سلامتی و پزشکی، عمده موضوعات مربوط به استعمال دخانیات را شامل می شود.
منبع
