تبیان، دستیار زندگی

"ابراهیم حاتمی كیا": فیلمسازی وفادار به آرمان های دفاع مقدس تهران - سینمای دفاع مقدس در دهه 60، فیلمسازان بسیاری را به سینمای ایران هدیه كرد كه از میان آنها برخی به ماندگاری و شهرت رسیدند كه بدون شك "ابراهیم حاتمی كیا" از شاخص ترین آنها است.

به گزارش روز پنجشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، این كارگردان روز دوم مهر سال 1340 در خانواده ای كاملا سنتی و مذهبی بدنیا آمد و پس از اتمام دوره دبیرستان وارد بازار كار شد.
او در همین ایام به فیلمبرداری با دوربین سوپر هشت علاقه مند شد و به تجربه هایی در این رابطه دست زد.
با آغاز جنگ تحمیلی، وی نیز عازم جبهه های نبرد شد و به عكاسی و تصویربرداری در جبهه ها مشغول شد.
در همین دوران وارد گروه "روایت فتح" به سرپرستی شهید "مرتضی آوینی" شد و تجربیات گرانبهایی را در رابطه با سینمای مستند به دست آورد كه بعدها به شدت در فیلم های سینمایی به كارش آمد.
حاتمی كیا در سال 1364 نخستین كار سینمایی خود با عنوان "هویت" را با بازی "جلیل فرجاد" ساخت كه بحث بازگشت به خویشتن در آن مطرح شده و به تحول تدریجی جوانی لاقید می پردازد.
تحولی برآمده از دل كه شعاری و توخالی نبوده و به دل می نشیند. "هویت" خامی های بسیاری در زمینه های مختلف دارد كه بخش عمده ای از آن به بی تجربگی حاتمی كیا در سینما باز می گشت.
"دیده بان" كه با فاصله ای سه ساله با "هویت" ساخته شد، جهش چشمگیری را در قیاس با "هویت" داشت و طراوت خاصی در آن موج می زند.
وی با تمركز بیشتر روی فیلمنامه و شخصیت پردازی، "دیده بان" جوان خود را به عارفی دوست داشتنی تبدیل كرده كه هفت مرحله سیروسلوك را در مسیر جبهه طی كرده و در نهایت به فنا فی الله می رسد.
حاتمی كیا این مسیر را به خوبی به تصویر كشیده و مخاطبانش را با "دیده بان" خود همراه و همدل می سازد.
"دیده بان" در نمایش جشنواره ای به خوبی دیده شده و مورد توجه منتقدان نیز قرار گرفت و جوایزی را نیز به خود اختصاص داد كه مهمترین آن جایزه ویژه هیات داوران به حاتمی كیا برای كارگردانی فیلم است.
"مهاجر" را می توان بهترین اثر دفاع مقدسی حاتمی كیا به حساب آورد كه مستقیما به جنگ می پرداخت و پرنده كوچك آهنین نقشی كلیدی را در آن برعهده دارد.
وی مباحث عرفانی مطرح شده در "دیده بان" را به خوبی در مهاجر گسترش داده و به رابطه مرید و مرادگونه میان "اسد" و "محمود" جلوه خاصی بخشیده است.
در این میان پرنده مهاجر نیز كه برای شناسایی مورد استفاده قرار می گیرد، دارای هویت شده و شخصیت مستقلی برای خود دارد.
ایده بهره گیری از پلاك های رزمندگان از همین فیلم آغاز شد و در فیلم های بعدی این كارگردان امتداد پیدا می كند.
فصل پایانی فیلم كه با شهادت مظلومانه رزمندگان ایرانی همراه شده به خوبی با واقعه عظیم عاشورا قرینه شده و جلوه غریبی را به پایان فیلم بخشیده است.
پس از اتمام جنگ، حاتمی كیا نیز به مانند قهرمان های فیلم های خود به شهر آمده و آنها را درگیر ماجرای خنثی سازی موشك های اصابت كرده به شهر می كند.
فیلم "وصل نیكان" به علت ضعف های موجود در فیلمنامه آنچنان كه باید از كار درنیامده و شخصیت ها قادر به نزدیكی به مخاطبان نیستند.
با این حال فیلم چند فصل درخشان در خود دارد كه برای مثال می توان به خنثی كردن موشك در مراسم عقدكنان اشاره كرد كه طنز تلخی را با خود دارد.
پس از این تجربه ناموفق، حاتمی كیا یكی از بهترین كارهایش با عنوان "از كرخه تا راین" را ساخت كه اتفاق بزرگی در سینمای دفاع مقدس به حساب می آمد.
وی در اینجا "سعید" را به عنوان قهرمان فیلمش راهی سرزمینی كرده كه سلامتی اش را با بمب های شیمیایی اش گرفته و حال برای مداوا به سوی خود فراخوانده است.
قصه فوق العاده فیلم این بار با تسلط تكنیكی حاتمی كیا همراه شده و به نتیجه درخشانی ختم شده است.
بازی عالی "علی دهكردی" در نقش "سعید" و "هما روستا" در نقش خواهر مهاجرت كرده او، از نقاط قوت فیلم به حساب می آیند كه كیفیت ویژه ای بدان بخشیده اند.
صحنه شهادت "سعید" در بیمارستان از جمله لحظات به یادماندنی سینمای ایران است كه با تكان خوردن های پلاك "سعید" در دست خواهرزاده نوجوان ایرانی - آلمانی اش به پایان می رسد.
وقوع جنگی داخلی در منطقه بالكان كه به كشتار مسلمان های بوسنیایی ختم شده بود، حاتمی كیا را به سوی خود كشانده و فیلمی با ساختاری مستندگونه را خلق كرد كه برخلاف فیلم قبلی اش موفق نبوده و تا حدودی آشفته به نظر می رسد.
شخصیت عكاس جنگی ایرانی به عنوان قهرمان داستان، پرداخت خوبی نداشته و مخاطب نمی تواند با او همذات پنداری كند كه همین امر عدم توفیق آن را رقم زده است.
در سال 1373 وی دو فیلم "بوی پیراهن یوسف" و "برج مینو" را با پس زمینه دفاع مقدس جلوی دوربین برد كه اولی ملودرامی جذاب براساس آزادگان سرفراز كشورمان است كه برخی سكانس هایش عالی از كار درآمده و موسیقی تاثیرگذار "مجید انتظامی"، اثر آن را چند برابر كرده است.
در "برج مینو" نیز حاتمی كیا به آدم های درگیر جنگ پرداخته و آنها را پس از گذشت چند سال به بالای دكل دیده بانی شهر می كشاند.
فیلم آنچنان كه باید از كار درنیامده و اندكی گل درشت جلوه می كند كه بازی ضعیف "نیكی كریمی" آن را تشدید كرده است.
"آژانس شیشه ای" را به جرات می توان پخته ترین كار سینمایی ابراهیم حاتمی كیا دانست كه به سینمای سیاسی نزدیكی بسیار دارد.
شخصیت قوی و مقتدر "حاج كاظم" كه در فیلم های بعدی او نیز تكرار شده، در اینجا مردی مومن به آرمان هایش است كه برای نجات جان همرزمش - عباس - دست به كار خطرناكی همچون گروگانگیری می زند.
بازی های فوق العاده "پرویز پرستویی"، "رضا كیانیان" و "حبیب رضایی" در كنار كارگردانی حساب شده حاتمی كیا و موسیقی جذاب و شنیدنی مجید انتظامی از نقاط قوت فیلمی است كه سیمرغ های بلورین بهترین فیلمنامه و كارگردانی را نصیبش كرد.
فیلم در اكران عمومی نیز مورد توجه مردم قرار گرفت و فروش فوق العاده ای را رقم زد.
"روبان قرمز" با فضای عجیب و غریبش فیلمی ناموفق و ضد قصه از كارگردانی است كه قصه گوی خوبی به حساب می آید.
در اینجا هم تنها بازی خوب بازیگرانش بویژه كیانیان و پرستویی كار را پیش برده و بسیاری از ضعف های فیلم را پوشانده است.
"موج مرده" دومین فیلم او با محوریت شخصیت "حاج كاظم" است كه برای نمایش عمومی با مشكلات بسیار مواجه شده و پس از اندكی جرح و تعدیل روی اكران رفت كه مورد توجه عامه مردم قرار نگرفت.
این درحالیست كه خود ابراهیم حاتمی كیا جزو معدود كارگردان های ستاره سینمای ایران است كه نامش تماشاگران بسیاری را به سالن های سینما می كشاند.
خواندن خبر مربوط به دستگیری ربایندگان یك هواپیمای ایرانی در روزنامه، كنجكاوی او را برانگیخت و فیلمنامه ای را همراه با "اصغر فرهادی" در این رابطه نوشت كه به تولید فیلم بسیار جذاب "ارتفاع پست" ختم شد.
وی در ساخت فوق به یك نوع پختگی تكنیكی رسیده و در انتخاب بازیگرانش هم فوق العاده عمل كرده است.
برای مثال می توان به "حمید فرخ نژاد" و "لیلا حاتمی" اشاره كرد كه به خوبی با نقش های خود یكی شده اند.
"به رنگ ارغوان" یكی از ساخته های جذاب حاتمی كیاست كه چند سالی پس از ساخت به نمایش عمومی درآمده و با استقبال خوبی هم روبرو شد.
فیلم درباره یك مامور امنیتی است كه برای ماموریتی عازم شمال كشور شده و دختر یكی از سركردگان منافقین را زیر نظر دارد.
"به رنگ ارغوان" بسیار خوش ساخت از كار درآمده و بازی های درخشانی را با خود دارد كه سرآمدشان حمید فرخ نژاد در نقش اصلی فیلم است.
جالب اینكه "به رنگ ارغوان" كه قبل از "به نام پدر" ساخته شده بود، پس از آن به نمایش درآمد.
"به نام پدر" فیلمی به شدت معمولی با سناریویی ضعیف بود كه طرفدارن حاتمی كیا را به شدت مایوس كرده و در زمره ضعیف ترین آثارش قرار گرفت كه تنها بازی درخشان "مهتاب نصیرپور" را همراه دارد.
در سال 1387، حاتمی كیا فیلم اپیزودیك "دعوت" را با فیلمنامه ای از چیستا یثربی ساخته و به سراغ موضوعی به نام نازایی رفته و هریك از بخش های فیلم را اینگونه به هم پیوند داده است.
در این میان داستان مربوط به "گوهر خیراندیش" بهتر از بقیه درآمده و دیگر بخش ها با مشكلی تحت عنوان سردی بیش از حد شخصیت ها و خود داستان روبرو هستند.
در این میان حذف كامل یكی از قسمت ها نیز حواشی بسیاری را برای فیلم به وجود آورد.در این بین تنها نكته امیدواركننده فیلم فروش نزدیك به یك میلیارد فیلم در اكران تهران است كه "دعوت" را به سوددهی رساند.
حاتمی كیا در آخرین ساخته اش به نام "گزارش یك جشن" كه در جشنواره بیست ونهم فیلم فجر به نمایش درآمد، به یك سینمای - اجتماعی با رگه های سیاسی روی آورد كه استعاره های نچسبی آن را همراهی می كند.
با این حال نمی توان از بازی های خوب فیلم در كنار كارگردانی آن به سادگی گذشت كه در زمان اكران عمومی، به آن بیشتر خواهیم پرداخت.