2 هزار و 140 سال پیش شاهزاده خانمی از چین با یكی از پادشاهان آسیای میانه ازدواج کرد و تخم نوغان و بذر توت را زیر موهای ابریشمی و بلندش پنهان کرد و به خانه شوهر برد.
آن روزها خروج بذر توت و نوغان از چین ممنوع بود اما شاهزاده خانم آنها را با خود به سوغات آورد و از آن به بعد پرورش كرم ابریشم و كشت درخت توت از باغچه کوچک خانه شاهزاده آغاز شد و کم کم در کل ایران رواج پیدا کرد. شاید آن روز، شاهزاده چینی فکر نمی کرد با همین چند دانه بذر ایران تبدیل به كارخانه تولید پارچه‌های حریر و مخمل برای بازار جهانی شود!به این ترتیب حدود 2 هزار سال ابریشم خام از شرق وارد ایران می‌شد و پارچه‌های زری و مخمل، تولید و به غرب صادر می‌شد. این صنعت، یکی از پیشرفته ترین صنایع ایران بود که اقتصاد کشوری مثل ایران را پر رونق تر از همیشه می کرد.
بیشترین كارگاه‌های ابریشم‌بافی در ایران، به ترتیب در شهرهای كاشان، یزد، اصفهان، هرات، تبریز، رشت و مشهد بوده‌اند كه امروز از آن همه كارگاه بافندگی، فقط 9 دستگاه زری‌بافی و 3 دستگاه مخملبافی در كارگاه‌های میراث‌فرهنگی كاشان و اصفهان و تهران و 20 دستگاه شعربافی در كوچه‌پس‌كوچه‌های كاشان باقی مانده كه همه بافندگان آنها هم بالای 70 سال دارند.
- فردوسی مخترع ابریشم‌بافی را جمشید می‌داند و می‌گوید: ز كتان و ابریشم و موی قز / قصب كرد پرمایه دیبا و خز...
- با ارزش‌ترین سوغاتی كه یك غربی می‌توانسته با خود به كشورش ببرد تكه‌ای از همین پارچه‌ها بوده است؛ پارچه ابریشمی، پارچه ابریشم زربفت و مخمل ابریشمی. به طوری که هرودوت – مورخ یونانی – می‌نویسد: رومیان به خاطر زیبایی زربفت‌های ایرانی همه‌ساله مبالغ هنگفتی می‌پردازند.
- در عصر صفوی فقط در كاشان 30 كارخانه در كار تهیه خلعت‌ها و پارچه‌های گرانبها بوده‌اند و در آران فقط هزار نفر ابریشم می‌بافته‌اند. تقریبا یك‌سوم مردم كاشان در سال‌های نه‌چندان دور، شعرباف بوده‌اند. شعر به معنای مو است و به خاطر شباهت تارهای ابریشم به مو این اسم را رویش گذاشتهاند. در حقیقت شعربافی بعد از قالی‌بافی رایج‌ترین حرفه در كاشان بوده است و هنوز كارگاه‌هایی در محلات قدیم باقی مانده كه پیرمردها در آنها پشت دستگاه‌های شعربافی تارها را می‌بافند و هرچندبار كه شكل كار دستگاه را توضیح می‌دهند كمتر می‌فهمی؛ دستگاهی به ظرافت یك دستگاه پیانو و پیچیدگی دستگاه چاپ. به هر دستگاه شعربافی یا مخملبافی كارخانه می‌گفتند. مصرف‌كننده فعلی این پارچه‌ها كردهای ایران و عراق هستند كه به عنوان سربند یا كمربند از آن استفاده می‌كنند.
- دارایی‌بافی نیز نوع دیگری از شعربافی است كه در لاتین به آن «ایكات» می‌گویند. از دارایی به عنوان پرده استفاده می‌شده و می‌گویند به خاطر رنگ‌های شفاف و تند قرمز و سبزش ضدحشره بوده است.
- مخمل، نوعی پارچه ابریشمی پرزدار و نوع پیشرفته‌تر و پركارتر آن، مخمل برجسته است كه از زری هم قیمتی‌تر است.استاد سیدخلیل‌الله یكی از چند مخمل‌باف باقیمانده در ایران است كه در كارگاه میراث فرهنگی كاشان 2 دستگاه مخملبافی دارد؛ می‌گوید: «تا 60 سال پیش در همین محله «دروازه اصفهان» كاشان حدود 800كارگاه مخملبافی بود. من شاگرد محمدصادق بوستانی بودم و خارجی‌هایی كه می‌آیند اینجا، به من تعظیم می‌كنند؛ به من كه نه، به قدمت چندهزارساله مردم هنرپیشه ایران».
- این هم عكسی است از استاد حبیب‌الله طریقی- استاد زری‌بافی- كه در سال 1309 به همراه شاگردانش از كاشان به تهران فراخوانده شده بودند. استاد طریقی در سال 1308 شمسی برای رضاشاه یك پارچه زری بافت خود را می‌فرستد و رضاخان خوش‌اش می‌آید (جدش استاد محمدتقی نقشبند هم برای فتحعلی‌شاه پارچه‌ای زربفت فرستاده بود و توجه شاه را جلب كرده بود و زری بافی را از انقراض نجات داده بود). بعد از آن استاد طریقی با شاگردانش به تهران احضار می‌شوند. او ابتدا در كاخ گلستان 4 دستگاه زری راه می‌اندازد و بعد به اداره صنایع قدیمه می‌رود و 18 دستگاه زری‌بافی را راه می‌اندازد. بعد از او هم پسرش استاد محمد طریقی راهش را ادامه می‌دهد.
- پارچه زری‌بافت شما را یاد موسیقی ایرانی می‌اندازد. هماهنگی رنگ‌ها و تركیب گلابتون و ابریشم مثل گوشه‌ها و نغمه‌های موسیقی ایرانی است. برای بافت یك پارچه زری، یك استاد نقشبند و یك بافنده و یك شاگرد گوشواره‌كش كه بالای دستگاه می‌نشیند لازم است. نقشبند نقش را روی كاغذ پیاده می‌كند و چگونگی بافت را به بافنده می‌گوید و گوشواره‌كش نقشه را جابه‌جا می‌كند.
- در سال 1809 شارل ماری فرانسوی دستگاه ژاكارد را به جای شاگردی كه بالای دستگاه باید می‌نشست اختراع می‌كند. با این همه نمی‌شود روزانه از 6 سانتی‌متر بیشتر زری بافت. قیمت پارچه زری تا متری یك میلیون تومان است و دلیل بالابودن قیمت آن هم بیشتر از آنكه به خاطر نخ گلابتون باشد به دلیل دقت و حوصله زیادی است كه صرف بافتن آن می‌شود. این پارچه‌ها برای تن‌پوش درباریان به كار می‌رفته و همچنین هدیه همیشگی پادشاهان ایران برای نمك‌گیركردن پادشاهان دیگر كشورها بوده است.
- این زربفت احتمالا در كارگاه غیاث‌الدین نقشبند بافته شده و الان در موزه واشنگتن است. غیاث‌الدین نقشبند از یزد و محمدتقی نقشبند از كاشان 2 استاد عمده زری‌باف ایران بوده‌اند؛ اولی در زمان شاه‌عباس و دومی در دوره فتحعلی‌شاه برای دربار كار می‌كرده‌اند و هر دو احیاكننده این هنر بعد از ركودی چندین‌دهه‌ای بوده‌اند.
- این دستگاه گلابتون‌سازی است. گلابتون‌سازی برای خودش كاری است كه در 2 نوع زرین و سیمین و با دستگاه جالب گلابتون‌سازی انجام می‌گیرد. ماجرا از این قرار است که چله یا تار پارچه زربفت از ابریشم خالص است و پودهای آن از ابریشم رنگی. یكی از پودهای این نوع پارچه نخ گلابتون است كه نخی ابریشمی است كه با طلا یا نقره روكش می‌شود
به نقل از تبیان زنجان
