تجویز یک ذکر عرفانی در برنامه تلویزیونی «این شب ها» در شبکه یک سیما در شب بیست و دوم ماه مبارک رمضان، با واکنش آیت الله مکارم شیرازی مواجه شد. مهدی طیب، مهمان برنامه که از مریدان مرحوم اسماعیل دولابی بود، پیشنهاد کرد که مردم برای صفای باطن ذکر «یا طُهرُ یا طاهرُ یا طَهورُ یا طَیهورُ یا طَیهار» را به تعداد مشخصی تکرار کنند(+). این دستورالعمل ظاهرا منسوب به مرحوم قاضی است (+) که استاد حسن زاده آملی آن را در نکته ۷۹۲ از کتاب “هزارویک نکته” بیان کرده اند (+).
در پی پخش این برنامه، آیت الله مکارم شیرازی ضمن اعتراض به صدا و سیما فرمودند: «اخیراً در یکی از برنامه های تلویزیون صفاتی مانند طیهور و طیهار را به خداوند نسبت داده‌اند که در جست و جویی که ما در لغات عرب کردیم چنین لغتی به هیج عنوان وجود ندارد. این مهملاتی است که برخی اوقات به خداوند نسبت داده می‌شود و لازم است اندیشمندان و روحانیون بر این برنامه ها نظارت کنند تا چنین موضوعاتی پدید نیاید»(+).
روات حدیث ضمن احترام به همه عالمان دینی از هر طیف فکری، نکات زیر را به عنوان تذکر به خوانندگان تقدیم می‌کند.
الف- ظاهرا از آیات قرآن مجید بر می‌آید که اسمای الهی توقیفی‌اند. حتی اگر توقیفی بودن اسمای الهی را قبول نکنیم، قبول اینکه زیباترین اسمای الهی همانها هستند که الله برای خود در قرآن روا داشته است، دور از ذهن نیست. چنانچه در آیه ۱۸۰ سوره اعراف آمده است:
وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِه
نیکوترین نام‌ها، ویژه الله است. او را با آن نامهای نیکو بخوانید و کسانى را که در نامهاى وى کجروى مىکنند واگذارید.
روایتی از توحید صدوق در ذیل این آیه جلب نظر می‌کند (توحید صدوق، باب العرش و صفاته):
پس بدانید که برای او مانندی و مثلی نیست و کسی نیز همطراز او نیست. بلکه برای او اسامی زیبایی است که غیر از او با آنها خوانده نمی‌شوند. آن اسامی همانهایی است که خدا آن را در قرآن توصیف کرده است: “فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ” آنان که در اسامی خدا از روی جهل کفر می‌ورزند، از جهلشان است، در حقیقت مشرک است و به خدا کافر شده، اگر چه حقیقت را نمی‌داند و می‌انگارد که کاری نیکو انجام می‌دهد. هم چنان که فرموده:” وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ بیشتر ایشان ایمان نمىآورند به خدا مگر اینکه مشرکند (و خیال مىکنند ایمان دارند)” و همینهایند آن کسانى که در اسماء خدا الحاد ورزیده و آنها را در غیر مواردش بکار مىبرند.
بنابراین حتی اگر به توقیفی بودن اسامی الهی معتقد نباشیم (که بعید نیست ظاهر آیه بدان دلالت کند)، اینکه اسامی زیبای الهی را در غیر موارد قرآنی بیابیم کمی بدسلیقگی است.
ان للَّه عز و جل تسعة و تسعین اسما من دعا اللَّه بها استجاب له و من احصاها دخل الجنة
حال که این ۹۹ اسم زیبای الهی در دسترس ماست، چه نیازی به سایر اسما است؟
ب- مفضل گوید از امام رضا علیه‌السلام، مطلبى در مورد صفت خدا پرسیدم، فرمود: از آنچه در قرآن است تجاوز نکنید. (کافی: بَابُ النَّهْیِ عَنِ الصِّفَةِ بِغَیْرِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ تَعَالَى)
ج- پس او را بآنچه خود توصیف نموده بستائید و از غیر آن باز ایستید (از پیش خود چیزى نگوئید). (کافی: بَابُ النَّهْیِ عَنِ الصِّفَةِ بِغَیْرِ مَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ تَعَالَى).
د- یکی از معانی «اسم»، نشانه است. چرا که در پرتو دلالت آن نشانه، به مسمی می‌رسیم. تا زمانی که آن اسم و نشانه برای مخاطب آن بی‌معنا باشد، انسان را به مسمی نخواهد رساند. به نظر می‌رسد بر خواندن الله با اسامی مبهم از زبان‌های دیگر، در رسیدن به معبود جلّ شأنه فایده‌ای مترتب نباشد.
ه- همانطور که استاد مکارم فرمودند، این اسامی قطعا به زبان عربی نیست. ظاهرا در میان اسامی خدا، به جز اسم شریف الله که در ریشه آن اختلاف است، بقیه اسامی عربی خالص هستند. از میان اسامی عربی خدا که از زبان عربی اخذ شده اند می‌توان طاهر، طهر، طهور، مطهر نام برد.
و- فضای عرفانی، فضای ویژه ای است که گسترش آن هرگز به سود جامعه نیست. مردم، از فقها پیروی میکنند و خواهند کرد. در چنین فضایی چه ضرورتی وجود دارد که این اذکار ویژه قطعا موضعگیری فقها را در پی دارد، در فضای عمومی مطرح شود؟ صدا و سیما باید دقت کند که تامین نظر فقها مهم‌ترین هدف برنامه‌های مذهبی باشد.
منبع:روات حدیث
