انتخاب سوژه‌ای متفاوت برای عكاسی از ابنیه مذهبی شیعیان مطمئنا عكس‌های متفاوتی را همراه خواهد داشت. لطفا در مورد تفاوت‌ها و شاخصه‌های عكاسی از ابنیه مذهبی و عكاسی در این گونه توضیح دهید؟
من در عكاسی از بناهای مذهبی و زیارتگاه‌ها چندین دید و زاویه را مدنظر داشتم. در برخی از عكس‌ها بیشتر در جستجوی فرم بناها بودم و به همین دلیل كیفیت بصری عكس غالب است؛ مثل عكس‌هایی كه در كتاب نسیم سحر از بارگاه امام‌موسی كاظم و امام جواد علیهما السلام ارائه شد.
در ارائه و ثبت برخی از عكس‌ها خصوصیات مردم‌شناسی اماكن زیارتی برایم اهمیت داشت. بنابراین در عكس‌ها ما شاهد مواجهات زائران با بنا هستیم و عكس‌العمل و نوع رفتار زائران هنگام حضور در این اماكن به تصویر كشیده شده است. عكس‌هایی كه نمای عمومی بنا را نشان می‌دهد با این دید و هدف ارائه شده است.
برخی عكس‌ها با هدف كشف خصوصیات پنهان بناهای مذهبی ثبت شده است، یعنی كشف خصوصیاتی از بناها كه با چشم معمولی قابل رویت نیست و برای احصا و ثبت این عكس‌ها نیاز به دید جزئی است؛ به همین دلیل در عكاسی از این اماكن به ثبت جزئیات پرداخته‌ام.
حتی در عكس‌های به چاپ رسیده در كتاب نیز این مساله مورد توجه قرار گرفته است. گرافیك این كتاب و نحوه انتخاب و صفحه‌بندی آن براساس بیان جزئیات و آشكار كردن آن وجه از بناست كه در نگاه اول به چشم زائر و بیننده نمی‌آید و به‌عبارت دیگر در ثبت و ضبط و چیدمان عكس‌ها منطق روایی كتاب حركت از جز به كل است. این شیوه روایی باعث می‌شود بیننده عكس‌ها و كسانی كه به عنوان زائر در جغرافیای اماكن مذهبی و زیارتگاه‌ها قرار می‌گیرند، سعی و دقت كنند كه علاوه بر مشاهده كلیت بنا و اماكن مذهبی نسبت به مشاهده اجزای بنا كه در اصل شكل دهنده كلیت بناست اهتمام ورزند كه البته فكر نمی‌كنم این شیوه دیدن و ثبت اشكال و نقش‌و‌نگاره‌ها منجر به محدود شدن مخاطب كتاب شود، برعكس مخاطبان عادی را نیز ترغیب می‌كند بعد از این در موقعیت‌های مشابه، تجربه مشاهده بناها را از جز به كل تكرار كنند.شما در آثارتان نكات ریزی را دیده‌اید كه شاید به نظر یك زائر كه برای نخستین بار به عتبات عالیات می‌رود نیاید، چرا این قدر در آثارتان به جزئیات توجه كردید؟
در شكل‌گیری بناهای مذهبی، مساجد و اماكن متبركه در طول دوران، حكام و مردم عادی نقش داشتند به عبارت دیگر روح دوران مختلف تاریخی در معماری تجسم یافته است. برای بررسی و كشف و عیان كردن این روح باید جزئیات شكل‌دهنده بنا ثبت و ضبط شود تا بتوان كلیات آن را به‌درستی درك كرد. به دیگر بیان قصد و هدف من از چاپ این كتاب به تصویر كشیدن گستردگی هنرهایی است كه در بناهای مذهبی جمعند و برای دستیابی به این منظور نسبت به ثبت جزئیات اقدام كردم و در انتخاب عكس‌های هر فصل با ارائه عكس‌هایی كه در برگیرنده كلیت بناهاست قصد داشتم این مفهوم را منتقل كنم كه تك تك جزئیات شكل‌دهنده بنا با هر كاركرد و مواد و مصالحی كه شكل‌دهنده آن جز است، در خدمت بنای مذهبی قرار دارند.
مردم ایران با مفهوم عكاسی هنوز آشتی نكرده‌اند، منظور خرید یك اثر عكاسی از عكاس و چرخش بازار هنر است. برای رونق بازار هنر، عكاسان در این میان چه وظیفه‌ای دارند و مردم عادی چه وظیفه‌ای؟برای درك شرایط بازار هر نوع فعالیتی، باید ضرورت وجود یك محصول را بررسی كرد و ببینیم كه آیا اساسا نیازی در جامعه برای تولید محصول وجود دارد یا نه. به عبارت دیگر میزان درخواست و نیاز جامعه نسبت به یك محصول، در تولید و رونق آن محصول دخیل است.
در مورد آثار و تولیدات هنری نیز تفاوت زیادی با امر فوق نیست، گاهی اوقات هنرمندان به دنبال نیاز جامعه و بازگویی و تحلیل مسائل و نیازهای جوامع انسانی، به خلق و تولید آثار هنری اقدام می‌كنند و به نوعی تحت تاثیر نیاز جامعه اثر هنری تولید می‌شود، حال به میزانی كه اثر هنری انعكاس‌دهنده و تامین‌كننده نیاز درصدی از جامعه باشد، به‌همان میزان استقبال از اثر تولید شده بالاست. البته در این بین كیفیت هنری و مدیوم و قالبی كه اثر هنری به وسیله آن تولید و عرضه می‌شود مهم است؛ مثل سینما، تئاتر، معماری، هنرهای تجسمی و...
در خصوص عكاسی كه میزان و تعداد آثار خلق شده محدود است، به همان میزان مخاطب و خریداران این آثار هم محدودند. البته در این بین مفهوم و بار هنری كه به وسیله اثر خلق شده منتقل می‌شود نیز تاثیر مستقیم و انكارنشدنی در تامین قیمت و جذب مخاطب دارد و نقش دولت و نهادهای متولی فرهنگ و هنر بسیار مهم و تاثیرگذار است. به عبارت دیگر برای این‌كه آحاد مردم نسبت به هنر و شیوه‌های بیان هنری آشنا شوند، نیاز به فرهنگ‌سازی و صرف هزینه‌های اولیه دارد كه از عهده هنرمندان و بخش خصوصی برنمی‌آید و باید همت و همكاری جمعی بین این سه‌ضلع اقتصاد هنر (هنرمند، مخاطب و دولت) باشد تا امیدوار بود در آینده، بازار هنر رونق بیشتری گیرد و آثار هنری فقط برای ارائه در بازارهای محدود داخلی و خارجی ارائه نشود و شاهد روزی باشیم كه در هر خانه، اداره، محل كار، فضاهای عمومی و مبلمان شهری آثار هنری در هر شكل و مدیومی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر آن هنر در جریان زندگی قرار گیرد. البته باید بگویم بررسی كارشناسانه و ارائه راهكارهای عملی در زمینه رونق اقتصاد هنر به عهده كارشناسان امر است.من در مورد حق مولف با بسیاری از عكاسان به گفت‌وگو نشسته‌ام. شما كپی‌رایت در عكاسی امروز ایران و مشكلات پیش‌روی این مفهوم را چطور ارزیابی می‌كنید؟
رعایت كپی‌رایت و عواقب عدم رعایت آن قبل از این‌كه توسط ضابطان قانون پیگیری شود، باید به عنوان یك اصل اخلاقی مدنظر قرار گیرد تا اگر در مواقعی امكان پیگیری و بررسی رعایت یا عدم رعایت كپی‌رایت نبود، نهادینه شدن اخلاق در افراد جامعه به عنوان یك نیروی درونی باعث جلوگیری از ضایع شدن حقوق دیگران شود.
با این توضیحات فكر می‌كنم نیازی به توضیح بیشتر در مورد رعایت كپی‌رایت نباشد چون گاهی پیگیری یك امر حقوقی زمان و هزینه زیادی می‌برد كه باعث می‌شود صاحب حق از پیگیری و احقاق حقش منصرف شود و بررسی و احقاق حق را به زمان و دادگاه دیگری واگذارد!برگردیم به آثار عرضه شده در این نمایشگاه. شما در خلق آثارتان المان‌های جدیدی از عتبات عالیات را در نگاه مخاطب عیان ساختید. شاید به نوعی علاوه بر جنبه‌های عرفانی و مذهبی سوژه به معماری و نقشمایه‌های روی دیوارها و گنبدها توجه كردید، در این باره توضیح دهید.
معماری، مجموعه تمام هنرهاست. به همین منظور و برای درك چگونگی و نحوه شكل‌گیری معماری بناهای مذهبی شیوه روایی و حركت جز به كل در گرافیك كتاب انتخاب و رعایت شده است. من در این كتاب كنكاش و مكاشفه بصری موردنظرم بوده است و در این راه سعی‌ام را كرده‌ام. در شكل‌گیری و تجسم ا ین جزئیات (اعم از نقوش كاشیكاری، آینه‌كاری، نقره‌كاری، طلاكاری و ...) راز و رمزی نهفته است كه هر یك در جای خود نیاز به تحلیل و تاویل دارد.
این نقوش برگرفته از آداب معنوی انسان است. انسان‌هایی كه كوشیده‌اند اینچنین درونیات و اعتقادات خودشان را در كمال آراستگی، زیبایی، شكوه و ظرافت تجسم بخشند. من با عكاسی آثار موجود در زیارتگاه‌ها می‌خواستم این آداب را به تصویر بكشم. همان طور كه عرض كردم در بناهای مذهبی كلیات اجازه نمی‌دهند جزئیات دیده شوند، بنابراین ما باید فریم به فریم ببینیم تا چشم بتواند به جزئی دیدن و لحظه به لحظه دیدن بنا عادت كند و به نحوه شكل‌گیری این بناها و نقش آداب و رسوم و آموزه‌های دینی در شكل‌گیری در این امر دقت شود. و ان‌شاءالله فضایی ایجاد شود تا كارشناسان و پژوهشگران هنرهای اسلامی نسبت به بازگویی و رمزگشایی این نقش‌ها و اجزای شكل‌دهنده كلیت بنا اهتمام ورزند.این یك واقعیت است كه اكنون چاپ و فروش كتاب‌های هنری در ایران وضع خوبی ندارد به عنوان كسی كه چند كتاب عكاسی را منتشر كرده‌اید وضعیت چاپ و انتشار كتب هنری را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
صرف نظر از محتوای كتب هنری منتشر شده باید اذعان داشت كه هزینه بسیار بالای تولید و چاپ و نشر كتب هنری به اضافه كیفیت بعضا نامناسب چاپ این آثار و قیمت بالای كتب باعث كم رونقی و بی‌علاقگی نسبت به تهیه و تولید كتب با محتوا و مضمون معرفی آثار هنری است. به همین دلایل اگر كتابی با محتوای آثار هنری به بازار ارائه می‌شود، باید خوشحال و شادمان بود و امیدوار به افزایش سرمایه‌گذاری در چاپ و نشر آثار هنری در آینده بود.
و سخن آخر...با كمی دقت در شهر، خیابان، محل كار و زندگی و خانه‌هایمان متوجه می‌شویم كه تقریبا از علائم و نشانه‌ها و شاخصه‌های معماری اسلامی در این اماكن كمتر به چشم می‌آید و بعضا مشاهده نمی‌شود. چرایی این امر می‌تواند به ما كمك كند كه بتوانیم در طراحی فضاهای عمومی و خصوصی از نشانه‌ها و اشكال معماری اسلامی استفاده كنیم چرا كه ما مسلمانیم و شرایط زیستن در كشوری اسلامی دارا بودن بناها و ساختمان‌هایی است كه یاد خداوند را در دل و ذهن ما جاری كند، به نظر بنده برای تحقق این امر لازم است ابتدا شناختی از گذشته معماری اسلامی پیدا كنیم و سپس نسبت به چگونگی شكل‌گیری این بناها تامل كنیم و این‌كه هنرمندان و معماران ایرانی در گذشته با چه آداب و سلوكی موفق به خلق این آثار عظیم و گرانبها شده‌اند و در وهله آخر كه به نظر من از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است این‌كه چگونه می‌توانیم تجربه گذشتگان را در زندگی امروزی استفاده كنیم به نحوی كه هم تكرار صرف نقش‌ها و بناهای گذشتگان نباشد و هم این‌كه در زندگی امروزی كاركرد داشته باشد.
این استحاله در ساختار و شكل بناهای اسلامی كه توسط گذشتگان به میراث گذاشته شده و تبدیل آن به نیاز زندگی امروزی بشر، مسیری است كه به كمك تمامی متخصصان امر حادث می‌شود و ان‌شاءالله در آینده شاهد ساخت منزل، محله، شهر و كشوری باشیم كه روح معماری اسلامی در آن جاری باشد.
منبع جام جم
