دانش > نجوم - پنجاه سال پیش در چنین روزی، جان اف.کندی به کنگره آمریکا رفت و در نطقی به‌یادماندنی از عزم کشورش برای پای گذاشتن به ماه سخن گفت؛ آرزویی که در کمتر از 10 سال تحقق یافت.
شهرام یزدان‌پناه: این روزها و با توجه به بازنشستگی شاتل‌های فضایی در آینده خیلی نزدیک٬ به نظر می‌رسد ناسا٬ سازمان هوا و فضانوردی ملی ایالات متحده آمریکا٬ یک بار دیگر درحال برنامه‌ریزی برای تولید راکت‌های فضایی غول‌پیکری است که قادر به ارسال انسان به ماورای مدارهای کم‌ارتفاع اطراف زمین باشند. جدی شدن‌تحقیقات درباره مریخ٬ سیاره سرخ همسایه زمین و یا آن‌گونه که ایرانیان آن را می‌نامیدند٬ سیاره بهرام٬ پروژه مارس۵۰۰ و آخرین پرواز فضایی شاتل اندیور که تصور می‌شود شاید آخرین پرواز شاتل‌های فضایی نیز باشد٬ همگی خبر از یک رویداد بزرگ دارند، رویداد بزرگی که ذهن‌ها را به سمت عظیم‌ترین پروزه فضایی نوع بشر می اندازد.
50 سال پیش در چنین روزهایی، حدود شش هفته از پرواز تاریخی یوری گاگارین گذشته بود و جامعه آمریکایی سرخورده از این شکست به دنبال کاری سترگ و عظیم بود تا حس برتری‌جویانه خود را ارضا نماید. شکست از رفقای روسی به طرز فجیعی دموکرات‌ها را که در آن روزها به تازگی کنترل دولت را در دست گرفته بودند٬ تحت فشار قرار داده بود. همین موضوع باعث شد تا جان اف کندی٬ پرزیدنت وقت ایالات متحده آمریکا در همین روز٬ ۲۵ می ۱۹۶۱ / 4 خرداد 1340 راهی کنگره این کشور شود تا نمایندگان ملت آمریکا را برای گشاده‌دستی و ولخرجی در پروژه‌ای آن‌قدر بزرگ که دیگر کسی را میل رقابت با آن نباشد٬ ترغیب کند. سخنرانی تاریخی پرزیدنت کندی در کنگره آمریکا که نیازهای ملی فوری نامیده شد٬ دریچه جدیدی به روی بشریت گشود که میوه آن در کمتر از ۱۰ سال بعد رسیده و خوش عطر و بو شده بود٬ وقتی برای نخستین بار بشری از سیاره زمین٬ رد پای خود را برای همیشه بر سطح ماه باقی گذاشت. (اگر شک دارید که سفر به ماه واقعا انجام نشده، این مطلب را بخوانید)
اجازه دهید قدری زمان را به عقب برگردانیم به چهارم اکتبر ۱۹۵۷/ 12 مهر 1336 زمانی که رقیب اصلی ایالات متحده آمریکا در بازی کودکانه‌ای که جنگ سرد نامیده می‌شد، برگ برنده‌ای رو کرد که بازی را به نفع او برمی‌گرداند. بیپ‌های منظم و قطع‌نشدنی اسپوتنیک۱ اولین ماهواره دنیا٬ جهان را وارد عرصه جدیدی نمود و خواب از چشمان ابرقدرت غربی ربود. آمریکایی‌ها که به نوعی خود را برادر بزرگ‌تر دنیای غرب می‌دانستند با این قدم بزرگ شوروی‌ها به شدت تحقیر شده‌اند. اما هنوز چشم از ضربه نخست باز نکرده بودند که روس‌ها ضربات بعدی را محکم‌تر وارد کردند. اولین موجود زنده زمینی در فضا که سگی به نام لایکا بود و بعداْ اولین انسان را نیز روس‌ها به فضا فرستادند. افتخار ارسال اولین بانوی فضانورد دنیا را نیز آنها کسب کردند. اولین کشف علمی در فضا٬ اولین سفر بین سیاره‌ای٬ اولین کاوشگر فضایی به مقصد ماه و مریخ و ناهید٬ اولین تصویر از سمت به اصطلاح تاریک ماه و اولین و تنها تصویر ارسالی از سطح سیاره ناهید (زهره) و ... همچنان فهرست افتخارات رفقا در کاخ کرملین پر تعدادتر و فشارهای سیاسی و اجتماعی بر کابوهای کلبه عموسام فزونی می‌یافت. آمریکایی‌ها باید کاری می‌کردند تا این تحقیر روزافزون جایی متوقف شود.
اما داستان اصلی ما از روزهای پایانی سال ۱۹۶۰ / پاییز 1339 زمانی که جان اف. کندی به عنوان سی‌وپنجمین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا قسم یاد کرد، آغاز می‌شود. کندی که با شعار برتری موشکی و فضایی نسبت به رقیب اصلی جنگ سرد قدم به رقابت‌های انتخاباتی گذاشته بود تنها پس از چند ماه از تحویل گرفتن اتاق خود در کاخ سفید با خبر ویران‌کننده پرواز مداری یوری گاگارین نخستین فضانورد دنیا روبرو شد. کندی یادداشتی برای معاون خود لیندون بی. جانسون نوشت و از وی خواست که وضعیت ایالات متحده آمریکا را در زمینه تکنولوژی فضایی بررسی و طرحی برای برتری این کشور در دسترسی به فضا ارائه کند. یک هفته‌ای طول کشید تا جانسون پاسخ خود را به پرزیدنت ایالات متحده آمریکا بنویسد. پاسخی که سرنوشت فعالیت‌های فضایی بشر را به شدت دگرگون کرد. در آن نامه جانسون قید کرده بود: «سفر سرنشین‌دار به ماه آن‌قدر بزرگ و دست‌نیافتنی است که بتواند سال‌ها آمریکا را در حاشیه امنیت برتری در صنعت فضایی دنیا قرار دهد».
کمی بعد و پس از مذاکرات و مشورت‌های مفصل با کارشناسان و خبرگان و تنها کمی بیش از یک ماه پس از سفر تاریخی یوری گاگارین به فضا، در چنین روزی در سال ۱۹۶۱ رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا٬ حمایت قاطع خود را از پروژه‌ای آن‌قدر عظیم و مشکل که از نظر او برتری آمریکا را در سفر به فضا اثبات نماید، اعلام نمود و از نمایندگان کنگره درخواست کرد تا با طرح او برای سفر سرنشین‌دار به ماه موافقت نمایند. کار عظیم پروژه سفر به ماه اکنون رسما آغاز شده بود و طبق وعده کندی می‌بایستی تا قبل از سال ۱۹۷۰ / 1349 تحقق می‌یافت.
در آن زمان ناسا تنها توانسته بود آلن شپرد را از طریق پرواز زیر مداری به فضا بفرستد و فناوری فضایی آنها برای ارسال فضانوردی مانند یوری گاگارین که سفر به فضا را از طریق یک پرواز مداری تجربه کرده بود، بسیار عقب‌افتاده محسوب می‌شد. نخست‌وزیر وقت اتحاد جماهیر شوروی پرواز فضایی آلن شپرد نخستین فضانورد آمریکایی را در مقایسه با پرواز مداری یوری گاگارین به پرش یک کک تشبیه کرده بود. حتی کارمندان و مهندسان ناسا نیز در آن زمان به آرزوی بلندپروازانه رئیس‌جمهور کشورشان با دیده تردید می‌نگریستند. اما داشتن هدف بزرگ خود همیشه راه‌گشا است. کنگره آمریکا با بودجه ۲۵ میلیارد دلاری ناسا موافقت کرد و بدین‌سان جنبش ملی بزرگی به راه افتاد تا آرزوی برتری‌جویانه یک ملت برآورده شود. در اوج این فعالیت‌ها حدود ۴۰۰هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم در استخدام ناسا بودند و ۲۰هزار شرکت، دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و واحد صنعتی مختلف برای ناسا کار می‌کردند.
در 12 سپتامبر ۱۹۶۲ / 21 شهریور 1341، جان اف. کندی در نطقی تاریخی در دانشگاه رایس رسما استراتژی فضایی ایالات متحده آمریکا را برای ارسال و بازگرداندن فضانورد به ماه تا پایان دهه 60 ارائه نمود. در آن نطق مهیج جمله‌ای تاثیرگذار وجود دارد که می‌گوید:
«ما انتخاب کردیم که تا پایان این دهه به ماه سفر کنیم و کارهای مهم دیگری انجام دهیم نه به این خاطر که آنها اهدافی سهل‌الوصول هستند بلکه اتفاقا به این دلیل که این اهداف بسیار سخت می‌باشند».
حدود یک ماه بعد او در دیدار خود با جیمز وب رئیس وقت ناسا گفت:
«سفر به ماه از نقطه نظر سیاسی و سیاست بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است وگرنه در شرایط عادی ما نمی‌بایستی چنین حجم عظیمی از پول را خرج سفر به فضا کنیم. من شخصا زیاد به فضا علاقه‌مند نیستم. البته که فضا خوب است و ما بهتر است بدانیم آن بالا چه خبر است. ما آماده هستیم که مبالغ معقولی را در این باره خرج کنیم، اما اکنون ما بودجه فوق‌العاده‌ای برای این طرح در نظر گرفته‌ایم و همه طرح‌های داخلی خود را فدای این ایده بزرگ نموده‌ایم. از نظر من تنها دلیل منطقی این کار این است که به آنها (شوروی‌ها) نشان دهیم که هرچند ما سفر به فضا را چند قدمی پشت سر آنها آغاز کرده‌ایم، اما به یاری خدا از آنها سبقت خواهیم گرفت».
آرزوی جان اف. کندی سرانجام در ۲۰ جولای ۱۹۶۹ / 29 تیر 1348 زمانی که نیل آرمسترانگ از ماه‌نشین ایگل فرود آمد و بر سطح ماه قدم گذاشت٬ به حقیقت پیوست. بی‌شک این قدم کوچک نیل آرمسترانگ و فضانورد همراهش باز آلدرین٬ گامی بزرگ برای بشریت بود که آینده جهان را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد.
به نظر می رسد که نوع بشر امروز درحال طراحی آینده فضایی خود است. درخبرها مطالب زیادی درباره شبیه‌سازی زندگی در مریخ٬ بهره‌برداری از فضا٬ ایستگاه‌هایی ساخته‌شده بر خرده‌سیارک‌ها٬ نگاه به اقمار مشتری و زحل و حتی فراتر از آنها کاوش اجرام سماوی واقع در مرز‌های منظومه شمسی و جستجو برای یافتن سیارات فراخورشیدی و در نهایت اسکن دقیق کیهان برای یافتن همدمی دیگر در بی‌کران آسمان‌ها می‌خوانیم و می‌شنویم. هیچ حدو مرزی برای کاوش‌های فضایی امروزه بشر نمی توان قائل شد. از کاوش سطح سیاره زمین توسط ماهواره‌ها تا جستجو برای یافتن موجودات هوشمند فضایی و یا کاوش حیات از نوع ابتدایی آن در سایر سیارات٬ تلاش برای ارسال گیاه به مریخ و مسکونی‌سازی این سیاره مرده٬ همه و همه نشان از عزمی جدی و حرکتی برنامه‌ریزی شده دارد. شکی نیست که عقب ماندن از این قافله دانایی و توانایی به منزله از دست دادن بسیاری از منافع و تصمیم‌گیری‌ها در آینده دارد.
نوع بشر امروزه در لحظه‌ای تاریخی ایستاده که کوله‌باری از اندوخته‌های علمی و فناوری راه او را هموارتر از پنجاه سال پیش کرده‌اند. حال آرزوها بزرگ‌تر و رؤیاها دست‌نیافتنی‌تر به نظر می‌رسند. بشر سودای کسب ثروت از فضا را در سر دارد و به دنیای زیر آب‌های یخ‌زده قمر زیبای مشتری٬ اروپا٬ فکر می‌کند. بشر هم‌چنین خود را برای زندگی طولانی‌مدت در مدار بین ستاره‌ای آماده می کند. شرکت‌های خصوصی امروز آماده هستند تا دستاورد‌های پنجاه ساله بشر را درباره سفر به فضا با مبلغی که حتما روز به روز کاهش خواهد یافت در اختیار همه علاقمندان قرار دهند. خبرهای مربوط به ساخت فضاپیماهای شخصی روز به روز افزایش می‌یابند. بلندای آرزوها و تصورات نوع بشر را مرزی محدود نکرده است. شاید پنجاه سال بعد از طرح‌هایی سخن بر زبان آوریم که امروزه فقط در داستان‌های علمی تخیلی غیر قابل باور درباره‌اشان می‌خوانیم و می‌نویسیم. به رؤیاهایتان بال پرواز دهید. آینده مال ما است.
