تبیان، دستیار زندگی

کلام نور :

اِنَّهُ لَقُرآنٌ کَریمٌ * فی کِتابٍ مَکنُونٍ *لا یَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرُون *

که  آن ، قرآن ارجمندی است  * که  در کتاب محفوظی جای دارد *  و جز پاکان نمی توانند به آن دست زنند

(و دست یابند) *

سوره واقعه آیات 77 الی 79

مقدمه :

قرآن کلامی است پاک که در «صحیفه هایی پاک[1]» توسط «روحی پاک و مقدس[2]» از جانب «خداوند قدّوس» ، بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. بدون شک برای درک معانی والای این کتاب باید آداب و دستوراتی را رعایت نمود. از آن جمله ، اینكه هنگام مسّ آیات این کتاب نورانی باید باطهارت و پاک بود چرا که بفرموده قرآن «جز پاکان آنرا مس نمی نمایند[3]» از این رو در این درس با پاره ای از احکامِ مسِّ قرآن آشنا می شویم.

احکام :

1) رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن برای کسی که وضو ندارد، حرام است. ولی اگر قرآن را به زبانِ فارسی یا زبان دیگری ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد.[4]

توضیح: البته درصوتیکه در ترجمۀ آیات اسم خداوند متعال یا اسمهای متبرک دیگری که برای مس نمودن آنها احتیاج به طهارت است نباشد. (رجوع شود به درسِ دوّم)

2) در حرمتِ مسِّ آیاتِ قرآنی برای کسیکه وضو ندارد، فرقی بین اعضای ظاهری مانند انگشتان دست و اعضایی مانند زبان و دندان نیست، امّا در موردِ" مو"، بین مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.[5]

4) جلوگیری بچه و یا دیوانه از مس قرآن واجب نیست ولی اگر مسّ نمودن آیات توسّط بچه و دیوانه باعث بی‌احترامی به قرآن می‌شود، باید از آن جلوگیری نمود.[6]

توضیح:باتوجه به اینکه کودکان نابالغ مکلّف به رعایت احکام نیستند ، هنگام تماس آنها با آیات قرآن به ویژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نیست[7] ولی در عین حال شایسته است آنها را به گرفتن وضو و رعایت ادب قرآن سفارش نمود.

5) چنانچه برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و یا در محلی که باقی ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نیاز به مس قرآن آیات باشد باید وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.[8]

6) اگر کلمه‌هایِ قرآنی به‌گونه‌ای نوشته شود که در زیر صفحۀ کاغذی یا فلزی ایجاد برجستگی مستقیم یا معکوس نماید چنانچه برجستگی‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.[9]

7) یکی از پنج چیزی که بر جُنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند است وهمچنین اسامی معصومین (علیهم السَّلام) هم بنابر احتیاط واجب (به نظر برخی از مراجع دیگربنابر احتیاط مستحب) حکم اسم خداوند را دارند.[10] (که در درس بعد به آن خواهیم پرداخت)

8)درصورتیکه بین خطوط قرآن لایۀنازکی ازشیشه، نایل و یا امثال آن فاصله شود تماس با آن جایزاست.[11]

10) کسی که اسماء جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خالکوبی نموده، بااین شرط که خالکوبی زیر پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعی ندارد.[12]

11) برای افرادی که وضو ندارند تماس با جلد و حاشیه وفاصلۀ بین خطوطِ قرآن ،همچنین همراه داشتن آن مکروه است.[13]

12) گرفتن وضو برای تلاوت و همچنین ، كتابت و نگارش آیات قرآن و نیز مس حواشی و فاصله بین خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است.[14]

اشاره :

با توجه به اینكه در برخی از متون فقهی كه از عالمان بزرگ شیعه در دهه ها و قرون گذشته به یادگار مانده مواردی از احكام ذكر شده كه در رساله های توضیح المسائل فعلی به چشم نمی خورد به برخی از آنها اشاره می شود[15]:

1. در حرمتِ مسِّ آیات قرآنی برای کسیکه وضو ندارد فرقی بین مسِّ آیه و کلمه، بلکه یک حرف از آن نمی‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند (الف) در (قالوا).[16]

2. در حرمت تماس با آیات برای فردی كه وضو ندارد فرقی میان انواع خط ، حتی خطوطی كه دیگر مورد استفاده نیست مانند خط كوفی نیست.

3. درباره مس كلماتی كه مشترك بین قرآن و غیر آن هست مثلاً كلمه بنی اسرائیل و... چنانچه قصد نویسنده از نوشتن این كلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمی توان به این كلمات دست زد ولی اگر آنرا به نیت كلمات قرآنی ننویسد می توان بدون وضو آنرا مس نمود.

4. خوردن غذایی كه در آن آیات قرآن و یا اسماء متبركه نوشته شده برای فرد بی وضو جایز نیست.

استفتائات ویژه :

سؤال: نابینایان براى خواندن از خط برجسته اى به نام «بریل» كه با لمس انگشتان خوانده مى شود، استمداد مى گیرند. مى دانیم كه این خط از نقاط ششگانه تشكیل شده است. با توجّه به مطلب فوق، آیا بر نابینایان لازم است در موقع فراگیرى قرائت قرآن، و در وقت لمس اسامى مقدّسه كه با خط برجسته نوشته شده، وضو داشته باشند؟

آیت الله العظمی مكارم شیرازی (دام ظله العالی)

آرى باید وضو داشته باشند، یا از دستكش هاى پلاستیكى نازك استفاده كنند.

منبع : پایگاه اینترنتی آیت الله العظمی مكارم شیرازی (مد ظله)

نمودار چکیدۀ درس :

پرسشهای درس :

1ـ مسّ کلماتی مانند«شیطان» و «فرعون» در آیات قرآن کریم، چه حکمی دارد؟

2ـ در چه صورتی واجب است از مسّ نمودن آیات توسط بچه و دیوانه جلوگیری شود؟

3ـ رسیدن جایی از بدن فرد بی وضو، به جلد و حاشیه و بینِ خطهایِ قرآن چه حکمی دارد؟

4- برای كسیكه دوست دارد قرآن كریم را همیشه همراه خود داشته باشد در چه صورت داشتن وضو واجب و در چه حالتی مستحب است؟

بیشتر بدانیم :

توصیف" قرآن" به" كریم" (با توجه به اینكه" كرم" در مورد خداوند به معنى احسان و انعام، و در مورد انسانها به معنى دارا بودن اخلاق و افعال ستوده، و به طور كلى اشاره به محاسن بزرگ است «1») نیز اشاره به زیبائیهاى ظاهرى قرآن از نظر فصاحت و بلاغت الفاظ و جمله‌‏ها و هم اشاره به محتواى جالب آن است، چرا كه از سوى خدایى نازل شده كه مبدأ و منشا هر كمال و جمال و خوبى و زیبایى است.

آرى هم گوینده قرآن كریم است، و هم خود قرآن، و هم آورنده آن، و هم اهداف قرآن كریم است.

سپس به توصیف دوم این كتاب آسمانى پرداخته، مى‏افزاید:" این آیات در كتاب مستورى جاى دارد" (فِی كِتابٍ مَكْنُونٍ).

در همان" لوح محفوظ"" در علم خدا" كه از هر گونه خطا و تغییر و تبدیل محفوظ است. بدیهى است كتابى كه از چنان مبدءى سرچشمه مى‏گیرد و نسخه اصلى آن در آنجا است از هر گونه دگرگونى و خطا و اشتباه مصون است.

و در سومین توصیف مى‏فرماید:" این كتاب را جز پاكان نمى‏توانند مس كنند"! (لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ) «1».