روح هنر ایرانی در تصویرگری كتاب
هنر تصویرگری از جمله عوامل اصلی موفقیت یا شكست یك كتاب برای رده سنی كودك و نوجوان است. تصویرگری كودك چه همراه با متن باشد و چه بدون متن، باید شاخص‌هایی چون گروه سنی مخاطب، طراحی مناسب، تركیب‌بندی و استفاده درست از رنگ (رنگ‌شناسی) را رعایت كند. درخشش تصویرگران ایرانی در جشنواره‌ها و مسابقات جهانی، بیانگر رشد این هنر در كشور است. به سراغ تعدادی از این تصویرگران موفق رفته‌ایم و نظرشان را درباره ویژگی‌ها، برجستگی‌ها و نقاط ضعف این هنر در ایران جویا شدیم.ت
صاویر ایرانی و بومیاین روزها یكی از دغدغه‌های همیشگی كارشناسان تعلیم و تربیت، بیگانه شدن كودكان و نوجوانان با فرهنگ بومی كشور زادگاهشان است. در عصر رسانه‌های گوناگون، اگرچه شاید كتاب به اندازه تلویزیون و رسانه‌های مجازی بر اخلاق و فرهنگ جامعه تاثیر نمی‌گذارد، اما بی‌شك نمی‌توان از كنار آن به راحتی گذشت. از این‌رو هر كتاب تالیفی یا ترجمه‌ای علاوه بر متن و موضوع، تصاویرش نیز باید با فرهنگ اصیل و بومی كودكان و نوجوانان كشور هماهنگ باشد.كیوان عسگری، مدرس دانشگاه هنر تهران، معتقد است كه در هر تصویر 2 نوع تاثیرگذاری ظاهری و باطنی (ساختاری) وجود دارد. او توضیح می‌دهد: تاثیرات ظاهری عواملی است كه به طور مستقیم در تصویر به كار می‌رود و به خاطر آشنایی چشم، مخاطب می‌تواند ارتباط اولیه را با اثر برقرار كند. تاثیر باطنی نیز با توجه به تركیب‌بندی حركت، زاویه دید، نوع شخصیت‌پردازی، كنش و واكنش و... حاصل می‌شود كه خود از لحاظ بصری اهمیت زیادی دارد.علیرضا گلدوزیان، برنده جایزه بزرگ براتیسلاوا نیز درباره هماهنگی تصویر و فرهنگ در كتاب‌های كودك و نوجوان می‌گوید: باید بدانیم كه تصویرسازی براساس متن و ادبیات شكل می‌گیرد. برای همین وقتی هنرمند به تصویر كردن موضوعی خاص می‌پردازد، باید محیط، جغرافیا و فرهنگ را نیز در نظر بگیرد مگر در مواردی كه متن متعلق به هیچ فرهنگ و جغرافیای خاصی نباشد و زبان گسترده‌ای برای تمام كودكان داشته باشد.این هنرمند عامل موثر خلق آثار ایرانی را در آن می‌داند كه فرد علاوه بر به كارگیری نمادها و سمبل‌های ایرانی، روحیه ایرانی نیز داشته باشد، زیرا گاهی سفارش كار از كشوری با فرهنگ متفاوت است كه در این شرایط فرد باید نمادها و روحیات آن فرهنگ را در مدت تصویرگری بپذیرد و براساس آن به كار خود بپردازد، اگرچه این اثر چیزی جز ادا درآوردن نیست، پس مهم‌ترین عامل در بومی كردن هر تصویر شناخت حس و حال آن فرهنگ است. از این‌رو مسلما ایرانیان بیش از هر نوع خاصی از تصویرگری فقط می‌توانند اثر ایرانی بیافرینند.نرگس محمدی، نویسنده و تصویرگر نیز معتقد است كه تصویر ایرانی فقط با نوع لباس و پوشش نشان داده نمی‌شود. بلكه تنها سبكی تاثیرگرفته از آثار كهن ایرانی می‌تواند بیانگر بومی بودن تصویرهای ما باشد.
الهام گرفتن از نگارگری ایرانینگارگری از هنرهای باسابقه ایرانی است كه قابلیت استفاده در تصویرگری‌های كودك و نوجوان را نیز دارد. البته مهم‌ترین شرط این رجوع دوباره به این هنر كهن، خلاقیت و مطالعات زیاد تصویرگران و پژوهش‌های مستمر است كه شاید كمتر كسی حوصله پیگیری آن را داشته باشد.
نكته: نگارگری از هنرهای باسابقه ایرانی است كه قابلیت استفاده در تصویرگری‌های كودك و نوجوان را نیز دارد. البته مهم‌ترین شرط این رجوع دوباره به این هنر كهن، خلاقیت و مطالعات زیاد تصویرگران و پژوهش‌های مستمر است
گلدوزیان درباره تركیب نگاه امروزی و داشته‌های گذشته برای تصویرگری ایرانی می‌گوید: «ما نیاز داریم كه بین آثار امروزمان و آثار هنری گذشته‌مان تلفیقی برقرار كنیم كه از این طریق نگاهی نو به تاریخ تحلیلی ایران به دست می‌آید. نگاه نو به چاپ‌های سنگی و نگارگری امری مهم است، اما اگر این نگاه محدود و منحصر باشد، اثر تاریخ مصرف پیدا می‌كند و دیگر هنرمندان و مخاطبان به آن بی‌رغبت می‌شوند. پس برای رسیدن به تلفیق موفق باید ابتدا درون خود كنكاشی كنیم و بدانیم كه در این دوران گذار چه می‌خواهیم و از چه چیزهایی لازم است كه بگذریم.»محمدی هم به جریان‌های موفق در این شیوه اشاره می‌كند و می‌افزاید: «در آثار ما تلاش‌های زیادی صورت گرفته است تا تصویرها به طور غیرمستقیم متاثر از نگارگری ایرانی باشد. تركیب مناسب و هماهنگ مینیاتورهای قدیمی با كارهای رنسانس و نقاشی مدرن از جمله فعالیت‌هایی است كه تصویرگرانی مانند حافظ میرآفتابی به آن پرداخته‌اند و اگر چنین موفقیت‌هایی نبود دیگر ما در آثار جهانی، شاهد فونت‌های فارسی در كنار فونت‌های انگلیسی نبودیم.»
درخشش در جشنواره‌های بین‌المللیگلدوزیان، كه بزرگ‌ترین جایزه كشور ژاپن را برای تصویرگری كتاب «زرافه من آبی است» به دست آورده، درباره موفقیت‌های چشمگیر تصویرگران ایرانی می‌گوید: «جوان‌های امروز با جنبش، جوشش و تلاش برای ایجاد تصویرهای قابل فهم و درك و نگاه‌های كنجكاوانه جور دیگری به تصویرگری نگاه و برای اندیشه‌هایشان ما به ازایی بیرونی پیدا می‌كنند و می‌كوشند آنها را به ایده تبدیل كنند یا مخاطبان خاص خود را بیابند.»او درخشش جوانان ما در جشنواره‌ها را سرآغاز تحولی می‌داند كه در آن باید دغدغه‌های ذهنی تصویرگر یا برای نخستین بار شكل بگیرد یا به گونه‌ای بیان شود كه بی‌سابقه باشد. او معتقد است تنها در این صورت می‌توان مكتب‌ها و بعد شیوه‌ها و در نهایت سبك شخصی خاصی را ایجاد كرد. تمام تلاش‌های كنجكاوانه امروزی‌ها و تداوم آن توسط افراد دیگر باعث می‌شود كه ما نیز از دوره‌گذاری كه در حال طی كردن آن هستیم، عبور كنیم و دوباره به سبك خاص خود برسیم.نرگس محمدی هم روند حركت تصویرگران ایرانی را رو به رشد می‌داند و تاكید می‌كند: «امروزه تصویرگران ایرانی در جهان شناخته شده هستند كه عامل اصلی این روند رو به رشد، تلاش تصویرگران، كارها و تجربه‌های زیاد و حضور اساتید باتجربه است.»
عسگری ذهن پویا و فعال تصویرگران را عامل اصلی موفقیت آنها می‌داند. از نظر او مهم‌ترین اشكال در این جشنواره‌ها آن است كه ما هر سال با نام‌های تكراری برگزیدگان مواجه می‌شویم، در حالی كه توانایی معرفی افراد بیشتری را به جهان داریم. از نظر او این افراد خودجوش به فعالیت می‌پردازند و حتی اگر تحصیلات دانشگاهی نداشتند بازهم آنها خودجوش به چنین موفقیت‌هایی می‌رسیدند.
منبع جام جم
