شما از جمله هنرمندانی هستید كه برای بالا بردن و ارتقای ساز عود تلاش‌های زیادی كرده‌اید. ریشه تاریخی این ساز به چه زمان و مكانی می‌رسد و در طول تاریخ چه تغییراتی پیدا كرده است؟
عود تغییرات زیادی در طول 5 هزار سال عمر خود داشته كه بیشتر به 2 دسته تقسیم می‌شود؛ یكی تغییرات در فیزیك ساز مثل شكل، ظاهر، نوع صدادهی و ابعاد آن و دیگری تغییر در شیوه نوازندگی این ساز.
البته این ساز در طول تاریخ در كشورهای مختلف استفاده شده و هر قومی به نسبت نیازی كه از آن داشته و نیز جنس موسیقی و فرهنگ موسیقایی خودشان با آن برخورد كرده‌اند. در كشور ما نیز سبك نوازندگی عود در طول زمان دستخوش تغییر شده است.
امروز چگونه می‌توانیم متوجه تغییرات در این ساز مثلاً در هزار سال پیش شویم؟
به جز اطلاعاتی كه كتاب‌های قدیمی به ما می‌دهند، تصاویری هم از صدها سال پیش باقی مانده است كه از تغییر در شكل، ابعاد، شیوه نوازندگی و فرم به دست گرفتن این ساز حكایت دارد.
آیا می‌توان گفت به خاطر این موضوعات است كه خیلی‌ها معتقد به غیر ایرانی بودن این ساز هستند؟
متأسفانه دلیل عمده‌اش همین است، چرا كه در دیگر كشورها بر خلاف ایران از این ساز به وفور استفاده می‌شود.
بالاخره خاستگاه ساز عود كجاست. می‌توان در این باره حكم قطعی داد؟
9 نظریه معروف در مورد خاستگاه عود در دنیا از طرف پژوهشگران موسیقی مطرح شده و هر كدام زادگاه این ساز را به یك‌جا نسبت داده است. من در كتابی كه برای تاریخچه این ساز با نام داستان بربط یا تاریخ 5 هزار ساله عود تألیف كردم كه هم‌اكنون زیر چاپ است و به زودی توسط فرهنگستان هنر منتشر می‌شود، تمام این نظریات را با توجه به اسناد تاریخی و علمی نقد رد و در نهایت نظریه ایرانی بودن این ساز را مبتنی بر آثار تاریخی كه از دوران مختلف به دست ما رسیده، ارائه كرده‌ام. در این نظریه كاملاً ثابت شده كه این ساز ایرانی است یعنی اگر ما همه آثار باستانی دورههای مختلف تاریخی را در همه سرزمین‌ها و كشورها مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می‌شویم این ساز با این شكل و ظاهر امروزی محصول ذهن و بلوغ ایرانی‌ها در دوره ساسانی است و از ایران به كشورهای دیگر رفته است.
دلایل شما برای ایرانی بودن این ساز چیست؟
دلایل من مبتنی بر اسناد تاریخی است. اگر نگارگری‌های روی ظروف قدیمی و كتب قدیمی كه در مورد این ساز وجود دارد را بررسی كنیم و دورههای مختلف تاریخی را با هم مقایسه نماییم، متوجه می‌شویم این ساز در ایران اختراع شده و از ایران با این شكل و ظاهر امروزی به كشورهای دیگر رفته است.
چرا كشورهای عربی از عود در اركسترهایشان زیاد استفاده می‌كنند، ولی در ایران ما شاهد چنین چیزی نیستیم؟
با بررسی سازهای زهی دیده می‌شود كه عود از یك ساختار كامل و جامعی برخوردار است به این دلیل كشورهای دیگر به كمال و امكاناتی كه این ساز به آنها می‌دهد، پی برده‌اند و از آن بخوبی استفاده می‌كنند. ولی در ایران متأسفانه امكانات این ساز هنوز خوب معرفی نشده و به طور خیلی محدود با این ساز برخورد و از آن استفاده می‌شود به گونه‌ای كه ما شاهد تكنوازی‌های كم و نیز عدم حضور این ساز در گروه‌نوازی‌ها هستیم.
این كم‌كاری تقصیر چه كسی است،؛ آهنگساز یا نوازنده؟
متأسفانه آهنگسازان امكانات این ساز را نمی‌شناسند و نمی‌توانند نقش خوب و برجسته‌ای به این ساز در اركستر دهند بر این اساس همیشه پشت اركستر مخفی شده است.
شما در این سال‌ها پژوهش‌های خیلی زیادی انجام داده‌اید، فكر می‌كنید این پژوهش‌ها چقدر در معرفی این ساز به كشورهای دیگر و ثابت كردن ایرانی بودنش موثر بوده است؟
من فعالیت‌ام برای معرفی این ساز در داخل و هم خارج از ایران بوده است. به گونه‌ای كه در خارج از كشور در همه جشنواره‌ها و سمینارهایی كه در مورد این ساز برگزار می‌شود شركت و در خصوص ساز عود صحبت‌هایی را ارائه و كنسرت‌هایی را برگزار می‌كنم. در ایران نیز در شهرها و دانشگاه‌های مختلف سعی در معرفی این ساز دارم و تلاشم این است كه تاریخچه و شیوه نوازندگی صحیح عود را به همگان ارائه دهم.
آخرین كاری كه هم‌اكنون در حال انجام دارم یك برنامه 50 قسمتی به نام داستان بربط در رادیو فرهنگ است كه حدود 30 قسمت آن تا به حال پخش شده. در این 50 برنامه در مورد شیوه‌های نوازندگی، تاریخچه این ساز، مكاتب عودنوازی و... در دنیا صحبت كرده و خواهم كرد.
گویا یكسری تغییرات هم در شیوه نوازندگی این ساز اعمال كرده‌اید. در این خصوص هم توضیح دهید؟ من بعد از كسب فیض از محضر اساتید داخل كشور و بعد از پی بردن به وسعت این ساز و عدم استفاده‌اش در ایران، به كشورهای دیگر سفر كردم و با مكاتب مختلف عودنوازی آشنا شدم. بعد از این‌كه تكنیك‌های مختلفی را در كشورهای متعدد آموختم سعی كردم برای نوازندگی این ساز شیوه‌ای پیدا كنم كه هم برای جامعه جهانی قابل قبول و هم این‌كه متناسب با آن معیارها و اصالت‌های موسیقی ایرانی باشد. در واقع شیوه‌ای كه هم اكنون ساز می‌زنم مخلوطی از تكنیك‌های جهانی و امروزی و مبتنی بر اصالت‌های موسیقایی ایران است.
آیا این تغییرات باعث نمی‌شود مخاطبان صدایی متفاوت از صدای عود را بشنوند؟
بستگی دارد ما صدای عود را چه گونه تعریف كنیم. اگر بخواهید بگویید صدایش همانی است كه ما قبلا از آن در ایران شنیدیم، عودنوازی من آن ذهنیت را نمی‌دهد، ولی اگر بخواهید صدایی از این ساز با توجه به امكاناتش بشنوید، من با اطمینان این ادعا را دارم كه صدای ساز من این‌گونه و مبتنی بر اصول نوازندگی جهانی است.
در صفحات موسیقی باقی مانده از 70 یا 80 سال گذشته صدای عود را نمی‌شنویم. به نظر شما آیا ما آن زمان نوازنده نداشتیم یا محوریت ساز عود در گروه‌نوازی مطرح نبوده است؟
در بررسی صفحات قدیمی به این مساله می‌رسیم كه در آن دوران ما نوازنده عود در ایران نداشتیم و اگر هم داشته‌ایم به خاطر محدودیت‌هایی كه سامانه‌های ضبط موسیقی داشتند، امكان ضبط صدای عود فراهم نبوده، بر این اساس نوازندگان بیشتر از سازهایی استفاده می‌كردند كه صدای رسایی داشته و سامانه‌های مكانیكی ضبط قدیمی بتوانند صدای آنها را ضبط كنند. ما صدای ساز عود را در صفحات قدیمی نمی‌شنویم تا زمانی كه استاد اكبر محسنی برای دومین بار این ساز را وارد ایران كرد و آن را زنده نمود، ولی در دوره بعد یعنی در دورههای صفحات گرام جدید، آثار خوبی از استاد عبدالوهاب شهیدی در قالب تكنوازی و نیز همراهی با آواز دیده می‌شود.
به نظر می‌رسد موسیقی‌ای كه با عود اجرا می‌شود بیشتر سازی است تا آوازی. به نظر شما آیا ساز تنها قابلیت سازی را دارد یا آوازی آن هم می‌تواند مطرح باشد؟
برای این‌كه این ذهنیت بوجود نیاید اخیرا من كارهای جدیدی را كه ساختم خودم آنها را با آواز نیز اجرا می‌كنم. درواقع یكی از اهداف این كار نشان دادن قابلیت همراهی این ساز با آواز است.
در حال حاضر با توجه به مهجور بودن این ساز در ایران، آموزش آن چقدر اصولی انجام می‌شود و جوان‌ها چقدر گرایش به یادگیری دارند؟
متاسفانه مدرسان عود در ایران نوازندگانی هستند كه قبلا تار و سه‌تار می‌نواخته‌اند و عود را نیز با همان تكنیك تار و سه‌تار آموزش می‌هند كه به نظرم این كاملا اشتباه است. البته بتازگی می‌بینم كه جوان‌های تهران و حتی شهرستان‌ها بیشتر به این ساز علاقه‌مند شده‌اند كه باعث خوشحالی است.
اما همچنان مخاطبان موسیقی ایرانی چندان علاقه‌ای به آن ندارند.
اگر ما امروزه مخاطب كمی برای تكنوازی عود داریم، دلیلش براین است كه بجز چند نوازنده معروف مثل استاد جلیل شهناز، فرهنگ شریف، كسایی و... ما نوازندگانی را كه بتوانند با سازشان یك نفر را جذب كنند، كم داشته‌ایم.
این ذهنیت همیشه در مورد سازهای عود و بربط وجود داشته كه در واقع یكی هستند، نظر شما به عنوان پژوهشگر موسیقی چیست؟
این دو ساز با هم متفاوت هستند. بربط فعلی ایرانی همان بربط دوره ساسانی است كه براساس اشكال و ابعادی كه روی ظروف قدیمی بر جای مانده، دارای كاسه كوچك و دسته بلند‌تری نسبت به عود است. در واقع از حیث ابعاد این سازها با هم متفاوت هستند. البته از نظر نواختن و نوع صدادهی نیز عود امروزی كه بیشتر در كشورهای عربی استفاده می‌شود با بربط ایرانی تفاوت دارد.
