تبیان، دستیار زندگی

انشالله در این تاپیک بتوانیم اصول اولیه سرودن را بیاموزیم

عزیزان سروده های خود را در این تاپیک بیاورید تا اساتید شعر و قلم در مورد آن نظر دهند و اگر ایراد وزنی و عروضی داشت برطرف نمایند

باسلام خدمت دوستان عزیز.

حتما خیلی از شماها دوست دارین بدونید که یه شاعر چه طور شعر موزون رو می سازه؟
در این تاپیک قصد دارم آموزش فنون شاعری رو که پیش نیاز شعر گفتن هستش رو آموزش بدم.
از همه دوستان هم خواهش دارم هر جا که من اشتباه می کنم کمکم کنن و اگر نکته ای مد نظرشون هست حتما بگن.

اما بحث ما در این چهارچوب جا میگیره:

1- تاریخچه شعر پارسی
2- نکاتی درباره شعر
3- آشنایی با انواع قالب های شعری
4- آرایه های ادبی (1) - فن بیان
5- آرایه های ادبی (2) - فن بدیع
6- قافیه
7- فن عروض

دقت داشته باشید که تمامی این مراحل، هر کدوم تاحدود زیادی پیش نیاز بحث بعدی هستش.

فعلا این فهرست رو داشته باشین تا شروع بحث اول.
اگر نظری ، مطلبی چیزی در این مورد دارین بگین حتما.

1) تاریخچه شعر فارسی

در رابطه با نخستین شعر و شاعر پارسی هیچ کس نتونسته پاسخ دقیقی بده! اما نظریاتی هستش که من اونا رو میگم. تذکره نویسان نخستین شعرای فارسی رو «ابوحَفص سُغدی» و «عباس مروزی» به عنوان نخستین شاعران پارسی گو دونستن. اولین نمونه شعر عروضی به زبان دری به اواخر دوره ی طاهریان مربوط میشه.حنظله بادغیسی از شاعرای منسوب به آل طاهر هست که نظامی عروضی در کتاب مجمع النوادر اشاره کرده که یکی از امیران طاهری به نام عبدالله خجستانی ، دو بیت شعر رو از دیوان حنظله خونده و چنان تحت تاثیر قرار گرفته که از خربندگی ( یعنی نگه داری حیوانای چهارپا و الاغا) به حکومت خراسان رسیده!!!! و اون دو بیت اینه:

مهتری گر به کام شیر در است

شو خطر کن ز کام شیر بجوی

یا بزرگی و عز و نعمت و جاه

یا چو مردانت مرگ رویاروی

اما پختگی و فصاحت بالای این دو بیت، پذیرفن اونا رو به عنوان اولین شعر فارسی یه کمی مشکل کرده. اما تاریخ سیستان با اطمینان نخستین شاعر پارسی گو رو محمدبن وصیف سیستانی معرفی می کنه و داستانی رو هم به این شرح نقل می کن که یعقوب لیث صفاری بعد از پیروزی با دشمنان، شاعران به رسم اون زمون که شعر عربی فقط وجود داشت، اون رو توی یه شعر مدح کردن و یعقوب گفت : چیزی که نمی فهممش رو چرا باید گفت؟. محمد بن وصیف که ادیب بزرگی توی اون زمان بود و دبیر رسایل یعقوب هم بوده، شروع کرد به پارسی شعر گفتن و چندتا شعر پارسی سرود که اولین بیت اون اینه:

ای امیری که امیران جهان خاصه و عام

بنده و چاکر و مولای و سگ بند و غلام

و به این خاطر که یعقوب خوشش اومد و از زبان عربی هم خوشش نمی اومد، سال 251 ه.ق رو نقطه شروع شعر فارسی در دوره اسلامی گفتن. از شاعران معاصر یعقوب می توان نام فیروز مشرقی و ابو سلیک گرگانی رو برد که دو بیت زیر به ابو سلیک نسبت داده شده:

خون خود را گرد بریزی بر زمین

به که آبِ روی ریزی در کنار

بت پرستیدن به از مردم پرست

پند گیر و کار بند و گوش دار

پایان تاریخچه کوتاه ...

باسلام خدمت شما دوست عزیز.

خواهش می کنم اومیدوارم تونسته باشم قدمی در پیشرفت دوستانم برداشته باشم.

اما در مورد دایره لغات باید بگم که حدود 95% کار شاعر و کیفیت شعر اون به همین دایره لغاتش بر میگرده و بسیار موضوع مهمی هستش. آثار هنرمدان بزرگ ما و دیوان های اونا بسیار کمک بزرگی به این کار میکنه که دایره لغات شما وسیع تر بشه. همون طور که اکثر شاعران معروف ما بیشتر به آثار دیگران نگاه می کردن. مثلا معزی به شیوه منوچهری شعر می گفت و از فرخی و عنصری هم تاثیر می پذیرف شاعران بسیار زیادی که اکثرا به پیشینایان خودشون نظر داشتن. اما توصیه من اینه که دوستان دو کتاب زیبای گلستان و بوستان از سعدی رو بخونن، خیلی به بهتر به شاعری مسلط میشن. علت این پیشنهاد هم اینه که سعدی رو فرمان روای ملک سخن نمایدن. حتی خودش هم این رو پذیرفته و تایید کرده. گلستان فقط مقدمه ی اون نثر فنی هست ولی دیگر بخش هاش خیلی جذاب و شرینه. دوستان هم اگه پیشنهادی (دیوان شعر یا ...) دارن حتما بگن.

در مورد ایجاد کارگاه هم که این نیاز 100% همکاری دوستان رو می خواد. تا بتونن مسلط بشن. به خصوص در بخش عروض که بسیار بخش مهمی هست، فقط همکاری و تمرین و پشتکار نیازه.

خودم هم یه برنامه دارم بعد از پایان این آموزش، اون رو به صورت یه مقاله توی تبیان در بیارم و یه آزمون هم برگذار کنیم که بحث جذاب تر بشه. چه طوره؟

موفق باشید

آشنایی با چند اصطلاح (1)

1 دیدن روی تو ظلم است و ندیدن مشکل است

چیدن این گل گناه است و نچیدن مشکل است

2 هر چه جز معشوق باشد پرده ی بیگانگی است

بوی یوسف را ز پیراهن شنیدن مشکل است

3 بی چراغان را تجلی طور سنگ تفرقه است

کعبه و بتخانه را بی یار دیدن مشکل است

4 غنچه را با صبا از پوست می آرد برون

بی نسیم شوق پیراهن دریدن مشکل است

5 برندارد میوه تا خام است دست از شاخسار

زاهد ناپخته را از خود بریدن مشکل است

6 بی قراران هر نفس در عاملی جولان کنند

همچو بوی گل به یک جا آرمیدن مشکل است

7 ماتم فرهاد کوه بیستون را سرمه داد

بی هم آوازی نفس از دل کشیدن مشکل است

8 در گلستانی که بوی گل گرانی می کند

با قفس بر عندلیب ما پریدن مشکل است

9 هر سر موی تو را با زندگی پیوند هاست

با چنین دلبستگی از خود بریدن مشکل است

10 می توان راز دهان یار را تفسیر کرد

در نزاکت های فکر ما رسیدن مشکل است

11 تا نگردد جذبه ی توفیق صائب دست گیر

از گل تعمیر پای خود کشیدن مشکل است

بیت: کم ترین مقدار شعر و یا همون واحد شعر رو میگن. شعر بالا از صائب 11 بیت داره.

بیت فرد: اگر شاعر منظور خودش رو در یک بیت خلاصه کنه میگن بیت فرد. اگر کتاب گلستان رو خونده باشین، بعد از هر حکایت یا بینشون تک بیت هایی وجود دارد که به اونا هم میشه گفت بیت فرد.

مثل: جایی نرسد کس به توانایی خویش

الا تو چراغ رحتمش داری پیش (سعدی)

مصراع: کم ترین مقدار سخن موزون که جزئی از بیت رو تشکیل میده. هر بیت دو مصراع دارد.

وزن: از اسمش معلومه دیگه. آهنگی رو که شما در خوندن یک بیت احساس میکنید و در تمام مصراع ها مشترکه رو میگن وزن. قرار گیری کلمات در هر مصراع کاملا مهندسی (!) انجام گرفته شده. به طوری که هر کلمه ای رو بخواین جابه جا کنید، در اکثر مواقع وزن شعر به هم می خوره. مثلا مصراع اول بیت یازدیم رو اگر این اینجوری بخونیم:

صائب تا نگردد جذبه ی توفیق دست گیر

کلا سیستماتیک شعر به هم می خوره و اون وزن اصلی احساس نمیشه. در مورد وزن در بخش عروض کاملا صحبت می کنم که واقعا بخش شیرینیه!!! (گر صبر کنی .... )

ردیف: کلماتی که عینا در دو مصراع یا مصراع های هم قافیه در شعر ذکر میشه و یک معنی هم داره رو میگن ردیف. مثلا در شعر بالا «مشکل است» ردیف شعر هستش. شعری رو که ردیف داشته باشه رو می گن «مرَدَّف». ردیف با تکرار یک کلمه بر تاثیر موسیقیایی شعر می افزاید! 

قافیه: به کلمات مشترکی که در پایان مصراع و قبل است ردیف (اگر وجود داشته باشه) میاد میگن چی ؟؟؟؟؟؟؟ (خونمون؟ ... خونشون؟ .... اتاق تمساحا؟ ....) نه نه قافیه. مثلا کلمات «ندیدن، نچیدن، شنیدن، دیدن و ...» که با رنگ سبز مشخص شده و هم وزن هم هستند، میگن کلمات قافیه. به حروفی هم که در تمام کلمات قافیه مشکترکه، میگن حروف قافیه. مثلا در این بیت حروف « ـیدن » میگن حروف قافیه. در این مورد هم در بخش قافیه تقریبا به طور مفصل توضیح داده میشه. ن

کته: کلمات ردیف حتما باید هم معنی باشند و اگر دو کلمه با یک لفظ و دو معنی در بیت آخر مصراع قرار گرفته باشه، میگن قافیه. مثل:

آتش است این بانگ نای و نیست باد

هر که این آتش ندارد نیست باد

که کلمات نیست باد در دو معنی مجزا (اولی: باد یا همون هوا نیست و دومی: فعل دعایی به معنی نیست و نابود باشد) به کار رفته و قافیه محسوب میشه. این کار یه آرایه قشنگ به نام « ایهام » رو وجود میاره که بعدا در بحث آرایه ها توضیح میدیم در موردش. همش شد بعدا ... بعدا ... بعدا ... فعلا فعلنا معطلید اینجا تا یه شاعر حرفه ای از کار در بیایین.

بیت مصرع: بیتی که هر دو مصراعش قافیه داشته باشه رو میگن. مثل بیت اول

.بیت مقفا: بیتی که فقط یک مصراعش قافیه داشته باشه رو میگن. مثل همه بیت ها بجز بیت اول!

تخلص: نام شعری شاعر رو میگن تخلص. مثل صائب که نام شعری شاعر هستش. (اسم اصلی شاعر میرزا محمد علی بوده)

و نکته آخر! : علاقه، پشتکار و تمرین شرط اصلی وارد شدن به این تاپیک هست! اگر می بینید هر کدوم از اینا وجود نداره، ادامه ندیدن!!! (نه بابا شوخی کردم بیا، ناراحت نشو. اگر ادامه بدی همه اینا پیدا میشه)

تمرین: زشته که بگم تمرین داشته باشین، ولی تمرین ندم.

1) یه شعر رو انتخاب کنید و مثل شعر بالا، تمامی قسمت هاش رو مشخص کنید. (مواردی رو که یاد گرفین در بالا)

2) دو سه تا بیت فرد هم بنویسید. (همون طور که گفتم، کتاب گلستان منبع خوبیه)

دوستان خواهش میکنم اگه واقعا میخواهید ادامه بدین حتما تمرین ها رو ادامه بدین.تا تمرین رو کسی انجام نده من درس بعدی رو شروع نمی کنم هاااا! (یه نفر هم باشه کافیه. من ادامه میدم) تمرین ها رو یا همین جا توی یه پاسخ جدید بنویسید، یا به آدرس زیر ایمیل کنید تا بررسی کنم.

admin@mousavi.ir.tc

کلاس تموم شد، برین زنگ تفریح استراحت. تمریناتون رو هم واسه جلسه بعد انجام بدین. اگه انجام ندین ... اگه انجام ندین .... خب انجام ندادین دیگه! می خواستین انجام بدین ؟؟!! موفق باشید!

سلام دوست عزیز.

خیلی ممنون از این که همراهی می کنید. اما خب توجه کنید که این فقط یه بخش ساده از کار بود که گذاشتم و گفتم تمرین کنند دوستان و تمریناتشون رو بفرستن. الان نزدیک 3 هفته میگذره که حتی یه تمرین هم به من نرسیده!!! توی بخش های بعدی که فقط و فقط و فقط تمرین شرطه، اگه به همین منوال باشه که نمیشه .... اینجا تو این بحث فقط کار گروهی باید انجام بشه. اگر میخواهید شروع کنم خب تمرینی رو که گفتم انجام بدین تا برم بحث بعدی.

یاعلی

كسی می تواند اطلاعاتی در مورد غالب های شعری به ایمیلم ارسال كند.

باتشكر شاعر نوجوان

a_poor20002000@yahoo.com

سلام  poormamir ارجمند

به جمه ادیبان و ادب دوستان خوش آمدید

نمیشه  همه ی اطلاعات رو با ایمیل فرستاد

من  دوتا لینک بهتون معرفی میکنم ، ایمدوارم  مطالعه ی مطلبش، پاسخگوی نیازتون باشه

لینک اول

لینک دوم

شعبان گـــذشت و موســـم ماه صیام شد

شكر خدا كه لذت ایـن مـــه به كام شــد

فرصت ؛ دوباره داد ز كف رفتـه وقت را

زیبا شبی كه سكه ی قـدرش به نام شـــد

شیطان به بند و بـنده ز بـــند هــــوی رها

اسب چموش نفس دگـــر باره رام شـــد

گسترده خوان بخشش و مهمان نموده باز

لطفش نگر كه شامل خاص و عوام شـــد

زینت نموده نیمه ی این مه بـه گوهـــری

حُسن حســن كه رونق دین را دوام شـــد

تنها ترین سلاله كه در قحط ســال مهـــر

صلحش دوام دین خدا را قــــــوام شـــد

وا حسرتا زكرده ی آن اشقـــی الاشقیــا

فرق علی به تیغـــــه ی ملجم نیام شـــــد

مولود كعبه بود و به محراب شد شهـــید

قد قامه صلواه علــــی خوش تمام شــــد

میر سخن دوباره به سفتـن گشـــــود لب

زیبا سرود فُــزت كه حُسـن ختام شـــــد

مهجور ما اگر چه گنه بیشــمار داشت