كیفیت زندگی شاخصی مركب از مولفه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیت، سلامت و... است كه مطلوبیت حیات ساكنان یك كشور یا شهر را در سطح كلان می‌سنجد و ارزش‌گذاری می‌كند.
معروف‌ترین رده‌بندی كیفیت زندگی هر سال توسط موسسه‌ای معتبر و بین‌المللی برای كشورها و به تفكیك شهرهای مهم اعلام می‌شود و شاخص‌های فراغت و فرهنگ، هزینه زندگی، ریسك و امنیت، زیرساخت، سلامت، محیط زیست، اقتصاد و آب و هوا را در نظر می‌گیرد.
ناگفته پیداست ایران و پایتخت شلوغش كه نام كلانشهر را یدك می‌كشد، در این رتبه‌بندی به دلایل فنی و بویژه اقتصادی جایگاه مناسبی ندارد. برای مثال توجه كنید كه ترافیك شهری، آلودگی هوا و آب و هوای نامساعد رتبه كشور ما را نسبت به سایرین به طرز محسوسی پایین می‌آورد.
نوشتاری كه می‌خوانید به این نوع رده‌بندی ارتباطی ندارد و در مقابل قصد داریم برخی شاخص‌های كیفیت زندگی در سطوح خرد را بررسی كنیم. به این معنا كه چگونه می‌توان برنامه‌ریزی كرد تا مطابق اصول معتبر و شناخته شده علومی نظیر جامعه‌شناسی، رفتارشناسی، روان‌شناسی، اقتصاد و... حداقل برای خود و خانواده‌ای كه در آن زندگی می‌كنیم كیفیت زندگی را بالا ببریم.
راهكارهای فردی
شاخص‌هایی كه در ادامه ارائه می‌شود انتخابی هستند و با وجود ارتباط معنادار و اجتناب‌ناگزیر با مسائل كلان اجتماعی این قابلیت را دارند كه به صورت آگاهانه، ارادی و فردی برای بهبود كیفیت زندگی در نظر گرفته شوند. بالطبع در جوامعی هم كه شاخص كیفیت زندگی در آنها رتبه پایینی كسب می‌كند افراد بسیاری در اقشار مختلف یافت می‌شوند كه بنا به معیارها و استانداردهای معتبر از زندگی باكیفیتی برخوردارند.
1 ـ هزینه‌های فرهنگی را افزایش دهید
سرانه هزینه فرهنگی خانوار یكی از شاخص‌های توسعه محسوب می‌شود و ارتباطی تنگاتنگ با كیفیت زندگی دارد. این هزینه‌ها طیف متنوعی از مبالغی كه برای خرید كتاب و نشریات صرف می‌شود تا هزینه‌های فراغت فرهنگی نظیر رفتن به سینما، تئاتر و نمایشگاه‌ها، آموزش هنری، ابتیاع محصولات فرهنگی مكتوب، دیجیتال و... را شامل می‌شود. متاسفانه طی یك دهه اخیر بنا به آمارها هزینه‌های مسكن، خوراك و پوشاك در خانوار بویژه در طبقه متوسط شهری، بودجه هزینه فرهنگی را بلعیده است.
گاو پیشانی سفید این ماجرا نیز سرانه مطالعه كتب غیردرسی یا همان مطالعه است كه در سال‌های اخیردر ایران بر سر میزانش دعواست، ولی كیست كه نداند از چند ساعت در روز تجاوز نمی‌كند. اهمیت هزینه‌های فرهنگی بر رشد و ارتقای اجتماعی افراد بر كسی پوشیده نیست و بنا به نظر جامعه‌شناسان شیوع بزهكاری در خانواده‌هایی كه در آنها فرهنگ بخشی از سبد هزینه خانوار است به مراتب پایین‌تر است. «فرهیخته» صفتی گویا و روشن در عرف عمومی جامعه ماست كه به افراد مطلع، درگیر با مسائل فرهنگی و البته دارای شخصیت و منش سالم اطلاق می‌گردد. تاسف دیگر این كه این روزها به دلایل اقتصادی هزینه كردن برای امور فرهنگی، خاص طبقه مرفه تلقی می‌شود و گویا بخش بزرگی از توده‌های اجتماعی رختشان را از این حوزه و هزینه‌های آن بیرون كشیده‌اند و خلاص!
در این شرایط كسانی كه خواهان ارتقای كیفیت زندگی خود و خانواده‌شان هستند باید به صورت شخصی دست به كار شوند و منتظر تحولی كوتاه‌مدت برای بهبود شرایط نباشند.
2 ـ پسانداز داشته باشید
تصمیم برای پسانداز كردن یا افزایش آن اغلب دشوار است ولی پس از اجرا، خوشایند به نظر خواهد رسید. پسانداز هرچند مختصر باشد بخشی از محرومیت‌های احتمالی در شیوه زندگی را توجیه می‌كند و علاوه بر آن كه به قول قدیمی‌ها شرط عقل است و برای روز مبادا به كار می‌آید می‌‌تواند به سرمایه‌ای در آینده تبدیل شود.
بنا به نظرسنجی‌ها داشتن پسانداز و برنامه‌ریزی برای افزایش آن به امور زندگی افراد بویژه در حوزه مالی انضباط می‌بخشد و با افزایش امید برای آینده رضایتمندی بیشتر افراد از كار، زندگی و روابط اجتماعی را در پی دارد. پسانداز تكنیك‌هایی دارد كه با آموختن آنها می‌توان با ایجاد كمترین محرومیت، بهترین نتیجه را به بار آورد. چانه زدن حین خرید، مقایسه قیمت‌ها، پرهیز از خریدهای هیجانی برای مثال در حراجی‌ها و بازارهای مكاره كنار خیابانی، توجه به كاربرد وسایل برای خرید و نه مدگرایی و اهمیت دادن به زیبایی‌های بصری، تغییر عادت‌های خرید و مصرف، صرفه‌جویی در انواع انرژی و... بخشی از این تكنیك‌ها هستند.
3 ـ مسافرت و سیاحت را از قلم نیندازید
زندگی امروزی در شهرها رخوت‌آور است و اگر تنوعی در كار نشود خستگی روحی و عصبی ناشی از فشار كاری و معیشتی درون و بیرون فرد را تخریب می‌كند. مسافرت‌ها هر چقدر هم كم‌هزینه و مختصر باشند بویژه اگر به مقصد طبیعت و مكان‌های بكر و خلوت صورت گیرد با ایجاد انگیزه و نشاط روحی كیفیت مناسبات افراد خانواده را با یكدیگر و با جامعه تنظیم می‌كند. تحقیقات نشان می‌دهد شیوع انواع افسردگی در خانواده‌ها و افرادی كه اهل گردش و مسافرت هستند به مراتب كمتر از سایرین است.
4 ـ به سلامت خود و خانواده‌تان اهمیت بدهید
اغلب بیماری‌های خطرناك كه عوارض آنها در بلندمدت دامنه‌دار می‌شوند قابل پیشگیری و درمان هستند. دیابت و امراض قلبی و عروقی اغلب از سبك نادرست زندگی و بویژه تغذیه ناشی می‌شوند. امراض قلبی و عروقی در ردیف بیماری‌های كشنده در جهان، رتبه اول را دارند. در كشور ما نیز وضع بر همین منوال است.
دیابت بیماری خطرناكی است كه بسیاری افراد آن را در مراحل اولیه نادیده می‌گیرند و تنها زمانی به فكر درمان می‌افتند كه قند، باقی‌مانده و در خونشان اندام‌های حیاتی و بویژه كلیه و چشم‌ها را از كار انداخته است. چك‌آپ‌های منظم پزشكی و نادیده نگرفتن هر نوع بیماری و درد مشكوك، شانس پیشگیری را بالا می‌برد و مانع از مصائب جسمی در بلندمدت می‌شود. این تست‌های پزشكی درباره بیماری‌های زنانه اهمیت بیشتری دارند. از سلامت جسم كه بگذریم سلامت روان هم در اولویت قرار دارد. لازم است كه برخی عادات نادرست كه در جمع خانواده و اطرافیان تشنج‌آفرین است را دور بریزیم. غر زدن، منفی‌بافی، ایراد‌گیری و... تعدادی از این عادت‌های زشت و متاسفانه فراگیر هستند كه سلامت روان فرد و خانواده را مخدوش می‌كنند.
5 ـ اخلاقتان را خوش كنید
هریك از ما عادات اخلاقی بدی داریم كه خود نیز از آنها آگاهیم. گاهی هم تذكر مستقیم یا غیرمستقیم دیگران موجب آگاهی ما از عادات بداخلاقی می‌شود. خوش‌اخلاق‌ها موفق‌ترند. انسان‌ها برای كار، شراكت، معامله، مراوده، ازدواج، سفر و... خوش‌اخلاق‌ها را ترجیح می‌دهند و در اولویت می‌گذارند.
خوش‌اخلاقی با دیگران انطباق‌پذیری فرد با محیط را بالا می‌برد و از طریق افزایش موفقیت در زندگی اجتماعی كیفیت مادی و معنوی زندگی وی را بالا می‌برد. بداخلاق‌ها آزار رسانند و اگر دیگران از آنها متنفر نباشند حداقل در معرض قضاوت و اتهامند!
6 ـ مهارت‌هایتان را افزایش دهید
مهارت‌ها در تمامی حوزه‌های زندگی به كار می‌آیند. افراد با مهارت راحت‌تر شغل پیدا می‌كنند، در معرض ارتقای شغلی و اجتماعی هستند، فرصت‌های ارتباطی بهتر و بیشتری می‌یابند و در مجموع زندگی باكیفیت‌تری دارند.
آشنایی با علوم روز و مهارت‌های مدرن نیز در این میان جایگاه مهمی دارد. یادگیری كار با رایانه و اینترنت، وسایل ارتباطی جدید، یك زبان خارجی و... علاوه بر بالا بردن توانایی ذهنی، دیدگاه دیگران را نسبت به فرد ارتقا می‌دهد و احترام و انگیزش آنان را در پی دارد.
دیگر این كه افزایش مهارت‌ها دیدگاه فرد را نسبت به موجودیت خویش رضایت‌بخش می‌كند و زمینه‌های سلامت روحیه وی را پدید می‌آورد.
نویسنده: امین - رحیمی
منبع: روزنامه - جام جم
