خرید كتاب بدون سر زدن به كتابفروشی
فروش كتاب در كشور ما آمار ضد و نقیضی دارد. گاهی گفته می‌شود كه این روزها كمتر كسی برای خرید كتاب و جلسات نقد كتاب وقت خود را صرف می‌كند و این در حالی است كه در یكی دو روز آخر هفته معمولا چندین جلسه مختلف به طور رسمی با اطلاع‌رسانی سایت‌های خبرگزاری برگزار می‌شود و جلسات منظم مراكزی مانند شهر كتاب، انجمن‌ها، كانون‌ها و... نیز در طول هفته جمعیت‌های چشمگیری را به خود جذب می‌كند.از طرفی بعضی می‌گویند این روزها كسی كتاب نمی‌خواند در حالی كه آمار مراجعه افراد برای دریافت كتاب‌های صوتی به سایت‌های مختلف بسیار بالاست. بحث خرید كتاب نیز این‌گونه است. كتاب از تنها محصولاتی است كه در كشور ما مانند دیگر لوازم ضروری زندگی قیمتش افزایش پیدا نمی‌كند و كتابخوان‌ها در هر صورت برای خرید كتاب‌هایشان اقدام می‌كنند. كتابفروشی‌ها هم از اوضاع بازار بسیار شاكی‌اند و جریان‌هایی مانند شایعه بسته شدن ناگهانی تعداد زیادی از كتابفروشی‌های كریم‌خان مطرح می‌شود و پس از تمام شلوغ‌كاری‌ها و بسته‌شدن رسمی یك كتابفروشی می‌بینیم كه جشنواره‌ای با تخفیف خوب میان كتابفروشی‌های این راسته برپا می‌شود.
مزایا و هزینه‌هاخرید كتاب، سال‌هاست كه در ایران شكل دیگری جز كتابفروشی‌ها پیدا كرده و آن فروش اینترنتی است. بالا نگه داشتن سرور، اطلاع‌رسانی، در ارتباط بودن با مشتریان و ناشران، هزینه‌های ارسال كتاب، اسكن از جلد كتاب‌ها و گاهی صفحات مختلف و... همگی هزینه‌های جانبی بالایی را ایجاد می‌كند كه تقریبا از جهاتی با داشتن هزینه كتابفروشی برابر می‌شود. درباره اوضاع و نحوه فروش اینترنتی كتاب با مسوولان چند سایت مختلف كه هر كدام به شكلی متفاوت دست به این كار زده‌اند به گفت‌وگو نشستیم.حسین شوكت‌مقدم، مدیرعامل شركت گسترش فرهنگ رایانه‌ای كتاب، از حركت به موقع ایرانی‌ها در فروش آنلاین كتاب گفت: فعالیت سایت «آی كتاب» 11 سال پیش آغاز شد و ما اولین گروهی بودیم كه دست به چنین اقدامی زدیم. تولد «آی كتاب» با آمازون ـ مهم‌ترین سایت به روز دنیا برای فروش كتاب ـ فاصله زمانی زیادی ندارد. آمازون حدود 2 سال پیش از ما راه‌اندازی شده بود. جالب است كه بدانید بعد از آمریكا و آلمان، ایران از نخستین سایت‌ها در زمینه فروش و اطلاع‌رسانی كتاب است.البته هنوز هم بعضی ناشران از سپردن كتاب‌هایشان به سایت‌ها برای فروش خودداری می‌كنند، زیرا سایت‌هایی كه به وظایف خود عمل نكرده بودند، باعث شدند تا اعتماد ناشر و مخاطب از بین برود. از طرفی هنوز ناشران زیادی هستند كه نشر را حرفه‌ای زنده نمی‌دانند. نوید غضنفری، سردبیر سایت «هزار كتاب»، در این باره می‌گوید: ناشران ما باید قبول كنند كه به نشر نیز باید مانند یك تجارت نگاه و برای پیشبرد اهدافشان در راستای گسترش فرهنگ با شیوه‌های جدید آشنایی پیدا كنند و افرادی آگاه و خلاق را در سمت روابط عمومی انتشارات خود انتخاب كنند. مسلما ناشرانی كه با تكنولوژی روز پیش می‌روند می‌توانند جایگاه بهتری در میان مخاطبان به دست آورند و این تنها وابسته به روابط میان روزنامه‌نگاران و ناشران نیست. مسلما ناشری كه خود برای معرفی آثارش اقدام می‌كند، به نتایج بهتری خواهد رسید.سایت‌های مختلف با ساختارهایی متفاوت به فروش كتاب‌ها اقدام كرده‌اند. بعضی سایت‌ها مانند هزار كتاب قصد داشتند تا مجله‌ای اینترنتی برای معرفی و مرور كتاب (review) با حفظ تمام استانداردها داشته باشند. از این‌رو به تعیین سردبیر، استخدام نویسنده و... پرداخته‌اند و بعضی دیگر مانند نشر آدینه با استفاده از مجوز خود به فروش اینترنتی آثار خود و دیگر نویسندگان دست زده‌اند.سایت‌هایی كه به مثابه مجله‌های اینترنتی به فعالیت مشغول می‌شوند، كارهای فرهنگی در اولویت اقدامات آنها قرار می‌گیرد و در آنها همه چیز براساس نورم مجلات چاپی پیش می‌رود. نوید غضنفری می‌گوید: افراد فرهنگی بیش از هر گروه دیگری جذب سایت ما می‌شوند زیرا كتاب‌های جدید را به شكل مبسوط‌تری معرفی می‌كنیم و مصاحبه با بعضی مترجم‌ها و نویسندگان، اشاره به حواشی كلی تولید كتاب، انتخاب كتاب‌ها از سوی شورای نویسندگان، حتی رعایت تمام نكات ویرایشی و نویسندگی موجب می‌شود تا افرادی محدودتر ولی علاقه‌مند كتاب به سایت ما مراجعه كنند و این مانع عامیانه شدن سایت و فروش هر نوع كتاب قوی و سست در رشته‌های مختلف می‌شود.
مشكلات فروش اینترنتیجلب اعتماد مشتریان برای خرید كتاب از سایت‌های مختلف و پرداخت هزینه از طریق اینترنت‌بانك در گرو چند گزینه است. حتی اگر از وجود افراد سودجویی كه زمانی از رابطه صادقانه میان فروشنده و خریدار سودجویی كرده‌اند، چشم‌پوشی كنیم، مساله پرداخت اینترنتی خود مشكل خاص و مهمی است. غضنفری در این باره می‌گوید: خدمات اینترنتی بعضی از بانك‌ها مناسب است، اما برای خریداران بسیاری پیش می‌آید كه پول را واریز می‌كنند و مبلغ از حسابشان كسر می‌شود و در نهایت با پیام خطا از طرف بانك مواجه می‌شوند و این استرس زیادی برای فرد ایجاد می‌كند. ما برای رفع چنین مشكلاتی حتی سیستم كارت به كارت را هم راه‌اندازی كردیم. چنین مسائلی باعث می‌شود تا بعضی مشتریان اعتماد خود را برای استفاده از خدمات ارائه شده از دست بدهند و نهایتا ترجیح دهند كه به كتابفروشی بروند.محسن ذكائی، مدیر انتشارات و سایت آدینه، سیستم پست را نیز مانعی در این میان می‌داند و می‌گوید: مهم‌ترین معضل ما این است كه میان خریداران و سایت ارائه‌كننده كتاب واسطه‌ای به نام پست وجود دارد و ما باید از طریق پست، كتاب را به تمام نقاط كشور بفرستیم. مهم‌ترین مشكل، ارسال از طریق پست است كه هیچ كد رهگیری برای محصولات سفارشی وجود ندارد و گاهی كتاب‌های ارسالی ما به دست افراد نمی‌رسد یا خیلی دیرتر از زمان وعده داده شده می‌رسد كه همگی باعث سلب اعتماد می‌شود. مشكل دیگر آن است كه بسیاری از هموطنان ما تجربه خرید اینترنتی را ندارند و خصوصا در مناطق دورافتاده با سرعت بسیار پایین اینترنت دایل ـ آپ عملا پرداخت‌های اینترنتی ممكن نیست.مسلما مسائلی مانند عملكرد ضعیف سیستم پست و پرداخت موجب می‌شود تا چنین سایت‌هایی از فكر جهانی شدن برای توزیع كتاب‌های فارسی به ایرانیان مقیم خارج از كشور یا فارسی‌دوستان منصرف شوند. اگرچه همچنان این گروه تلاش می‌كنند تا كتاب‌هایشان را به دست فارسی‌زبانان مقیم خارج از كشور یا علاقه‌مندان به زبان فارسی برسانند، اما مسائلی چون تحریم‌ها، كارمزدهای بالا و گران بودن هزینه پست علاوه بر مسائل ذكر شده بر این مشكلات می‌افزاید. البته با وجود تمام این مسائل سایتی مانند آی كتاب توانسته با سایت فروش كتاب آمازون ارتباط برقرار كند و ایرانی‌ها از این طریق به خرید كتاب‌های خارجی دست پیدا می‌كنند.
كتاب دست دوم و حراجفروش كتاب‌های دست دوم در سایت‌های اینترنتی جذابیت خودش را دارد. مقدم، كتاب دست دوم را كتابی می‌داند كه از ناشر تحویل گرفته شده و به دست خریدار رسیده كه ممكن است كاملا نو باقی مانده باشد یا حتی در اثر استفاده كهنه شده باشد. كتاب‌های دست دوم از طریق فروش كتابخانه شخصی، عمومی، ارگان‌ها و... به ما صورت می‌گیرد كه گاهی كتاب‌های مهم و باارزشی در این میان هست. از نظر او تنها 2 گروه خواهان دسترسی به كتاب‌های دست دوم هستند یا كسانی كه واقعا به كتابی نیاز دارند یا گروهی كه در اصطلاح، آنها را كتاب باز می‌دانند. اگر كتاب خاصی مدنظر گروه كتاب بازها باشد، در آن صورت سود خوبی به دست می‌آید كه می‌تواند در نوع خود پوشش اقتصادی مناسبی نیز داشته باشد.غضنفری مشكل اصلی فروش كتاب‌های دست دوم را در این می‌داند كه برای اغنای نیاز مخاطب باید كتابی كاملا سالم را به فروش رساند كه در كتاب‌های دست دوم احتمال از بین رفتن یك یا دو صفحه یا بیشتر وجود دارد. او یكی از راه‌های مناسب برای عدم ایجاد چنین مشكلاتی را در این می‌بیند كه سایت‌ها می‌توانند واسطه‌ای برای ارتباط میان خریدار و فروشندگان كتاب‌های دست دوم شوند.حراج كتاب در این سیستم‌ها براساس مناسبت‌های خاص مانند: عید نوروز، دهه فجر و... صورت می‌گیرد. غضنفری درباره افزایش یا عدم تغییر میزان فروش كتاب در زمان حراج گفت: در حقیقت می‌توان گفت كه تغییر خاصی در فروش كتاب‌ها صورت نمی‌گیرد. به نظر من هزینه در نظر گرفته شده برای خرید كتاب به لحاظ اقتصادی در ایران ثابت است. افراد پولدار 10 درصد بیشتر خرید می‌كنند و افرادی در سطح پایین هم 10 درصد كمتر. پس می‌توان گفت كه هر كس به همان میزان كه كتاب‌خوان است برای علاقه‌اش پول صرف می‌كند.از این‌رو می‌توان گفت كه حراج كتاب تنها برای خرید كتاب‌های بسیار گران یا كتاب‌هایی غیرضروری مناسب است، همان‌طور كه عده‌ای خریدهای اساسی كتاب‌هایشان را به نمایشگاه واگذار می‌كنند.
افزایش جذابیت‌های فروش اینترنتییكی از مهم‌ترین عواملی كه می‌تواند جذابیت فروش اینترنتی كتاب را افزایش دهد این است كه بخشی از صفحات كتاب برای نمونه در سایت گذاشته شود و این جذابیت زمانی افزون می‌شود كه امكان تورق كتاب‌ها وجود داشته باشد.غضنفری می‌گوید: ناشران با گذاشتن حدود 5 یا 6 صفحه از كتاب‌هایشان در سایت‌ها مشكلی ندارند و این باعث می‌شود تا بتوان حسی شبیه خرید حضوری از كتابفروشی را برای خریدار ایجاد كرد. هر چند این حقیقتی است كه صفحه مانیتور را نمی‌توان جایگزین صفحه كاغذی كتاب كرد، همان‌طور كه وبلاگ‌ها نمی‌توانند جایگزین مطبوعات شوند.ذكائی برای سایت خود با اقداماتی از جمله معرفی كامل‌تر نویسنده و مترجم، ارسال لینك نقدها و مرورهایی كه برای كتاب‌ها در مطبوعات نوشته شده، معرفی سایت شخصی مولفان و ناشران، ایجاد بسته‌های تشویقی برای مشتری‌های خاص، ارسال رایگان كتاب برای خریدهای بالا و... جذابیت فروش اینترنتی را افزایش داده است.البته ناگفته نماند كه هر اقدامی برای معرفی بیشتر، مسلما به زمان و هزینه بیشتری نیاز دارد و درست از همین‌جاست كه بودجه‌های دولتی و توجه مسوولان به این سایت‌های خصوصی ضروری می‌نماید تا اهدافی كه برای افزایش كتاب و كتابخوانی در كشور در نظر گرفته شده، به شكل حقیقی اجرایی شود.
منبع جام جم
