تبیان، دستیار زندگی

چند روایت از آیت‌الله حسن‎زاده آملی درباره علومی مختلفی که آموخته‌اند

شگفت‎انگیز است! عطشی که استاد در طول حیات پربرکت خود برای آموختن علوم مختلف نشان می‌داد، بسیار عجیب و حتی نگران کننده بود، آن‎قدر که علامه شعرانی به ایشان هشدار داد که مبادا در فراگیری علوم، زیاده‎روی کنی! به همین دلیل است که برخی از نزدیکان علامه ،جمله‌ای را به تواتر از ایشان نقل می‌کنند: «باورم این است که در مطلق علوم مجتهدم.»

در مطلبی که پیش‎رو دارید، حرف‌های استاد را درباره علوم مختلفی که فراگرفته است، می‌خوانید.

۱- تفسیر

پس از آن‎که مدتی در تهران اقامت داشتم، شنیدم که حضرت آقای قمشه‌ای در شب‌های جمعه تفسیر می‌فرمایند، در تفسیر ایشان شرکت کردم، اما عمده درس تفسیر بنده خدمت آقای شعرانی بود که تنها شاگردش من بودم و هر پرسشی که پیش می‌آمد، به‎راحتی از ایشان می‌پرسیدم. بسیار محضر مبارک و پربرکتی بود که توانستم از اول تا آخر تفسیر «مجمع‎البیان» طبرسی را کلمه به کلمه خدمت ایشان بخوانم و نتیجه آن شد که یک دوره تمام تفسیر مجمع‎البیان مصحح، با تعلیقات مرحوم استاد به چاپ رسید.

۲- ریاضیات

مدتی در خدمت آیت‎الله شعرانی درس جواهر را شروع کردم که عنوان درس خارج فقه را داشت. تعطیلی کمی داشتیم و پیشرفت‎مان خیلی خوب بود، برای نمونه طهارت، خمس، صلوه، حج، ارث زکات، نکاح، طلاق و جواهر را خواندم. در عرض این درس‌ها ریاضیات را هم شروع کردیم. استاد اوایل فرمودند: «ریاضیات را فقط روزهای تعطیل بخوانیم.» به همین دلیل فقط روزهای پنج‌شنبه و جمعه این درس را می‌خواندیم که پیشرفتمان کم بود، بنابراین، قرار شد که داخل هفته هم ریاضیات را بخوانیم. علامه شعرانی فرمودند که باید تحریر اقلیدس را بخوانید. اقلیدس حساب و هندسه استدلالی است که به «اصول اقلیدس» معروف است که جناب خواجه نصیرالدین طوسی تحریر فرموده‌اند. پس از آن فرمودند که باید«اکرمانالائوس» و «اکر ثاوذوسیوس» را بخوانید که در باب مثلثات و اشکال کروی است؛ به من فرمودند چون در آینده باید استخراجات ریاضی کنیم، به مثلثات کروی احتیاج است و بدون این نمی شود. واقعا کتاب‎های سنگینی بودند.

۳- نجوم

علم نجوم و هیأت را نیز از علامه شعرانی آموختم و به ترتیب کتاب‌های هیأت «ملاعلی قوشچی»،«شرح چغمینی»، «استدراک بر تشریح الافلاک» شیخ بهایی را خواندیم و سپس «۳۰ فصل» خواجه نصیرالدین طوسی را آغاز کردیم. پس از مدتی که ریاضیات را هم به پایان بردیم، استاد شعرانی فرمودند حالا باید اسطرلاب بخوانید. اسطرلاب، صنعتی بسیار مفید است و انواع گوناگونی دارد، با این ابزار می‌توان ارتفاع کواکب، تقویم، میل آن‎ها، مقدار ساعات شبانه‌روز، بین الطلوعین، میل کلی، فصل سال، تحویل شمس به بروج و مطالع و… را بسیار سهل و آسان به‎دست آورد، ولی افسوس که از این صنعت گران‎مایه در کشور ما جز اسمی بیش نمانده و به خیالات واهی از آن روی گردانده‌اند. پس از آن‎که علم نجوم را در محضر استاد آموختم، یک توفیق الهی پیدا کردم و توانستم جهت صحیح قبله مردم آمل را به ایشان نشان دهم، زیرا قبله مساجد آمل رو به جنوب بود، هنوز هم برخی از مساجد چنین هستند، در حالی که قبله آمل حدود ۴۰ درجه از جنوب به مغرب انحراف دارد.

پس از اسطرلاب، «ربع مجیب» و «زیج بهادری و مجسطی» را نزد علامه شعرانی آموختم.

۴- شفا

من شفا را نزد سه نفر خواندم، از ابتدا تا بحث نفس را در خدمت استاد افخم ربانی حضرت آقا میرزا احمد آشتیانی و جناب آقای فاضل تونی خواندم و از کتاب نفس شفا تا آخر طبیعیات را خدمت استاد شعرانی آموختم. مدتی که در محضر جناب آقای فاضل تونی بودم، کسی با من در درس شفا شرکت نداشت و من تنها به محضر ایشان تشرف می یافتم. یک روز که در حضور ایشان شفا می‌خواندم، متوجه شدم استاد پریشان می‌گوید و جواب مقنعی به من نمی‌دهد، تصور کردم درس را مطالعه نفرموده‌اند. چند روز بعد فهمیدم که استاد سکته مغزی کرده‌اند و پریشانی گفتارشان از رویداد طلیعه سکته بوده است. به بیمارستان رفتم برای عیادت، تا چشم جناب ایشان به من افتاد به شدت گریست و مرا نیز به گریه آورد. دست و پایش را بوسیدم و عرض کردم آقا جان! ما باید از شما صبر و سکینه و وقار بیاموزیم.

۵- خط

یکی از استادان ما، حضرت آیت‌الله شیخ عزیزالله طبرسی رضوان‎الله تعالی علیه بود، ایشان خوشنویس هم بود و من خط را به اشراف و تعلیم نزد ایشان آموختم. عشق عجیبی به خط داشتم، به‎طوری که بعضی از سیاه مشق‌هایم را که الان نگاه می‌کنم، حسرت می‌برم که چرا تعقیب نکردم و درس و بحث، همه وقت مرا گرفت. البته کار خوشنویسی ایجاب می‌کرد که من سرمشق‌های استادم را همراه داشته باشم و مثلا اگر یک قباله، تابلو و یا کتاب خوشنویسی پیدا کردم، آن‎ها را حفظ کنم. من تابلوهای خط بسیاری از خطاطان نامدار را گرفته‌ام. البته تا خودنویس و خودکار که اقلام لاتین‎اند به‎دست آمد، آن آیین راستین خط از دست برفت.

۶- شعر

از همان ابتدای کودکی و دوران دبستان، عشق عجیبی به دیوان شعر و نظم و شعر داشتم، اشعاری هم سر هم می‌کردم. روی این ذوق، همان وقت تمام دوبیتی‌های باباطاهر، رباعیات خیام، موش و گربه عبید زاکانی و بیشتر اشعار حافظ و سعدی و مولوی و دیگران را حفظ کردم. ای کاش همان وقت کسی به من می‌گفت:آقا! به جای این‎که این‎ها را حفظ کنی، قرآن را حفظ کن. الان این حسرت برای من به‎جا مانده است که ای‎کاش این عشق و علاقه‌ای که به دواوین شعرا داشتم، در حفظ قرآن به کار می‌بردم و اکنون حافظ کل قرآن بودم.

در روز اول فروردین سال ۲۳ به حضور آیت‎الله الهی قمشه‌ای شرفیاب شدم و گفتم اگر رخصت بفرمایید غزلی را که دوش ساخته‌ام، در حضور شما قرائت کنم، اجازت فرمودند و گفتم:

شب عید آمد آن عیدی که باشد عید سلطانی/ گروهی در سرورند و گروهی در پریشانی

گروهی فارغ از هر دو، نه این دارند و نی آن را/ به دل دارند با سلطان‎شان صد عید سلطانی

پریشان نیستم از بی‎گلستانی که در پیش است/ گلستانی ز سعدی و پریشانی ز قاآنی

چه غم ما را که اندر حجره نبود نان و حلوایی/ بود تا نان و حلوای جناب شیخ ربانی

چه غم ما را که دوریم از دیار و دوستان خویش/ «الهی» اوستادی باشد و آقای «شعرانی»

خوشحال شد، خنده فرمود و گفت: «آقای شعرانی را خوب در قافیه آوردی!»

۷- طب

طب را نیز در نزد علامه شعرانی و با کتاب «قانونچه چغمینی» آغاز کردم، سپس قسمت اعظم «شرح نفسی بن عوض» مشهور به «شرح اسباب نفیسی» و یک دوره کامل از «تشریحات کلیات قانون »را فراگرفتم. سه نفر از اساتید به ما طب می‌گفتند؛ جناب میرزا مهدی الهی قمشه‌ای، میرزا احمد آشتیانی و مرحوم شعرانی. ایشان – علامه شعرانی – روزی در درس طب فرمودند: «آخوند و روحانی باید در تشریح وارد باشد و اصطلاحات طب را بداند.» بعد انگشت شهادت خود را زیر چانه گذاشت و گفت: «آقا! آخوند باید با تشریح آشنا باشد که وقتی حرف کلیه پیش آمد بداند در این‎جا آویزان نیست.» البته برخی کتب طبی که ما نزد ایشان آموختیم به زبان فرانسه بود.

۸- زبان فرانسه

کلاس‌های تشریح ما به زبان فرانسه برگزار می‌شد و همین باعث شد که من زبان فرانسه را که خیلی به آن ذوق و اشتیاق داشتم بیاموزم. یک روز شخصی پیش من آمد تا زبان عربی بخواند، خودش به زبان فرانسه مسلط بود، به او گفتم یک روز شما برای من زبان فرانسه بگویید و یک روز هم من به شما عربی می‌گویم. در نتیجه، نه شما از من حقوق بگیرید و نه من از شما. به این صورت بود که موفق شدم زبان فرانسه را یاد بگیرم. طلبه باید حواسش جمع باشد که وقتش را تلف نکند، اگر بخواهد می‌تواند یکی – دو زبان زنده دنیا را به راحتی بیاموزد.

۹- عرفان

نخستین کتاب درسی عرفان، تمهید القواعد صائن‎الدین علی بن محمد ترکه است که شرحی بر قواعد التوحید ابی حامد ترکه است. این کمترین به‎همراه تنی دیگر، آن را نزد استاد علامه طباطبایی در شب‌های پنج‎شنبه و جمعه می‌خواندیم که در شب جمعه دوازدهم شعبان سال ۱۳۸۶ قمری به اتمام رسید. جناب علامه طباطبایی و برادر بزرگوارش در علم و عمل هم‌تراز بودند، جز این‎که علامه طباطبایی به قم آمده و بذرافشانی‎ها فرمود و خودش را نشان داد، ولی جناب آقا سیدمحمدحسن الهی به انزوا و انعزال در تبریز به سر برد.

۱۰- علوم غریبه

علوم غریبه یا «ارثماقطیقی» از قبیل علم اوفاق، اعداد، حروف، رمل جفر و مانند این‎ها را با خواندن کتب درسی متداول و متعارف در آن علوم آموختم. مانند «مفاتیح المغالیق» مرحوم دهدار و یا «الدر المکنون و السر المکتوم فی علم الحروف» جناب ابن عذبی. آقازاده حضرت آیت‎الله سیدعلی‎آقای قاضی، حضرت زاهد ناسک حجت‎الاسلام والمسلیمن سیدمهدی‎قاضی طباطبایی و چند تن دیگر در این علوم بر این کمترین حق تعلیم و تدریس دارند، من در هیچ‎یک از این رشته‌ها عدیل آن جناب را نیافتم و به حق مجتهد مستنبط در این علوم بود. بنده به مدت چهار سال یا بیشتر، جهت تعلم علوم ارثماطیقی در محضر گران‎قدرش مشرف بودم، درس‎مان هم دو به دو بود، ایشان می‌فرمود: شما باشید، کافی است.

منبع: پنجره 

خیلی ممنون از مطالب خوبی که قرار دادید اما ای کاش هر بخش از مطلبتون رو در روزهای متفاوت قرار میدادید تا خوندنش راحت تر باشه و همه مطالب هم خونده بشه.
باز هم ممنون

سلام

ماشاءالله...احسنت...چی بگم؟....بازم از این بزرگان داریم نه؟....در همه زمینه ها واردند....مومن یعنی این!

یاحق

با نام خدا و سلام
مطلب عالی بودولی حیف این همه طولانی.سخته خوندن این همه ..................

به نامما تا علما زنده اند قدرشان را نمی دانیم. منتظر شما در انجمن مهدویت هستیم .