تبیان، دستیار زندگی

گورستانهای شهر اصفهان در ادوار مختلف تاریخی

شهر اصفهان از ادوار گذشته مركز بسیاری از حكومتها بوده است و به این واسطه حدود و قلمرو آن در ادوار مختلف متغیر بوده و بر حسب عادت و احتیاج دراین شهر قبرستانهای متعددی وجود داشته است. معمولاً هر محله از محلات شهر اصفهان در بیرون دروازه محله و خارج از فضای  مسكونی خود گورستانی داشته و ساكنین محل مردگان خود را در آن گورستان دفن می كردند. گذشته از آن بسیاری از علما و روحانیون و متنفذین، مقبره خصوصی برای خود داشته اند و یا پس از مرگ در محل زندگی خویش به خاك سپرده می شده‌اند. این گورستانها از گذشته تا حال به چندین دسته تقسیم می‌شوند:

الف – گورستانهایی كه پیش از اسلام دایر بوده و اكنون اثری از آنها نیست: مانند گورستان تاریخی چملان یا چلمان.

ب – گورستانهای بعد از اسلام كه از میان رفته‌اند: مانند قبرستانهای آب بخشان، آسیاب چهارسنگ، باغ خلفا و…

ج- قبرستانهایی كه عموماً از حالت قبرستان بودن خارج شده، لكن كم و بیش اثری از قبور در آنها ظاهر است و عموماً امامزادگان و مقابر خصوصی می‌باشند: مانند شاهزاده ابراهیم، امامزاده احمد، امامزاده اسماعیل، مقبره صاحب بن عباد، قبرستان طوقچی، گورستان با باركن الدین یا تخت فولاد و …

----------------------------------

ادامه دارد...

در واقع گورستانهای اصفهان قبل از دوران صفویه محدود به گورستانهای محلی بوده اما از دوره صفویه و بعد از آن، گورستان تخت فولاد مهمترین قبرستان شهر اصفهان محسوب می‌شده و بیشتر متوفیان شهر اصفهان دراین گورستان مدفون می گردیدند.

گورستان تخت فولاد

گورستان تخت فولاد با مساحت تقریبی 75 هكتار در حاشیه جنوبی رودخانه زاینده رود اصفهان و در انتهای یكی از محورهای تاریخی شمالی – جنوبی شهر واقع شده است.

این گورستان تاریخی به دلیل وسعت، كثرت مشاهیر مدفون در آن و وجود ابنیه ارزشمند تاریخی یكی از مهمترین محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود.

وجه تسمیه گورستان تخت فولاد  

گورستان تخت فولاد در طول تاریخ به نامهای «لسان الارض»، «باباركن الدین» و «تخت فولاد» شهرت داشته كه برای هر كدام از این اسامی وجوهی ذكر شده است.(هر چند برخی از اقوال تاریخی، داستانهای عامیانه و اظهارات مورخین فراتر از یك باور نیست و نمی‌تواند مأخذ علمی و مبنای تاریخی داشته باشد لیكن اظهار آن در دوره های مختلف گویای قدمت تاریخی گورستان تخت فولاد است.)

-------------

ادامه دارد...

الف – لسان الارض (زبان زمین)

1. هنگامی كه خداوند به زمین و آسمان گفت: «به میل یا به كراهت بیایید» زمین اصفهان اجابت كرد و بدینسان بخشی از زمین اصفهان «لسان الارض» نام گرفت.

2. گویند حضرت امام حسن مجتبی (ع) هنگامی كه در مسیر فتح گرگان و یا برای جهاد به طرف قزوین از اصفهان عبور می‌كرده و در این زمین نماز خوانده‌اند، این زمین با ایشان تكلم كرده است.

ب- مزار بابا ركن الدین:

باباركن الدین عارف و صوفی عالیقدر سده هشتم هجری قمری است. پس از دفن وی در ساحل جنوبی زاینده رود كه در مسیر جاده شیراز قرار داشت، آن قسمت از سرزمین‌های مجاور آرامگاه باباركن الدین به «مزار باباركن  الدین» شهرت یافت. ظاهراً از زمان دفن وی تا اواخر دوران صفویه به تخت فولاد«مزار باباركن الدین» می‌گفته‌اند. در پی این نام گذاری پل خواجو نیز نام «پل باباركن الدین» معروف گشته و خیابان امروزین فیض كه راه قدیم شیراز بوده نیز ظاهراً به این نام موسوم بوده است.

------------

ادامه دارد...

ج- تخت فولاد:

1.گویند حضرت امام حسن (ع) در اصفهان برای بی اثر كردن جادوی یهود دراین ناحیه تختی از فولاد ساخته و در آن منزل كردند.

2.«پولاد» نام یكی از دلاوران و سرداران  دیالمه بوده است كه از سنگهای مفروشی در وسط خیابان میان پل خواجو و دروازه قبرستان، محلی تخت مانند برای خود ساخته و بر آن می نشسته و كشتی گیران و پهلوانان برابر او بر زمین مسطحی به كشتی می‌پرداختند و از این رو این محدوده به نام «تخت فولاد» معروف گشته است.

3.بابا فولاد حلوایی پسر استاد شجاع (متوفی 959 ه.ق) یكی از عرفا و صوفیه است كه عده‌ای معتقدند تختگاه او در این زمین بوده است و به این جهت ابتدا به منطقه كوچكی كه آرامگاه بابافولاد بود «تختگاه بابا فولاد» اطلاق می شد و از نیمه دوم قرن یازدهم هجری نام «تخت فولاد» به جای «مزار باباركن الدین» شایع شد و رواج یافت.او ظاهراً از جوانمردان روزگار خویش بوده و عوام تخت فولاد وی را از اولیا می‌شناسند و از او كرامت ها حكایت می كنند. سنگ گور وی هم اكنون در صحن مركز تلفن تخت فولاد موجود است.

-------------------------

ادامه دارد...

سلام
ممنون از اطلاع رسانیتون خیلی از اینها را من نمیدونستم ولی این مکانها را خیلی رفتم تا یک مدت ارامش خاصی دارم

گورستان تخت فولاد در گذر تاریخ:

الف ـ تخت فولاد پیش از اسلام:

حافظ ابونعیم اصفهانی در كتاب خود به نام «ذكر اخبار اصفهان» به قدمت بخشی از  تخت فولاد به عنوان «لسان الارض» اشاره می كند و معتقد است آن گاه كه خداوند خطاب به آسمانها و زمین فرمود « به میل یا كراهت بیایید» زمین اصفهان به خداوند جواب گفت و از این روی زبان زمین یا «لسان الارض» نامیده شد. بنابراین قدمت و اهمیت لسان الارض در تخت فولاد با خلقت آسمان و زمین آغاز می شود. این مطلب نشانگر سابقه تاریخی این زمین مقدس بوده و حكایت از آن دارد كه این مكان قبل از اسلام نیز مورد توجه و عنایت مردم شهر اصفهان بوده است.

در كتاب «نصف جهان فی تعریف الاصفهان» آمده است كه در لسان الارض قبری موجود است كه به قبر «یوشع نبی» شهرت دارد. در واقع وجود این قبر نیز در ناحیه لسان الارض قدمت این منطقه را به پیش از اسلام باز می‌گرداند.

----------------

ادامه دارد...

ب ـ تخت فولاد پس از اسلام

تخت فولاد در قرون نخستین اسلامی

اصفهان تا اوایل سده چهارم هجری تخت سلطه خلفای عباسی بوده تا آنكه «مرداویج زیاری» از حكمرانان آل زیار در سال 316 هـ .ق آنرا فتح می‌نماید. وی در راستای زنده كردن آیین‌های ایران باستان، در هنگام جشن سده (دهم بهمن ماه) آتش بازی و جشن بزرگی را در زمینهای میان زاینده رود و هزار دره كه اراضی تخت فولاد و لسان الارض را در میان می گیرد بر پا می نماید. بر طبق این مطلب به گمان قوی تخت فولاد در آن زمان زمین لم بزرعی بیش نبوده است.

در دوران آل بویه نیز «پولاد» از دلاوران و سرداران نامی دیالمه تختی سنگی در مكانی بین پل خواجو و دروازه تخت فولاد به نام خود ساخته و بر آن می‌نشسته و كشتی‌گیران و پهلوانان در برابر او بر زمین مسطحی به كشتی می‌پرداختند.

همچنین سنگ قبوری نیز متعلق به قرون چهارم و پنجم هجری در این منطقه توسط سازمان میراث فرهنگی یافت شده است. تا دو دهه پیش نیز در محل لسان الارض ساختمانی بر قبر «یوشع» وجود داشت كه به گفته برخی باستان شناسان در بعضی از قسمتهای آن آثار آجری سبك دیلمی به خوبی آشكار بود.

تخت فولاد در قرون پنجم تا نهم هجری

در قرنهای پنجم تا نهم هجری مزار تخت فولاد یكی از جایگاههای عبادت و ریاضت بوده و عرفا و صوفیان و عبادو زهاددر آنجا برای خود عبادت خانه ساخته بودند و در آنها شب و روز به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال مشغول بودند، چنانچه «كمال الدین اسماعیل اصفهانی» شاعر معروف، در یكی از همین عبادت خانه‌های تخت فولاد به دست مغولان كشته شد.

در قرن هفتم و هشتم هجری عده‌ای از عرفای بزرگ كه در آن عهد عموماً به «بابا» و «عمو» شهرت داشتند در این  مكان متبرك ساكن  بوده‌اند كه مهمتر از همه آنها «بابا ركن الدین»، عارف و صوفی معروف می‌باشد. پس از وفات باباركن الدین،وی را در تخت فولاد به خاك سپردند و از آن پس این ناحیه به نام «مزار باباركن الدین» شهرت یافت و مزار وی جایگاه ریاضت و عبادت عرفا و پارسایان گردید.

----------------

ادامه دارد...

 تخت فولاد در دوره صفویه

پس از دفن باباركن الدین تا عهد صفویه گاهی بزرگان دیگری در تخت فولاد دفن می‌شدند،اما یقیناً تخت فولاد گورستان رسمی شهر اصفهان محسوب نمی شده است و هر یك از محلات شهر اصفهان برای خود گورستان محلی داشته‌اند.

دوره صفویه را می‌توان اوج شهرت و اعتبار تخت فولاد دانست. احداث مصلای بزرگ شهر و بنای عظیم و زیبای مقبره باباركن الدین، این گورستان را در كانون توجه امرا و علما و مردم قرار دارد و روز به روز بر آبادانی آن افزوده شد. هر چند اصفهان در دوره صفویه به استثنای امامزاده ها و مقابر خصوصی، دارای دوازده گورستان بزرگ بود لیكن گورستان باباركن الدین با دفن علمای بزرگی چون میرفندرسكی و … اهمیت ویژه ای یافت. دراین دوران این محدوده گسترش زیادی ‌یافته و چنانكه از نوشته های شاردن بر می آید در این محدوده علاوه بر تكیه و خانقاه و بقعه، كاروانسرا، باغ، مهمانسرا، مسجد، مصلی، آب انبار و یخچال نیز وجود داشته است.

--------------

ادامه دارد...