داروهای اعصاب، اعتیادآورند؟ کلی عارضه دارند؟ آدم را چاق می کنند؟ و هزار و یک عارضه دیگر؟! واقعا این داروهایی که روان پزشکان به ما می دهند، چقدر مفیدند و چقدر مضر؟ دکتر محمدرضا خدایی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در هفته نامه سلامت، به این سوال ها پاسخ می دهد...
اولین انتقادی که خیلی ها به داروهای روان پزشکی دارند، خواب آور بودن این داروهاست. واقعا این ادعا درست است؟
ببینید؛ درمان مثل یک ترازواست که باید بین منافع داروها و عوارض آن ها حالت توازن ایجاد شود. باید منافع و مضرات را بسنجیم. داروهای روان پزشکی فواید بسیاری دارند و در کنارش عوارضی هم دارند. هر چه یک بیماری ناشناخته تر باشد شایعات درباره اش بیشتر می شود؛ مثلا آن قدر که آنفلوآنزا شناخته شده، افسردگی شناخته نشده. ما انواع و اقسام داروهای روان پزشکی داریم؛ داروهای ضداضطراب، ضدترس، ضدجنون، اشتهاآور، خواب آور و... نمی توان گفت همه این ها خواب آورند. برخی داروها توهم بیمار را کنترل می کنند یا بدبینی های خطرناک او را کاهش می دهند اما ممکن است در کنارش عوارضی مثل خشکی دهان، افزایش اشتها یا خواب آلودگی داشته باشند. گاهی اوقات نیز عوارض دارو نشان دهنده بهبودی بیمار است. داروهایی مانند دیازپام، آلپرازولام و کلردیازپوکساید خواب آورند اما نمی توان همه داروهای اعصاب را خواب آور نامید. ضمن این که اصلا خاصیت برخی از داروها همان خواب آور بودن آن ها است و البته هیچ دارویی نباید بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف شود.
تصور دیگری که درباره داروهای روان پزشکی وجود دارد، اعتیادآور بودن آن هاست و دلیلی که باعث می شود بعضی ها از خوردن این داروها امتناع کنند، وابستگی به دارو است. این تصورها درست هستند؟
برخی از داروهای روان پزشکی اگر به صورت مداوم مصرف شوند، می توانند ایجاد وابستگی و تحمل کنند و قطع مصرف آن ها اگر به سرعت انجام شود، بی قراری ایجاد می کند. ما به این حالت، وابستگی دارویی می گوییم که بیشتر در مواقعی رخ می دهد که دارو خودسرانه مصرف می شود. به عنوان نمونه، در مورد بیماری اسکیزوفرنیا درمان آن زمان بر است و دلیل بر این نیست که فرد به این دارو اعتیاد پیدا کرده است؛ مثل بیماری فشارخون است که بیمار باید برای کنترل بیماری اش تا مدت های طولانی دارو مصرف کند. برخی از افسردگی ها با افکار خودکشی همراه است. لازم است مبتلایان حدود 2 سال دارو مصرف کنند و نباید داروی شان را قطع کنند و نمی توان گفت به دارو وابسته شده اند چون در برخی از بیماری ها روند بیماری طولانی است. اما باید توجه داشته باشید داروها را زیر نظر پزشک مصرف کنید و با توصیه اطرافیان تان هر دارویی را استفاده نکنید. اگر داروهای ضداضطراب و مسکن هایی مثل ترامادول بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف شوند، می توانند ایجاد وابستگی کنند.
تصور دیگر این است که داروهای اعصاب روی هوشیاری تاثیر می گذارند. این باور تا چه میزانی صحت دارد؟
بیشتر داروهای روان پزشکی این عارضه را ندارند، اما ممکن است برخی از داروها روی تمرکز افراد تاثیر بگذارند که به مرور زمان برطرف می شود. داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب اوایل درمان روی هوشیاری تاثیر می گذارد ولی این تاثیر در ادامه درمان از بین می رود. تاکید می کنم که نباید هیچ دارویی را خودسرانه مصرف کنید چون ممکن است از عوارض آن آگاهی نداشته باشید و چنین کاری خطرناک است. ممکن است دچار تاری دید شوید یا روی تمرکزتان تاثیر بگذارد و نباید در آن زمان رانندگی کنید، اما اگر پیش پزشک بروید پزشک به شما اطلاعات لازم را می دهد یا می تواند داروهایی را در کنار آن برای تان تجویز کند.
برخی از بیمارانی که داروهای اعصاب مصرف می کنند از چاقی و اضافه وزن شکایت دارند و می گویند مصرف داروها سبب چاقی آن ها می شود.
خب، بله. برخی از داروهای روان پزشکی افزایش اشتها و وزن می دهند. اما این موضوع هم به دلیل تاثیر دارو و هم به علت آرامشی است که به فرد دست می دهد. گاهی اوقات برخی از بیماران تحرک کمتری دارند و با خوردن قرص ها آرامش پیدا می کنند و ممکن است چاق شوند. بنابراین توصیه می شود تحرک بدنی داشته باشند و فعالیت های گروهی و کاردرمانی هایی را که پزشک تجویز می کند، انجام دهند. در برخی از بیماری ها، تمایل فرد به خوردن مواد قندی و شیرینی جات است و این ها به او آرامش می دهد یا ممکن است به چیپس و پفک و... روی بیاورد که چاق کننده هستند. بنابراین فرد باید برای کنترل وزن اقداماتی را انجام دهد. یک گروه داروها این گونه هستند و برخی از داروها برای کنترل اشتها است. پس نمی توان قانون کلی صادر کرد.
بیماری روانی
بعضی ها می گویند این داروها تا زمانی که مصرف می شوند، احساس بهبودی به بیمار می دهند اما زمانی که خوردن آن ها متوقف می شود، علایم بهبودی افول می کند. آیا این همان اعتیاد به دارو نیست؟
البته داروهایی مثل آلپرازولام می توانند اعتیادآور باشند. برای نمونه، اگر یک نفر مشغله ذهنی دارد یا کم خواب است، شاید به داروخانه برود و یک دارو مثل آلپرازولام بگیرد و مصرف کند و بعد از یک مدت مصرف آن را قطع کند. او در این حالت ممکن است احساس بی قراری کند و عصبی شود. بنابراین چنین داروهایی نباید خودسرانه مصرف شوند؛ چون اولین نکته این است که باید نوع بیماری فرد تشخیص داده شود و بر مبنای آن دارو تجویز شود. اگر آلپرازولام بدون تجویز پزشک و خودسرانه برای مدت طولانی مصرف شود، ممکن است فرد به این دارو وابستگی پیدا کند و بعد از آن که این دارو را ترک کرد، احساس خوبی نداشته باشد.
حرف آخر؟
به نظر من، مهم ترین مساله در مورد داروهای روان پزشکی، پرهیز از مصرف خودسرانه آن ها است؛ چون اگر فردی بدون تشخیص بیماری، دارویی را مصرف کند؛ از عوارض و فواید آن بی اطلاع است و ممکن است سلامت او به خطر بیفتد. بنابراین توصیه می کنم حتما تحت نظر روان پزشک و به تجویز او داروهای روان پزشکی را مصرف کنید.
