ـ اخلاق پیامبراکرم صلوات الله علیه
برای پی بردن به فضایل اخلاقی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آیه «اِنَّکَلَعَلی خُلْقٍ عَظیمٍ» بسنده است. مردی از علی علیهالسلام خواست که اخلاق پسندیده پیامبر را توصیف کند. آنحضرت فرمود: «تو نعمتهای دنیا را بشمار تا من نیز خصوصیات اخلاقی رسول خدا صلی اللهعلیه وآلهوسلم را برای تو بشمارم». آن مرد گفت: چگونه نعمتهای خدا را میتوان به شماره آورد، در حالیکه خداوند خود میفرماید: «اگربخواهید نعمتهای خدا را بشمارید نمیتوانید آنها را به پایان ببرید». علی علیهالسلام به آن مرد فرمود: «خداوند در قرآن میفرماید: قُل: مَتاعُ الدُّنیاقَلیلٌ؛ متاع و نعمتهای دنیا اندک است؛ اما در توصیف اخلاق پیامبرصلی اللهعلیه وآلهوسلم میفرماید: تو صاحب خوی بسیار بزرگی هستی. وقتی تو ازشمارش چیز اندک ناتوانی، من چگونه امر عظیمی چون ویژگیهای اخلاقی پیامبر خداصلی اللهعلیه وآلهوسلم را بشمارم؟ ولی با این همه بدان که مکارم اخلاق به وسیله پیامبراکرم صلی اللهعلیه وآلهوسلم به کمال رسید؛ چرا که خود آنحضرت فرمود: منبرانگیخته شدم تا اخلاق نیکو را تمام کنم».
ـ گذشت و بزرگواری پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم
رسول اکرم صلی اللهعلیهوآلهوسلم پس از بعثت آزار زیادی از طرف مشرکان تحمّلکرد اما چون در پی پیشرفت کار نبوت از قدرتِ بیشتری برخوردار شد، به جای گرفتن انتقام، همه کسانی را که به آنحضرت ستم کرده بودند با بزرگواری تمام بخشیدند. پساز فتح مکه وقتی بر بزرگترینِ دشمنان اسلام پیروز شد، همه گمان میکردند آنحضرتدستکم ابوسفیان و هند را که بیشترین آزار را نسبت به آنحضرت رسانده بودند به قتل خواهد رساند، اما آنحضرت با کمال بزرگواری از گناه آنان گذشت و به اصحاب خود دستورداد که مبادا به آنها آسیبی برسانند. همچنین نقل شده است وقتی در جنگ احد شخصی بنام «وحشی»، عموی پیامبر صلیالله علیه وآلهوسلم حضرت حمزه را به شهادت رساند واز این پیشامد رسولخدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم بسیار آزرده شد با این همه پس ازپیروزی، از کشتن او خودداری کرد
ـ زهد پیامبر صلی الله علیهوآلهوسلم
در وضعیتی که همه نوع امکانات در اختیار رسول خدا صلی اللهعلیهوآلهوسلم بود،حتی یک روز هم از نان گندم سیر نخورد. در عوض روزی نبود که فقیر یا یتیمی را سیرنکرده باشد. وقتی به علی علیهالسلام اعتراض میکردند که «چرا این اندازه به خودسخت میگیرند و از غذاهای لذیذ استفاده نمیکنید؟» در جواب میفرمود: «من در اینامر از محبوبم رسول خدا صلی اللهعلیهوآلهوسلم پیروی میکنم. آنحضرت هم هرگزحاضر نشد از غذاهای لذیذ و چرب و شیرین خود را سیر سازد و همواره به مقدار کمِ ازغذا بسنده میکردند».
ـ فروتنی رسول خدا صلی اللهعلیه وآلهوسلم
پیامبر اکرم صلی اللهعلیهوآلهوسلم در فروتنی نظیر ندارد. علیرغم برخورداریاز مقام شکوهمند رسالت و سرپرستی و رهبری جامعه اسلامی، در برخورد با همه اقشار ودر معاشرتها بسیار انسان متواضعی بودند. نقل میکنند اگر در میان جمع مینشستکوچکترین امتیازی برای خود قائل نمیشد. لذا وقتی فرد ناشناسی به مجلس او واردمیشد او را از سایر افراد باز نمیشناخت. هرگاه به مجلسی وارد میشد در اولین جایخالی مینشست و مقید نبود که در بالای مجلس بنشیند. با اینکه به همه افراد احتراممیکرد اما به کسی اجازه نمیداد که پیش پایش بایستد. در معاشرت با دیگران هموارهاین سخن را میفرمود: «دوست ندارم که امتیازی بین من و شما باشد؛ زیرا خداوند دوستندارد که بندهاش را از دیگران جدا و ممتاز ببیند