پس
از سالها تلاش محققان ایرانی در پروژه مكان‌یابی رصدخانه ملی و علی رغم
انتخاب اولیه قله «دینوا» در ارتفاعات جنوب استان قم، سرانجام قله سه هزار
و 300متری «گرگش» در حوالی روستای كاموی كاشان به عنوان مكان نهایی احداث
رصدخانه ملی ایران تعیین شد.
دكتر رضا منصوری، مجری طرح رصدخانه ملی ایران با اعلام این مطلب به خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)
خاطرنشان كرد: براساس آخرین ارزیابی‌های انجام شده، هر دو قله «دینوا» و
«گرگش» واجد ارزش نجومی بسیار بالایی هستند و «گرگش» با 600 متر ارتفاع
بیشتر از قله «دینوا» كه رصدخانه را از غبار محلی دور می‌كند و از لحاظ
پارامتر مهم دید، به دینوا برتری دارد.
رصدخانه
ملی ایران به عنوان اولین رصدخانه پژوهشی كشور، اولین گام بزرگ كشور برای
ایجاد زیر ساخت‌های پژوهشی در نجوم و كیهان شناسی رصدی است كه حاصل آن
تشكیل و رشد گروه‌های پژوهشی و ایجاد بخش‌های توسعه فناوری خواهد بود.
طرح
رصدخانه ملی ایران در سال 1378 به عنوان یكی از طرح های كلان علمی در
شورای پژوهش‌های كشور مطرح شد و مكان‌یابی رصدخانه از همان سالها آغاز
شد. روندی كه با عدم اختصاص بودجه مناسب با افت و خیزهای فراوان همراه
بود.
با
تصویب طرح رصدخانه ملی در زمره طرح‌های كلان ملی فناوری در اسفند ماه 87 و
رفع مشكلات مالی طرح، روند پیگیری آن شتابی دوچندان گرفت تا سرانجام در
اواسط سال جاری پس از سالها تلاش و بررسی شرایط 40 قله در نواحی
مختلف كشور، فرآیند پیچیده و حساس مكان‌یابی رصدخانه به پایان رسید و از
میان دو قله «گرگش» و «دینوا» در منطقه كاشان كه واجد بیشترین ارزش نجومی
در كشور هستند، «گرگش» به عنوان میزبان نخستین تلسكوپ و رصدخانه ملی ایران
انتخاب شد.
منصوری
در گفتوگو با ایسنا با اشاره به دشواری‌ها و پیچیدگی‌های مكان‌یابی
رصدخانه كه باید در محلی با ویژگی‌های منحصر به فرد ساخته شود، اظهار
داشت: آسمان صاف، كم بودن ذرات معلق در فضای اطراف، نبود آلودگی‌های
نوری،كوچك بودن تغییرات آب و هوایی و مناسب بودن عامل دید از نظر
آشفتگی‌های جوی از جمله این ویژگی‌هاست كه بررسی آنها مستلزم مطالعات علمی
دقیق است.
قله «گرگش» از بین 40 قله ایران انتخاب شد
منصوری
ادامه داد: طی فرآیند مكان‌یابی برای انتخاب محل مناسب، مطالعات منطقه‌ای
در اطراف بیش از 40 قله در نواحی مختلف ایران انجام شد و سرانجام دو قله
گرگش و دینوا در منطقه كاشان به عنوان قله‌های با ارزش نجومی انتخاب شدند
كه در نهایت شورای راهبری، قله گرگش را برای نصب اولین تلسكوپ ملی ایران
انتخاب كرد.
گرگش 600 متر بلندتر از قله دینواست
منصوری
با بیان اینكه قله «دینوا» هم برای آینده نجوم ایران حفظ خواهد شد،
خاطرنشان كرد: اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد كه این دو قله ارزش نجومی بسیار
بالایی دارند اما به علت ارتفاع بالای قله «گرگش» یعنی 600 متر بیش از
قله دینوا انتخاب شده است. قله گرگش دارای سه هزار و 600 متر است كه این
ارتفاع، رصدخانه را از غبار محلی و منطقه دور می‌كند و در اندازه‌گیری
پارامتر دید كه مهمترین پارامتر محسوب می‌شود هم قله گرگش نسبت به دینوا
برتری دارد.
مجری
طرح رصدخانه ملی ایران در توضیح پارامتر دید به ایسنا گفت: این پارامتر
بیان كننده این است كه دو نقطه در آسمان باید در چه فاصله با یكدیگر باشند
كه تلسكوپ بتواند آن را تفكیك كند؛ بنابراین هر چه تلاطم جو یعنی توده
هوایی كه بالای قله قرار دارد، بیشتر باشد، تصویر ستاره هنگام رسیدن به ما
مغشوش می‌شود.
وی
افزود: همچنین شدت باد در دو منطقه اندازه‌گیری شده است البته تصور
می‌كردیم كه شدت باد در گرگش بسیار بالا بوده و اجازه رصد ندهد اما
اندازه‌گیری‌ها این موضوع را ثابت نكرد.
آموزش 100 متخصص در راستای مكان یابی رصدخانه ملی
منصوری
در گفتوگو با ایسنا با بیان این كه مكان‌یابی رصدخانه ملی ایران از سال
78 آغاز شده است، خاطرنشان كرد: طرح ملی مكان‌یابی رصدخانه ملی ایران در
این سال در شورای پژوهشی علمی كشور مصوب شد اما به دلیل این كه بودجه
اندكی به آن اختصاص داشت تنها به مطالعات میدانی پرداخته شد؛ پس از آن در
سال 81 زمانی كه در سمت معاونت پژوهشی وزارت علوم بودم بودجه‌ای جهت
مكان‌یابی اختصاص یافت و كار به طور جدی با مشورت تیمی بین‌المللی به
ریاست دكتر نصیری قیداری دنبال شد.همچنین بیش از 100 نفر در این زمینه
آموزش دیدند و در نهایت 20 نفر انتخاب و نقاط مختلف ایران را اندازه‌گیری
كردند.
هم اكنون حدود 70 تن تجهیزات در بالای قله گرگش وجود دارد
منصوری
با بیان اینكه دو سال پیش قله دینوا و كلاه برفی از میان 40 قله در نواحی
مختلف كشور جهت احداث رصدخانه انتخاب شدند، خاطرنشان كرد: در همین سالها
بود كه برخی از مشاوران خارجی از سازمان رصدخانه‌های جنوبی اروپا (ایزو) و
افراد سرشناس در طراحی تلسكوپ و مكان‌یابی برای بررسی و مشاهده دو قله به
ایران سفر كردند كه قله‌ای را به نام گركش نشان دادند و گفتند كه چرا این
قله را اندازه‌گیری نكردید! علت عدم اندازه‌گیری قله گرگش كه به قول دكتر
نصیری قله‌ای وحشی بود، دشواری صعود به آن بود. بنابراین پس از مدتها
تیم‌های كوهنوردی از راه‌های مختلف به كمك مردم محلی و بومی به قله صعود
كردند چرا كه تنها تا ارتفاع دو هزار و 900 متر می‌توان با وسیله نقلیه
صعود كرد و تا نوك قله باید پیاده یا با قاطر می‌رفتیم. در حال حاضر هم
نزدیك به 70 تن تجهیزات در قله گرگش وجود دارد.
وی
افزود: همچنین برای انتخاب قله مناسب اندازه‌گیری‌های بسیار پیچیده صورت
گرفت. از جمله آنها نصب یك سامانه تغییرات ریزدمایی مشتمل بر 150 سنسور بر
روی شش دكل مختلف در قله‌های گرگش و دینوا بود كه تجهیزات لازم در بخش
توسعه و فناوری پژوهشكده نجوم ساخته و در محل قله‌ها نصب شده است.
منصوری
تصریح كرد: مطالعه تغییرات خیلی كوچك دما از مرتبه صدم درجه سانتی‌گراد
در بازه‌های زمانی چند هزارم ثانیه به مدت چند ماه انجام شده تا به
تصمیم‌گیری در مورد مكان دقیق نصب تلسكوپ در قله و همچنین ارتفاع نصب آینه
اصلی از سطح قله كمك كند. این پارامتر ارتباط مستقیمی با تلاطم‌جو در محل
نصب حسگرها دارد. در غیاب موانع موضعی، جریان هوا آرام و بی‌تلاطم است.
وجود موانع طبیعی باعث ایجاد تلاطم در لایه‌های جو مجاور سطح قله می‌شود.
همچنین جذب تابش خورشید در روز و تابش مجدد آن به صورت گرما از سطح قله و
تجهیزات در شب هم تلاطمی در لایه‌های نزدیك سطح قله ایجاد می‌كند.
وی
خاطرنشان كرد: در حال حاضر از مرحله مكان‌یابی خارج و به مرحله پایش مكان
رسیده‌ایم تا اطلاعات دقیق‌تری نسبت به قله كسب كنیم. حتی پس از نصب
تلسكوپ این نوع اندازه‌گیری‌ها ادامه خواهد داشت چرا كه به نوع و چگونگی
رصد در آینده كمك می‌كند.
مجری
طرح رصدخانه ملی ایران با بیان این كه در حال حاضر پایش دید هم انجام
می‌شود، گفت: در فاز دوم اندازه‌گیری‌های فنی مرتبط با دید نجومی، تجهیزات
و نرم افزارهای رایانه‌ای لازم تهیه و یا طراحی و ساخته شده است. تا كنون
اندازه‌گیری دید در ارتفاع‌های سه و شش متری بالاتر از قله‌های نجومی
ایران (دینوا و گرگش) صورت گرفته است.
وی
ادامه داد: در حال حاضر ساخت جاده برای دسترسی به نوك قله آغاز شده است
كه متخصصان راهسازی وزارت راه و ترابری با كمك استانداری اصفهان و
فرمانداری كاشان در حال انجام این عملیات است.
اوایل بهار سال آینده جاده دسترسی به نوك قله گرگش توسط راه داری تكمیل می شود
وی
افزود: در حال حاضر حدود سه كیلومتر از جاده آسفالتی كه از قمصر به
روستای كامون می‌رود به سمت نوك قله كشیده است كه تا اوایل بهار جاده
تكمیل خواهد شد و از تابستان كارهای مطالعات ساختمانی آغاز خواهد شد.
البته شیب و پیچ جاده باید بسیار مناسب باشد چرا كه در آینده تجهیزات
سنگینی باید بالای قله برود.
منصوری
با بیان این كه مطالعات زمین‌شناسی هم بر روی دو قله دینوا و گرگش انجام
شده است، به ایسنا گفت: حتی به لحاظ زلزله سنجی این دو قله بررسی شده‌اند و
تاریخچه زلزله‌های منطقه را جمع‌آوری كرده‌ایم كه هیچ مشكلی در این زمینه
وجود ندارد و به لحاظ زمین شناسی و وضعیت سنگ‌ها مزیت‌های خوبی دارد به
طوری كه تخته سنگ‌هایی كه بالای قله وجود دارند به رصد بهتر كمك می‌كند.
منبع:خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا
