تبیان، دستیار زندگی

کتاب درسی را چگونه باید خواند ؟

در این نوشتار ، روشی برای خواندن و مطالعه مطالب کتاب های درسی ارائه می شود که معرف به روش پ س خ ب ا ( پس خبا ) می باشد . این روش به نظر می رسد شیوه موثری برای بهتر فهمیدن و بهتر حفظ کردن مفاهیم و اطلاعات کلیدی است . نام این روش برگرفته از نخستین حرف نام هر یک از مراحل پنجگانه در مطالعه متون : پیشخوانی ،سوال کردن ، خواندن ، به خود پس دادن ؛ و آزمودن است. دو مرحله اول و آخر ویژه بررسی سراسری هر فصل از کتاب هستند و سه مرحله میانی اختصاص به هر بخش اصلی از هر فصل دارند .
مرحله پ یا پیش خوانی : نخست به مرور کلی فصل معینی از کتاب می پردازید تا با موضوعات کلی مطرخح شده در آن آشنا شوید . برای این منظور فهرست مطالب فصل را می خوانید . سپس مطالب فصل را مرور می کنید که طی آن ، عناوین بخش های اصلی و فرعی فصل را مورد توجه قرار می دهید ، و تصاویر و نمودارها را از نظر می گذرانید . مهمترین نکته در مرحله پیش خوانی این است که پس از مرور مطالب فصل ، چکیده پایانی فصل را با دقت مطالعه کنید و روی هر یک از نکاتی که در آن آمده تامل کنید . در این مرحله ممکن است سوال هایی به ذهنتان خطور کند که پس از خواندن متن کامل فصل بتوانید به آنها پاسخ دهید . این مرحله ، تصویری کلی از مطالب فصل و سازمان بندی آن به دست می دهد .
مرحله س یا سوال کردن : همان طور که قبلا گفته شد ، مراحل سوال کردن ، خواندن و به خود پس دادن ویژه هر بخش عمده هر فصل است . بخش های هر فصل از کتاب مورد نظرتان را یکی یکی در نظر بگیرید ، هر سه مرحله سوال کردن ، خواندن و به خود پس دادن را در مورد هر فصل اعمال کنید . سپس به بخش بعدی کتاب بپردازید . قبل از مطالعه مطالب هر بخش ، نخست عنوان آن بخش و عنوان های فرعی آن را بخوانید . سپس در حین خواندن مطالب هر بخش ، موضوعات مهم آن را به صورت یک یا چند سوال در نظر بگیرید که بعدا باید به آنها پاسخ بدهید : از خود بپرسید : ` نویسنده در این بخش چه مفاهیم مهمی را در نظر داشته است ؟ ` مقصود از مرحله سوال کردن نیز همین است .
مرحله خ ( خواندن ) : در این مرحله ، مطالب هر بخش از فصل را برای آگاهی از معنا و مفهوم آن با دقت بخوانید و ضمن خواندن ، سعی کنید به سوال هایی که در مرحله سوال کردن مطرح شده بود ، پاسخ دهید . در باره مطالبی که می خوانید تامل کنید و بکوشید بین آن مطالب و اطلاعات قبلی خود ارتباط برقرار کنید . می توانید زیر واژه ها یا عبارت های اصلی خط بکشید ، اما میزان آن از 10 تا 15 درصد متن تجاوز نکند . اگر مقصود از خط کشیدن زیر مطالب ، مشخص کردن واژه ها یا عبارت های اصلی برای مرور بعدی باشد ، خط کشیدن زیادی زیر مطالب ، مغایر با چنین هدفی است. تا وقتی تمام مطالب بخش معینی را نخوانده اید یا با همه مفاهیم اصلی آشنا نشده اید و اهمیت نسبی آنها را ارزیابی نکرده اید ، یادداشت بر ندارید .
مرحله ب ( به خود پس دادن ) : پس از خواندن هر بخش ، سعی کنید مفاهیم اصلی را به خاطر بیاورید و اطلاعات را از حفظ با خود بگویید . مفاهیم را به زبان خودتان بازگو کنید و اطلاعات را ترجیحا با صدای بلند و اگر تنها نیستید ، زیر لب تکرار کنید . مطالبی را که به یاد می آورید با متن کتاب تطبیق دهید تا مطمئت شوید که آنها را کامل و درست حفظ کرده اید . به کمک روش به خود پس دادن مطالب ، به کمبود اطلاعات خود پی می برید و می توانید آنها را در ذهن خود سازماندهی کنید . پس از آن که بخشی از فصل را به این شیوه مطالعه کردید ، به بخش بعدی بپردازید و دوباره مراحل سوال کردن ، خواندن . به خود پس دادن را تکرار کنید .
مرحله آ ( آزمون ) : پس از خواندن مطالب فصل باید به آزمون و مرور مطالب بپردازید . با مراجعه به یادداشت هایتان ، ببینید چه مقدار از مفاهیم اصلی را به یاد دارید . سعی کنید بفهمید چه پیوندی بین مطالب مختلف وجود دارد و این مطالب چگونه در فصل ، سازمان بندی شده اند . در مرحله آزمون ممکن است مجبور شوید فصل را مرور کنید تا صحت مفاهیم و مطالب اصلی حفظ شده را وارسی شود . در این مرحله باید چکیده فصل رابخوانید و ضمن آن جزئیات مربوط به هر یک از نکات چکیده را در نظر آورید . مرحله آزمون را هرگز به شب امتحان موکول نکنید . نخستین مرور مطالب فصل باید بلافاصله پس از خواندن آن انجام شود .
پژوهش های بسیاری حاکی از وجود فواید فراوان در روش پس خبا بوده و مسلما این روش کارآمدتر از روش روخوانی ساده مطالب است . در این روش مخصوصا به خود پس دادن مطالب ، نقش بسیار مهمی دارد . اختصاص بخش عمده طول مدت مطالعه به یاد آوری فعال مطالب بهتر از آن است که تمام وقت خود را صرف خواندن و بازخوانی مطلب کنید . بررسی ها موید این نکته اند که خواندن چکیده فصل بیش از مطالعه سراسر فصل ، کار آمدی دارد . خواندن چکیده پیش از خواندن مطالب فصل، چشم اندازی کلی از فصل فراهم می کند که خواننده را در سازمان دهی مطالب در حین خواندن مطالب یاری می دهد . حتی اگر نخواهید روش پس خبا را به طور کامل دنبال کنید ، بهتر است از فواید به خود پس دادن مطلب و نیز مطالعه چکیده فصل پیش از خواندن مطالب فصل غفلت نورزید .

نکاتی درباره خواندن

در زمینه مطالعه کتاب های درسی باید به چند نکته اساسی توجه کرد که عبارتند از : دیدن ؛ مطالعه بدون دیدن امکان پذیر نیست ، اما باید به کلمات نگاه کنیم و آنها را بشناسیم تا اطلاعاتمان کامل شود . خواندن ؛ خواندنی که به صورت های گوناگون ظاهر می شود ، کلمه خوانی ، عبارت خوانی و اندیشه خوانی . درک مطلب ؛ خواندنی که همراه با درک و فهم کامل مطلب صورت گیرد ، یعنی به خاطر سپاری و به یادآوری مطالب و تعمیم آن و تحلیل آن به خوبی صورت گرفته باشد . بنابر این ، در هنگام مطالعه باید به این نکات توجه کنیم :
- تا آنجا که می توانیم در درک و به خاطر سپاری تمام مطالبی که می خوانیم کوشا باشیم ؛
- از راهبردهای یادیار که باعث عدم فراموشی یا کاهش میزان فراموشی مطالب خوانده شده می شود استفاده کنیم ؛
- بعد از خواندن مطلب ، مطالب خوانده شده را از حفظ مرور کنیم ؛
- مطالبی را که می خوانیم به اطلاعات قبلی مان درباره موضوع مورد مطالعه ربط دهیم ؛
- مطالب مورد مطالعه را از نظر پیامی که به همراه دارد مورد نقد و تحلیل قرار دهیم ؛
- به هنگام خواندن یک متن سعی نماییم که مطالب جدید را مشخص نماییم ؛
- برای خواندن مطالب درسی علاقه نشان دهیم ؛
- هنگامی به مطالعه بپردازیم که خسته و... نباشیم ؛
- عواملی را که باعث حواسپرتی مان می شود ، کنترل نماییم ؛
- سهی کنیم که متن را به درستی مورد مطالعه قرار بدهیم ؛ و
- پس از مطالعه درباره متنی که خوانده اید ، سوال هایی را طرح و به آنها پاسخ بدهیم .

برنامه مطالعه

از آنجا که به عنوان دانش آموز و یا دانشجو کارهای زیادی دارید و از نظر زمان در مضیقه هستید ، لازم است که برای فعالیت های خود یک برنامه کار داشته باشید . این نوع برنامه کمک می کند تا از پیش کارها را منظم کنید و به موقع هر کاری را انجام دهید و از نگرانی های بی موقع شما کاسته شود .
بر اساس کارهای مربوط به هر موضوع درسی وقت کار و تفریح خود را مشخص کنید . برای هر موضوع بخصوص حداقل از یک هفته قبل به مطالعه بپردازید . در این مورد به پیشنهادهای زیر عمل نمایید :
1- برنامه مطالعه خود را با دیدی واقع بینانه طرح ریزی کنید . مقدار زیادی کار برای یک مدت محدود نگذارید .
2- کارهای فوق العاده را هم منظور کنید . گاهی کارهای غیر منتظره و عوامل دیگری پیش می آیند که ممکن است برنامه کار شما را به هم بزنند ؛ برای این کارها وقت لازم را پیش بینی کنید .
3- اوقات خود را تقسیم کنید . برای مطالبی که یادگیری آنها زیاد به حافظه متکی است وقت مطالعه را تقسیم کنید ( مثلا شبی یک ساعت در پنج شب بهتر از پنج ساعت در یک شب است ).
4- از بهترین ساعت های خود استفاده کنید . کارهای سنگین را برای ساعت هایی که بهتر می توانید کار کنید اختصاص ندهید و ساعت های غیر تولیدی خود را برای کارهای آسان بگذارید .
5- در صورت امکان مطالب مشابه را با هم نخوانید . خواندن مطالب مشابه با یکدیگر اشتباه می شوند و در کار شما مزاحمت ایجاد می کنند .

چگونه مطالعه کنیم

در زیر روشی مفید دیگری برای مطالعه به شما پیشنهاد می کنیم که به روش پنیر سوئیسی معروف است :
همیشه از کلیت مطلب آغار کنید
یک بار به سرعت متن را بخوانید . در همان حال ، با ماژیک شبرنگ کلید واژه های مهم را مشخص نمایید . این تند خوانی اولیه ، دید مناسبی در مورد متن به شما می دهد . حال می توانید متن را تا روز بعد یا حتی چند روز بعد کنار بگذارید یا آن که بلافاصله مرحله بعد را آغاز کنید . تنها هدف از آن خوانش آغازین ، رسیدن به دیدی اجمالی درباره مطالب مهم است ، و با کلید واژه هایی که مشخص کرده اید ، هر وقت دوباره شروع به خواندن متنی کنید ، به سادگی می توانید کلیت آن را دریابید .
اگر تصمیم دارید متن را برای مدتی کنار بگذارید. دفعه بعد کار را با مرور سریع مطلب آغاز کنید . صرفا تورقی نمایید و کلید واژه هایی را که مشخص کرده اید ، بخوانید .
با کشیدن نقطه مرکزی و چند خط ضخیم ، یک نقشه یادگیری درست کنید
چرا این متن را می خوانید ؟ چه نوع اطلاعاتی از آن می خواهید ؟ برای خواندنتان ، هدفی تعیین کنید . آیا هدفتان از خواندن آن یاد گرفتن تمام مطالب یا تنها جنبه های خاصی از آن است ؟ یا می خواهید از پس پرسش های یک امتحان برآیید ؟ یا می خواهید خلاصه ای از آن را به کسی تحویل دهید ؟
باید از هدفتان کلاملا آگاه باشید . زیرا ، این هدف است که معلوم می کند چرا متنی را می خوانید و چگونه باید بخوانید . می توانید با نخواندن متنهایی که به آنها علاقه ندارید ، تا حد زیادی در وقت صرفه جویی کنید ! در همان نخستین خوانشتان در می یابید که آیا متن ارزش دوباره خواندن را دارد یا نه .
در این مرحله ، تصمیم گرفته اید برای هدفی خاص متن را بخوانید و یک نقشه یادگیری آماده کرده اید . دوباره متن را بخوانید ، و در همان حال ، واژه های جدید و تصاویری به شاخه های نقشه یادگیری تان بیفزایید .
مطلب را به طور منظم مرور کنید . مرور کردن تاثیر شگرفی دارد . هر بار که این کار را انجام می دهید می توانید یا همان نقشه یادگیری تان را دوباره از نظر بگذرانید یا آن که بازنویسی اش کنید و واژه هایی را که ضروری نیستند ، حذف کنید . تنها واژه هایی را که به راستی مهم اند ، نگهدارید .
این روش مطالعه نه تنها تا حد زیادی سبب صرفه جویی در وقت می شود ، بلکه یک دید اجمالی و درک سریع از آنچه که می خوانید را به دست می دهد . نتیجه آن است که بهتر و سریع تر می آموزید . به علاوه مرور مطالب را نیز آسان تر می کند .
حال می توانید به سادگی هر متنی را بخوانید و اطلاعات مهم آن را بیابید . هر گاه که به درکی از کلیت متن دست یافتید و هدفتان را از خواندن متن معلوم کردید می توانید توجهتان را بر ماده متن معطوف کنید .

با سلام
شیوه جالبی را برای مطالعه مطرح کردین.جمع بندی اون و عبارت کلیدی پس خبا برام خیلی جالب بود تا حالا این مدلی شیوه مطالعه را ندیده بودم کاش زودتر دیده بودمش و برا دانش آموزای راهنمایی و دبیرستان مطرحش می کردم .

با سلام
ممنون از مطلبتون
به نظرم حوصله ی خواندن چیزی مهمتر از همه باشه
چون آدم گاهی اصلا حوصله نداره بخونه - هر چقدم كه مراحل بالا رو انجام بده نمیتونه بازم چیزی بفهمه
باید تمام حوصلمون رو صرف خواندن كتاب درسی كنیم

موفق باشید.