پارادوکس (مهمل نما) در واقع به آنچه که تناقض آمیز، باور نکردنی و خلاف انتظار باشد اطلاق میگردد. آنچه که بنظر درست می آید اما غلط است و یا بالعکس. پدیده پارادوکس در علم هندسه، فیزیک، روانشناسی، فلسفه، اخلاق، علوم اجتماعی و منطق همواره مورد بحث بوده است.
اما پارادوکس اجتماعی و فرهنگی نیز به همان اندازه تصاویر فوق عجیب و غریب و ماهیتی دوگانه دارند. پارادوکسهای اجتماعی و فرهنگی که بصورت آموزه های اخلاقی به افراد جامعه توصیه میگردند در متن زندگی و جامعه مصداقی ندارند. در واقع میان ارزشها و نمود ارزشها تناقض وجود دارد. برای مثال به پارادوکسهای زیر توجه کنید:
1- پاداش با میزان تلاش و کوشش شما رابطه مستقیم دارد. و یا مثل معروف: "نابرده رنج گنج میسر نمیشود." اما آیا این گفته با واقعیات زندگی همخوانی دارد؟ افراد زحمتکش بسیاری وجود دارند که تمام عمر کار میکنند و زحمت میکشند اما در بدترین شرایط زندگی میکنند. در مقابل افراد تن پرور و بی کفایتی وجود دارند که در ناز و نعمت بسر می برند بدون آنکه برای دستیابی به رفاه تلاشی نموده باشند. نمود واقعی این مثل میتواند چنین باشد: "نابرده گنج، گنج میسر نمیشود."
2- خوبها بر بدتها پیروز خواهند شد. اگر فقط صفات صداقت، عدالت و جوانمردی افراد خوب را مد نظر قرار دهیم به روشنی درخواهیم یافت که خوبها بازنده اصلی بازی زندگی هستند جایی که دروغگویی، بی عدالتی و ناجوانمردی در آن موج میزند و غالب است. نمود واقعی آن در جامعه چنین است که بدها با دروغگویی، نیرنگ، ریاکاری، بی انصافی و تقلب بر خوبها چیره میشوند.
3- علم بهتر است یا ثروت؟ پاسخ: علم. بله پول چرک دست است و علم اندوخته جاودان. البته مسلما علم بهتر و برتر از ثروت است اما برای زندگی و ارتزاق خیر. برای عالم شدن هم به پول احتیاج است. اما برای ثروتمند شدن شاید زیاد هم نیازی به علم نباشد.
4- از نظر پدر و مادر ها فرزند خوب بچه ای است که هیچ چیز نخواهد، اعتراضی نکند، اگر در سرش هم زدند صدایش در نیاید، روی حرف بزرگتر ها هم حرف نزند. اما همین پدر و مادر ها و کلا مردم زمانی که میخواهند چنین بچه ای را توصیف کنند وی را کمرو، بی دست و پا و بی عرضه معرفی میکنند. این پارادوکس در بزرگسالان نیز صادق است. عکس این موضوع نیز عینیت دارد. در اجتماع افراد پررو، کلاهبردار، دروغگو و زورگو را مذمت میکنند اما برخی اوقات آنها را زرنگ، باهوش، شجاع و با عرضه معرفی کرده و یا به تصویر میکشند. در فیلمهای اکشن قهرمان فیلم کسی ست که بیشتر میکشد، بیشتر فریب میدهد و بهتر زنان را اغوا میکند. در روزنامه ها و نشریات از سرکرده باندهای تبهکاری یک قهرمان میسازند.
5- ارزش افراد به شخصیتشان است و بس. اما در عمل ثروت، جذابیت و زیبایی ظاهر، جایگاه اجتماعی، شهرت، نسبت خانوادگی، مارک لباس و مدل اتومبیل افراد است که نخست مورد ارزیابی قرار میگیرد.
6- هر آنچه که شما در برابرش مقاومت میکنید، آن نیز بیشتر در مقابل شما ایستادگی میکند. هر اندازه که از افراد و موقعیتهایی که از آنها گریزان هستید اجتناب ورزید بیشتر بسمت شما جذب میگردند. و بالعکس.
7- از هر دستی که بدهید از همان دست پس میگیرید. اما ممکن است شما بسیار نوعدوست و خیر خواه باشید اما دیگران نسبت به شما خیانت کار، قدر نشناس و جفا کار باشند. که معمولا هم چنین است.
8- پارادوکس دوری و دوستی و "از دل برود هر آنچه از دید رود".
9- پارادوکس زمان: هنگامی که میخواهید زمان کند بگذرد سریع تر سپری میشود و بالعکس.
10- در ازدواج در عین حالی که باید با هم یکی باشید، باید از هم جدا و مستقل باشید .
