تبیان، دستیار زندگی

با توجه به اینکه تعداد رخداد پدیده های ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی در یک برهه زمانی تقریبا یکسان است چرا مردم یک ناحیه مشخص ( مثلا کشور ایران)  بیشتر شاهد ماه‌گرفتگی هستند تا خورشید‌گرفتگی؟ به عبارت دیگر چرا تعداد ماه‌گرفتگی‌هایی که یک فرد در طول زندگی‌خود میبینید به مراتب بیشتر از تعداد خورشیدگرفتگی‌ها است؟

من خودم می خوام تو یه مسابقه شرکت کنم و خواستم شما کمکم کنید.

حدود ۳۰ روز طول می‌کشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش، یک بار ماه نو رخ خواهد داد.


اگر صفحهٔ مداری گردش ماه به دور زمین همان صفحهٔ مداری گردش زمین به دور خورشید می‌بود، در هر ماه یک بار خورشید گرفتگی رخ می‌داد. اما وجود انحراف زاویه‌ای بین این دو صفحه، باعث می‌شود که در بسیاری از ماه‌ها، ماه از بالا یا پایین قرص خورشید بگذرد.


معمولاً هر ۱٫۵ سال یک بار خورشید گرفتگی کلی روی می‌دهد، اما هر انسان در طول عمرش شاید یک بار شانس تماشای این پدیده را داشته باشد و علت آن این است که در خورشیدگرفتگی کلی (کسوف کامل) زمین، ماه و خورشید در یک راستا قرار میگیرند، در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان می‌شود.

سایه ماه فقط چند کیلومتر از سطح زمین را در بر می‌گیرد و به موازات حرکت ماه در مدار خود، یک مسیر طولانی منحنی شکل در روی زمین می‌پیماید. تنها کسانی می‌توانند گرفتگی خورشید را ببینند که در جایی از این مسیر باریک و طولانی واقع باشند.


در خلال گرفت، بر اثر حرکت ماه و چرخش زمین، سایه ماه زمین را از غرب به شرق طی می‌کند، که به این سیر حرکتی سیر گرفتگی کلی می‌گویند. هر کسی که در این مسیر باشد خورشید را در حالت گرفت کلی خواهد دید، این مسیر در بیشترین حالت به ۳۲۰ کیلومتر می‌رسد و حدود نیم درصد سطح زمین را می‌پوشاند.


بنا بر این تنها دو یا سه بار در هر سال، ماه در هنگام عبور از فاصلهٔ میان زمین و خورشید به اندازهٔ کافی به خط واصل بین زمین و خورشید نزدیک می‌شود و در این هنگام گرفت خورشید رخ می‌دهد.


و اما در مورد ماه گرفتگی:


وقتی از بالا به دایرة البروج بنگریم به اشتباه گمان می‌کنیم که ماه‌گرفتگی باید ماهی یک بار اتفاق افتد. خطای این دید وقتی آشکار می‌شود که از پهلو نگاه کنیم. آنگاه روشن می‌شود که این سه جرم در حقیقت بر یک خط واقع نیستند. ماه در نتیجه میل مدارش با دایرة البروج ، می‌تواند از بالا یا پایین مخروط سایه ، به فاصله‌ای که حداکثر ۳۲٬۰۰۰ کیلومتر می‌شود بگذرد.


صفحة مداری ماه و زمین منطبق بر هم نیستند و به اندازه‌ی 2/5 درجه با یكدیگر فاصله دارند. پس این دو صفحه در دو نقطه همدیگر را قطع می‌كنند كه در اصطلاح به گره‌های صعودی (زمانی كه ماه در حال رفتن از جنوب دایرة‌البروج به شمال آن است) و نزولی (زمانی كه ماه در حال رفتن از شمال دایرة‌البروج به جنوب آن است) مشهورند. در واقع اگر یكی از گره‌ها در میان زمین و خورشید و ماه نیز همزمان در پایان ماه قمری باشد، شاهد یك كسوف خواهیم بود. و همزمان اگر ماه در حالت بدر باشد در گره مقابل شاهد یك خسوف خواهیم بود. قطر زاویه‌ای ماه و خورشید در آسمان 5/0 درجه قوسی است و حال اگر صفحة مداری ماه بر صفحة مداری زمین منطبق بود یا زاویه‌ای كمتر از نیم‌درجه داشت، آنگاه ما هر ماه شاهد یك خسوف در وسط و یك كسوف در پایان ماه قمری بودیم.


برای اینکه خسوف برقرار باشد واقع شود باید دو شرط مهم زیر هم‌زمان با یکدیگر برقرار باشند:

1. خورشید ، زمین و ماه ، باید بر خطی مستقیم واقع باشند یعنی ماه به حالت بدر از زمین دیده شود. این واقعه ماهی یک بار روی می‌دهد.
2. ماه در حرکت مداریش باید در حال عبور از دایرة البروج ، یعنی در یکی از گره‌ها باشد.


در یك دوره‌ی رشته‌ای، نظم حاصل از روی‌داد خسوف در هر 6 ماه قمری ملاك قرار می‌گیرد. در این دوره به دلیل حركت بازگشتی گره‌های ماه بر روی دایرة‌ابروج كه دلیل آن فاصله‌ی به وجود آمده در ماه گره‌ای و ماه قمری كه معادل 30 درجه در هر ماه است، شرایط روی‌داد خسوف هر شش ماه فراهم می‌شود. لذا هر شش ماه باید انتظار رویداد یك خسوف را داشته باشیم. ولی این چرخش دقیق نیست و در هر دوره، گره‌‌های صعودی و نزولی بر روی نیمسایه و سایه‌ی زمین حركتی پیش‌رونده دارند. یك رشته زمانی آغاز می‌شود كه گره‌ی ماه در ابتدای رشته باشد و معمولاً آغاز رشته اغلب با یك خسوف نیمسایه‌ای و در مواردی با خسوف جزئی است. سپس هر دو گره وارد مراحل مركزی خسوف می‌شوند و در مركز رشته فقط خسوف كلی رخ می‌دهد. در ادامه، گره‌ها به سمت خارج سایه پیش‌روی می‌كنند تا جایی كه با رخ‌دادن چند خسوف دیگر كه اكثر آن‌ها جزئی و نیمسایه‌ای هستند رشته پایان می‌یابد و دو گره ماه قبل وارد میدان می‌شوند و رشته‌ی جدید كار خود را آغاز می‌كند. در واقع دلیل عقب‌گرد خسوف‌ها در تقویم قمری را به همین علت شاهد هستیم. با این حساب در یك رشته‌ی‌ ماه‌گرفتگی، حداقل 8 و حداكثر 9 خسوف رخ می‌دهد.علی‌رغم تصور ما در خسوف نیز مانند كسوف طی یكسال شاهد حداقل 2 و حداكثر 5 خسوف هستیم.


نمیدونم پاسختون رو گرفتید یا نه!!!!!

خانم کریمی. ممنون از سوال خوبتون و نیمای عزیز ممنون از پاسخ کامل و علمیتون.

اقای nimag22 باید خیلی ازتون تشکر کنم چون با اضافه کردن یه نتیجه گیری در انتهای این مطلب تونسم تو مسابقه این ماه باشگاه نجوم اشتراک مجله نجوم بگیرم.
gom so ham nida
ینی متشکرم به زبان کره ای

ون چرخش ماه به دور زمین سریعتر از چرخش زمین به دور خورشیده!!!!!!!

البته شیرنی که به ما می دهید علاوه بر شیرنیست که باید به نیما بدهیدها!!

در اولین جلسه حضوری کلاس منتظرش هستیم.

اخطار:

شیرنی نیاوردید کلاس نیایید!

نکته:

شانس آوردید در مارتن مسیه یا صوفی مقام نیاوردید و گرنه به شیرنی رضایت نمی دادیم 

مجله نجوم مگه چیه که من بخوام براش شیرنی بدم؟تلسکوپ رو می بردم حتما این کارو می کردم ولی ...

آهان
آفرین میسیز کریمی. ای ول. خوشم اومد، جوابتون 1 بود. مرسی [یه کف مرتب]