روضه‌خوانی كه وامدار ادبیات است، پرده‌خوانی كه بر 2پایه روایتگری و نقاشی قرار دارد، نوحه خوانی كه با آوای موسیقایی به گوش مخاطب می‌رسد و تعزیه كه به‌راستی اپرای ملی ایران است، همه و همه نشان‌دهنده آمیختگی آیین عزاداری محرم با انواع هنرهاست.
آواهای عاشورایی
این روزها و شب‌ها علاوه بر تكیه‌ها، حسینیه‌ها و مساجد، مراكز فرهنگی و هنری كشور نیز میزبان سوگواران حسینی هستند. در تهران نیز اگر به تالار وحدت، برج آزادی، فرهنگسرای نیاوران، تئاتر شهر و فرهنگسراهای سطح شهر سر بزنید، شاهد اجرای تعزیه و دیگر آیین‌های ویژه این ایام خواهید بود.
در این میان، بنیاد رودكی عهده‌دار برگزاری بخش عمده‌ای از مراسم و آیین‌های هنری ویژه ماه محرم شده است كه مهم‌ترین آن هرشب در تالار وحدت برپا می‌شود. خیمه‌ها و نجواها عنوان مجموعه‌ای هنری است كه با كارگردانی رامین حیدری فاروقی و حضور 200 هنرمند شهرستانی به‌مدت 10 شب در این مكان اجرا می‌شود.
فاروقی كه استقبال پرشور مردم از این مجموعه برنامه او را غافلگیر كرده است، در گفت‌وگویی می‌گوید: با توجه به كارهای مستندی كه از فرهنگ عامه در گوشه و كنار كشور تهیه كردم، همیشه دوست داشتم تا برای پالایش و عرضه داشته‌های هنری این مردم كاری انجام دهم كه این مجموعه را در همان راستا باید ارزیابی كرد.
نقطه تاكید برنامه خیمه‌ها و نجواها بر آواهای مذهبی چون چاووشی‌خوانی، اشتلم‌خوانی، نوحه‌خوانی و امام‌خوانی است و جنبه‌های نمایشی در اولویت دوم آن قرار می‌گیرند. مهم‌ترین ویژگی این مجموعه برنامه آن است كه هر علاقه‌مند یا پژوهشگری در 10 شب بی‌آن كه رنج سفر را برخود هموار سازد، می‌تواند با ده‌ها سنت و آیین عاشورایی و صدها هنرمند شهرستانی آشنا شود.
شبیه‌خوانان پای برج آزادی
دیگر مجموعه برنامه هنری ویژه دهه اول محرم، اجرای تعزیه و مجالس شبیه‌خوانی در پای برج آزادی است كه هرشب بعد از نماز مغرب و عشاء برگزار می‌شود. عظیم موسوی كه مدیر هنری این برنامه است و بتازگی تعزیه به همت او در فهرست میراث معنوی یونسكو ثبت شده، در این باره می‌گوید: تعزیه بدون تماشاگر بی‌معنی است، برای همین ما این مجالس را در محلی برگزار می‌كنیم تا هركس می‌خواهد به تماشای آن بنشیند.
او با اشاره به این كه تعزیه هنری به تمامی ایرانی است، بر لزوم حمایت بیشتر مسوولان از آن تاكید می‌كند و ادامه می‌دهد: نباید بگذاریم تعزیه مثل نوحه‌خوانی با فرهنگ بیگانه و غیراصیل آغشته شود و رنگ و بوی اینجایی‌اش را از دست بدهد.
شبی كه پای برج آزادی می‌رویم تا از نزدیك شاهد هنرنمایی گروه‌های تعزیه شویم، جمعیت انبوهی را نظاره‌گر هنرنمایی آنان می‌بینیم كه سرمایه‌ای گرانبها به شمار می‌آیند و باید قدرشان را دانست. تعزیه تنها هنری است كه در آن تماشاگر جزیی از اجرا می‌شود و با احساساتش به نمایش جان می‌دهد.
فرهنگسرای نیاوران نیز این ایام میزبان گروه‌های تعزیه است كه علاقه‌مندان می‌توانند برای تماشای مجالس شبیه‌خوانی به آن مراجعه كنند.
مقتل نوشته مشترك محمودرضا رحیمی و فرهاد نقدعلی و با كارگردانی محمودرضا رحیمی، دیگر نمایش عاشورایی است كه این روزها در تالار اصلی تئاتر شهر روی صحنه است. این اثر و نمایش خورشید كاروان كه برای بیستمین سال پیاپی در ایوان شمس در حال اجراست و اپرای عاشورا، نشان می‌دهند كه این تنها هنرمندان و هنرهای سنتی نیستند كه به سوگ واقعه عاشورا می‌نشینند و قالب‌های نو نیز می‌توانند به‌خوبی روایتگر این حماسه باشند.
ارگ آزادی و فرهنگسراهای سطح شهر تهران نیز با برپایی نمایشگاه‌های هنری ویژه این ایام سیه‌پوش شده‌اند كه مجموع این فعالیت‌ها نشان می‌دهد امسال برنامه ریزی مدیران و متولیان هنری برای بزرگداشت محرم و واقعه عاشورا بهتر از گذشته بوده است.
قالب‌های نو هنری
وقتی این مطلب را با حمید شاه‌آبادی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در میان گذاشتیم، او پاسخ داد: وظیفه نهادها و مراكز فرهنگی چون بنیاد رودكی و مركز آفرینش‌های هنری این است كه به تولید چنین آثاری و حمایت از هنرمندان سنتی بپردازند و آنها را به همان شكل اصیل و درستش به مردم معرفی كنند.
او با اشاره به این كه توجه به سنت نباید ما را از قالب‌های نو هنری غافل سازد، ادامه می‌دهد: در آینده باید بر تعداد و كیفیت آثار هنری نو با موضوع عاشورا بیفزاییم كه با توجه به توان هنری كشور و علاقه هنرمندان، این هدف دست‌یافتنی است.
شاه‌آبادی با تاكید بر جنبه‌های احساسی قوی حماسه عاشورا می‌گوید: این حادثه همه آن چیزهایی كه یك هنر را از نظر اجرایی و محتوایی به اوج می‌رساند، دارد. حال اگر تولید هنری ما متناسب با بزرگی این واقعه نیست، باید به برنامه‌ریزی و عملكرد خودمان دوباره نگاهی بیندازیم تا بدانیم كاستی و كم كاری ما كجاست تا آن را رفع كنیم.
منبع جام جم
