تجارت الكترونیكى (E-Commerce) مفهوم و جریان قدرتمندى است كه زندگى بشر كنونى را دستخوش تغییرات اساسى كرده است. تجارت الكترونیكى از نمودهاى عینى انقلاب فناورى اطلاعات و ارتباطات در عرصه اقتصاد است. این سبك از تجارت به دلیل مزایا و منافع سرشارى كه براى انسان داشته، به سرعت در حال گسترش است. مى توان به قطعیت ادعا كرد كه تجارت الكترونیكى بسیارى از محدودیت هاى تجارت سنتى را از پیش روبرداشته است و نه تنها فرم و شكل ظاهرى تجارت سنتى را بلكه محتواى امر تجارت را نیز دستخوش تغییرات خود كرده است، تغییرى كه مبناى هرگونه اقدام و نظر در عرصه اقتصاد واقع شده است.
وجود بازارها، پاساژها و مغازه هاى مجازى كه هیچ مكان فیزیكى را اشغال نكرده اند و در عین حال امكان بازدید و گردش در این بازارها به صورت لحظه اى و در هر نقطه از جهان بدون ترك منزل میسر است و نیز انتخاب و سفارش خرید كالاهایى كه در نقاط نامعلومى از جهان در ویترین هاى مغازه هاى مجازى قرار دارند و بر روى شبكه مجازى نیز تبلیغ مى شوند از طریق پرداخت هاى الكترونیكى فراهم شده است. همه این گزینه ها سبب شده اند كه تجارت الكترونیكى (E-Commerce) معجزه قرن تلقى شود.
تعریف تجارت الكترونیك
تجارت الكترونیك عبارت است از خرید (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) كالا (product)، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طریق شبكه هاى رایانه اى از جمله اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الكترونیكى داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنى است. تجارت الكترونیك فعالیت هاى مختلفى از جمله مبادله، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الكترونیكى وجوه، مبادله الكترونیكى سهام، بارنامه الكترونیكى، طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس از فروش را نیز در برمى گیرد.
ویژگى اصلى این نوع از تجارت تسهیل فرآیندهاى تجارى، حذف فرآیندهاى غیرضرورى و زائد در انجام امور بازرگانى و كاهش هزینه ها از طریق بهبود و افزایش هماهنگى، كاهش هزینه هاى ادارى خصوصاً هزینه مكاتبات و نیز بهبود دسترسى به بازار و افزایش تنوع براى مشتریان است. در این میان، فناورى هاى نوین ارتباطى مانند اینترنت، اكسترانت، پست الكترونیك و تلفن هاى همراه در گسترش و توسعه تجارت الكترونیك نقش بسزایى دارند.
مایكل دل، مؤسس شركت Dell كه روش فروش مستقیم را براى فروش رایانه هاى خود انتخاب كرده است، در مورد تجارت الكترونیك مى گوید: بسیارى از فروشگاه ها تبدیل به نمایشگاه خواهند شد. فروشگاه هاى اخیر سونى و اپل براى این منظور طراحى شده اند كه محصولات این شركت ها را به نمایش بگذارند تا بسیارى از مردم جهان این محصولات را به صورت online بخرند. احتمال دارد جهان آن لاین و آف لاین در هم ادغام شوند. فروش هاى چند كاناله مى تواند تركیبى از فروشگاه هاى سنتى ـ كاتالوگ چاپ نشده ـ خط تلفن و یا شاید هم یك وب سایتى براى تجارت الكترونیكى باشد، اما سرانجام همان وب سایت مكانى است كه سفارش خرید را از مشترى دریافت خواهد كرد.
تاریخچه اینترنت
اینترنت كنونى در اواخر دهه 1960 در وزارت دفاع آمریكا پدید آمد. در آن زمان وزارت دفاع آمریكا آژانس پروژه هاى پژوهشى پیشرفته را پایه گذارى كرد كه نهادى براى گسترش فناورى هاى اطلاعاتى بود و شبكه اى كه بدین ترتیب پایه گذارى شد آرپانت (ARPANET) نام گرفت. آرپانت اولیه تنها شامل مراكز پژوهشى و نظامى بود كه رایانه هاى آن ها به هم متصل بود و این اتصال از طریق خطوط تلفن انجام مى گرفت.
هدف اصلى از راه اندازى این مركز ایجاد سیستمى غیرمتمركز براى ارتباطات پژوهشى میان مراكز بود، به گونه اى كه در شرایط اضطرارى با از كار افتادن هر بخش از شبكه سایر اجزاى شبكه به فعالیت خود ادامه دهند. در سال 1984 تعداد رایانه ها متصل به آرپانت به 100 عدد رسید. پژوهشگرانى كه براى انجام امور پژوهشى از آرپانت كمك مى گرفتند، به سوى شبكه هاى رایانه اى با سرعت بالاتر روى آوردند.
در سال ،1986 مؤسسه ملى علوم آمریكا شبكه NSFNET را براى ارائه ارتباطات شبكه اى به مراكز تحقیقاتى بیشتر و گسترش شبكه هاى بین المللى تأسیس كرد. تعداد رایانه هاى فعال در این شبكه تا سال 1989 به 100 هزار رایانه رسید. در سال، 1990 آرپانت به پایان عمر خود رسید اما اینترنت رشد كرد و در سال 1992 تعداد رایانه هاى فعال به 1 میلیون و در سال 1993 به 2 میلیون رسید و دوران رشد اینترنت از این سال به بعد آغاز شد.
تاریخچه تجارت الكترونیكى
در سال هاى ابتدایى دهه ،1970 واژه تجارت الكترونیكى به معاوضه داده هاى الكترونیكى براى ارسال سندهاى تجارى مانند سفارش هاى خرید یا صورت حساب هاى الكترونیكى اطلاق مى شد و بعدها با گسترش این صنعت واژه تجارت الكترونیكى به تجارت از طریق شبكه وب براى خرید كالا و خدمات گفته مى شد.
زمانى كه نخستین شبكه جهانى وب به صورت فراگیر و شناخته شده در 1994 رواج یافت، بسیارى از پژوهشگران پیش بینى كردند كه این شیوه از تجارت یعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش مهمى در اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد اما 4 سال طول كشید تا پروتكل هاى مبتنى بر http به طور گسترده در اختیار كاربران قرار بگیرد.
اولین كسب و كارهاى الكترونیكى را مى توان در 1998 و در میان تعدادى از كسب و كارهاى معتبر در كشور آمریكا و اروپاى غربى شاهد بود. كسب و كارهایى كه با راه اندازى وب سایت هایى ابتدایى شكل گرفت و سپس توسعه یافت. در سال 2005، تجارت الكترونیكى در اكثر شهرهاى آمریكا، اروپا و آسیاى شرقى به سرعت توسعه و رواج یافت. عده اى معتقدند كه قدمت تجارت الكترونیكى (E-Commerce) به پیش از پیدایش اینترنت كنونى بازمى گردد اما به دلیل هزینه هاى سنگین این سبك از تجارت، امكان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختیار شركت ها، بنگاه هاى تجارى و مؤسسات اقتصادى بود اما با فراگیرشدن اینترنت و امكان استفاده همه مردم این فرصت به دست آمد كه ساختار تجارت الكترونیكى تغییر كرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و به صنعتى در دسترس تبدیل شود.
چارچوب تجارت الكترونیك
چارچوب هاى تجارت الكترونیك از 3 سطح تشكیل یافته است كه براى داشتن تجارت الكترونیك موفق وجود این چارچوب ها لازم است:
زیر ساختار: بخش اول از چارچوب هاى مورد نیاز تجارت الكترونیك شامل سخت افزار، نرم افزار، پایگاه هاى داده اى و ارتباطى است كه براى انجام وظیفه در قالب خدمات worldwide web بر روى اینترنت و یا سایر روش هاى پیام گذارى و پیام گیرى بر روى اینترنت و یا سایر شبكه ها به كار مى رود.
خدمات: بخش دوم از چارچوب ها شامل دامنه گسترده اى از خدمات كه توانایى پیدا كردن و ارائه اطلاعات را فراهم مى آورند و شامل جست وجو براى شركاى تجارى و همچنین مذاكره و توافق درمورد مبادلات تجارى هستند.
محصولات و ساختارهاى تجارت الكترونیك: این بخش از چارچوب هاى (E-Commerce) مشتمل بر پیش بینى و تدارك مستقیم كالاها و خدمات تجارى وابسته به اطلاعات براى مشتریان و شركاى تجارى، همكارى و سهیم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازمان دهى محیط بازار الكترونیكى و زنجیره تهیه و پشتیبانى است.
مراحل تجارت الكترونیك
مراحل رشد و گسترش تجارت الكترونیكى را مى توان به 5 بخش تقسیم كرد كه هر چه به گام هاى پایانى تر نزدیك مى شویم در حقیقت به تجارت الكترونیكى واقعى نزدیك تر شده ایم و شركت ها و سازمان هایى كه در جست وجوى بازار الكترونیكى براى كالاها و خدمات خود هستند، سعى در رسیدن به مراحل پایانى این چرخه دارند.
در مرحله اول از مجموعه مراحل پنج گانه، شركت یا سازمان متقاضى تجارت الكترونیك سعى در ایجاد یك سایت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات تولیدى خود را دارد تا این اطلاعات از طریق اینترنت در اختیار مشتریان قرار بگیرد. در حقیقت، مرحله اول به معناى به وجود آمدن ویترینى بر روى شبكه جهانى وب براى بازدیدكنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طریق این صفحات دریافت كنند.
این مرحله شامل توسعه و گسترش مرحله اول است. در این مرحله سایت شركت تبدیل به یك پایگاه داده اى (DataBase) قوى شده، براى نگهدارى اطلاعات مورد استفاده قرار مى گیرد، در این مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح كامل آنها در بانك اطلاعات قرار مى گیرد و كاربران امكان ارسال سفارش خرید از طریق این وب سایت را خواهند داشت، اما هنوز زیرساخت هاى لازم براى پرداخت اینترنتى فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتى انجام خواهد گرفت.
برقرارى امكان تعامل از مهمترین نكات مرحله سوم است. در این مرحله، كاربران امكان تعامل با مدیر سایت را خواهند داشت كه این تعامل از طریق e-mail، chat و voice خواهد بود و كاربران در بازه زمانى بسیار كوتاه مدت پاسخ خود را از مدیر سایت دریافت خواهند كرد و امكان پرسش و پاسخ online میان فروشنده و خریدار و نیز رد و بدل شدن اطلاعات در مورد كالا و یا خدمات خواسته شده وجود دارد.
در این مرحله، امكان پرداخت اینترنتى براى كاربران فراهم خواهد شد و مشتریان پس از ارسال فرم هاى سفارش خرید و دریافت كالا، وجه موردنظر و توافق شده را از طریق پایانه هاى فروش بانك ها و مؤسسات مالى طرف قرارداد براى فروشنده ارسال خواهند كرد كه این حمل و نقل پول به صورت بسیار امن از طریق اینترنت براى مشتریان فراهم خواهد شد.
مرحله آخر كه آخرین مرحله از مراحل پنج گانه است، به مرحله یكپارچگى معروف است. در این مرحله، سیستم هاى واسطه اى میان فروشنده و خریدار با سیستم هاى موجود در سازمان و یا شركت به حالت یكپارچگى كامل درخواهند آمد. بدین معنا كه اگر كالایى فروش رود، موجودى كالاى فروش رفته به میزان خریدارى شده از موجودى انبار كسر شده و همزمان دستور خرید جدیدى براى جایگزین كردن كالاى فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خریدهاى بعدى موجودى انبار بلافاصله به نمایش درخواهد آمد. این مرحله از مجموعه مراحل تجارت الكترونیك كامل ترین مرحله در تجارت الكترونیكى است كه در آن نتیجه همه عملیات مربوط به داد و ستد در همه سیستم هاى سازمان منعكس مى شود.
تجارت الكترونیكى پاره اى
در این سبك از تجارت الكترونیكى، تنها بخشى از فرایندهاى داد و ستدى به صورت غیرالكترونیكى و سنتى انجام مى شود و سازمان تنها از اینترنت به عنوان یك پل ارتباطى با مشتریان خود بهره مى گیرد و پس از دریافت سفارش كالا اجناس را تحویل مشترى مى دهد و پول كالا و خدمات را به صورت نقدى دریافت مى كند. این مدل از تجارت الكترونیكى نمونه اى بسیار كارا و اثربخش براى كشورهایى است كه از زیرساخت هاى مناسبى براى تجارت الكترونیكى بهره نمى برند.
مدل هاى تجارت الكترونیك
استفاده از اینترنت به عنوان اصلى ترین بستر ارتباطى در تجارت الكترونیكى باعث به وجود آمدن مدل هاى گوناگونى در این سبك از تجارت شده است. این مدل ها كه حاصل تعامل 3 گروه اصلى تجارت الكترونیكى یعنی دولت، مشترى و بنگاه هاى اقتصادى است، باعث توسعه و گسترش مدل هاى مختلف تجارت الكترونیك شده است:
مدل Business to Business یا B2B: این مدل از تجارت الكترونیك مهمترین نوع تجارت الكترونیكى است كه در حدود نصف درآمدهاى تجارتى الكترونیكى را به خود اختصاص خواهد داد. این مدل سبب پیدایش ارتباطى گسترده میان تأمین كنندگان، تولیدكنندگان، توزیع كنندگان و فروشندگان خواهد بود.
در این مدل، ارتباط میان دو یا چند سازمان ، توسعه اقتصادى، تولیدكنندگان مواد اولیه و ارائه كنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است. در حقیقت، این مدل را به نوعى مى توان توسعه یافته مدل قدیمى (Electronic Data Interchange) EDI دانست، اما در این مدل واسطه ها كاهش یافته، همین خود سبب كاهش قیمت ها خواهد شد.
مدل Business to Consumer یا B2C و Consumer to Business یا C2B: مدل هاى B2C و C2B بیان كننده ارتباط متقابل تولیدكننده و خریداران نهایى محصولات و خدمات است. مدل هاى دوگانه B2C و C2B داراى مزایایى مانند خرید ارزان تر كالا نسبت به دنیاى واقعى، امكان ارسال خریدارى شده به مكان درخواستى مشترى و غیره است. این مدل از تجارت الكترونیك به عنوان ساده ترین نوع تجارت الكترونیكى شناخته مى شود كه منجر به ارتباط نزدیكى میان مشترى و فروشنده خواهد بود و در این میان به دلیل كاهش قیمت ها به دلیل از بین رفتن واسطه ها خریدار منفعت بیشترى خواهد داشت.
مدل Consumer to Consumer یا C2C: این مدل از تجارت الكترونیك بیشتر به خرده فروشى هاى كالاى دسته دوم خانگى اختصاص دارد. جایى كه خریداران و فروشندگان هر دو از گروه نهایى هستند و در این میان ردپاى تولیدكننده و یا واسطه اى دیده نمى شود. نمونه رایج این شیوه از تجارت را مى توان در جمعه بازارها و یا حراج هاى محلى و منطقه اى دید كه هر كس كالاى تولیدى خود را به صورت تك فروشى در معرض فروش خریداران قرار مى دهد. از مشهورترین نمونه هاى این مدل از تجارت الكترونیك مى توان به سایت ebay اشاره كرد.
مدل Government to Business یا G2B و Business to Government یا B2G: در این مدل ها، سازمان ها و مراكز دولتى و خصوصى در ارتباط با مراكز اقتصادى و بنگاه هاى تجارى دولتى هستند. در این ساختار، دو طرف با مراجعه به وب سایت هاى طرف قرارداد و تعامل با یكدیگر از طریق شبكه هاى رایانه اى امور بازرگانى مورد نیاز خود را انجام مى دهند. این امور شامل مواردى چون ارسال درخواست هاى بانكى براى مؤسسات دولتى، گرفتن مجوزهاى لازم براى انجام امور ادارى، پرداخت وجه مورد درخواست سازمان ها و بانك ها و غیره است. مزیت اصلى این دو مدل صرفه جویى در انجام امور براى شركت هاى دولتى و سازمان هاى خصوصى و نیز كاهش زمان انجام كارها است و نیز سبب تحصیل فرایندهاى ادارى توسط دولت شده است.
مدل Government to Customer یا G2C و Customer to Government یا C2G: در این مدل ها، ارتباط میان مردم و دولت مطرح است و این رابطه بیش از آن كه ماهیتى تجارى داشته باشد، ماهیتى خدماتى دارد و شامل خدماتى است كه دولت مى تواند به مردم ارائه دهد و یا زمینه اى براى تسهیل ارتباطات مالى مردم و دولت در امور مالیاتى است و یا درخواست خدماتى كه از سوى شهروندان به دولت ارائه مى شود كه مى تواند شامل درخواست هاى مختلف در زمینه اقتصادى و یا بازرگانى باشد.
مدل Government to Government یا G2G: در این مدل، ارتباط متقابل میان دو یا چند سازمان دولتى و یا وزارتخانه مطرح است و مواردى چون ارتباط شهردارى با پلیس، ادارات برق و آب با شهردارى ها، نهادهاى نظامى و انتظامى با وزارتخانه ها و غیره را شامل مى شود. در این مدل، امكان تبادل اطلاعات میان مؤسسات دولتى و یا دادوستد بازرگانى میان شركت هاى دولتى فراهم شده است. به علاوه، بخش نامه ها و دستورالعمل هاى دولتى را مى توان از طریق این مدل كسب و كار الكترونیكى براى سازمان ها ارسال كرد.
اهمیت وب سایت در تجارت الكترونیكى
وب سایت ها تأثیر فراوانى بر فعالیت تجارى شركت ها دارند. شركتى كه به دروازه ورود الكترونیكى خود بى اعتناست، سبب ورشكستگى تجارت و كسب و كار خود خواهدشد. وب سایت دروازه ورود به یك مارك تجارى - محصولات و خدمات شركت سازنده محصول است.
وب سایت بى استفاده و رنگ و رو رفته همانند ویترین قدیمى و رنگ و رو رفته در كسب و كار سنتى است و سبب خواهدشد كه مشتریان رغبتى به خرید محصول نداشته باشند، اما در مقابل بهترین سایت ها هم اگر امكان یافتن آن ازطریق اینترنت براى مردم درنظر گرفته نشده باشد و اصطلاحاً دولت با كاربرد (User Frinedly) نباشد، هیچ توفیقى نخواهدداشت و لذا شركت ها باید درنتایج جست وجوى اینترنتى جاى پاى خود را محكم كنند. براى بسیارى از كاربران، سایت هاى جست وجو (search engine) نقطه ورود آن ها به اینترنت است.
مزایاى تجارت الكترونیكى
تجارت الكترونیكى اطلاعات كامل و گسترده اى درمورد هركالا دراختیار خریداران و فروشندگان قرارمى دهد كه به دست آوردن چنین اطلاعاتى در دنیاى واقعى ارزش تجارى بسیارى دارد، اما بدون صرف هزینه و زمان امكان نخواهدداشت.
امكان ایجاد ارتباط با همه افرادى كه براى تكمیل فرایند بازرگانى لازم است از طریق e-mail، chat، voice و غیره.
حذف واسطه ها یكى دیگر از باارزش ترین هدایاى تجارت الكترونیك به خریداران است كه باعث كاهش بى سابقه قیمت ها خواهدشد كه این كاهش قیمت 15 تا 50 درصد خواهدشد و به علاوه سبب كاهش زمان مبادلات نیز مى شود.
با تجارت الكترونیكى مى توان طیف گسترده اى ازتولیدكنندگان را زیرپوشش قرارداد و امكان چانه زنى بیشترى در مبادلات تجارى به دست آورد كه در تجارت سنتى به دلیل محدودیت هاى جغرافیایى امكان چنین امرى میسر نیست.
امكان عرضه وفروش محصول از سوى تولیدكنندگان به بازار تمام كشورها و این به معناى امكان جهانى شدن فروشندگان با صرف كمترین هزینه ممكن و امكان بازاریابى وسیع تر است.
امكان خرید محصولات سفارشى و مطلوب خریداران از دیگر مزایاى تجارت الكترونیكى است. به این معنا كه شما در خرید یك محصول ویژگى هاى موردنظر خود را به فروشنده انتقال مى دهید و فروشنده نیز در صورت امكان محصول را با توجه به خواسته هاى شما تولید مى كند و دراختیار شما مى گذارد. هم اكنون این روش فروش در محصولات صنعتى رواج بیشترى یافته است، درحالى كه در سال هاى اولیه تنها در مورد محصولات ساده اى مانند ساعت، كتاب و غیره امكان تحقق چنین امرى وجودداشت.
ایجاد نوسانات جدید اقتصادى از دیگر مزایاى commerce ـ E است. چنین مؤسسات نوپایى توانایى رقابت و در مواردى امكان سبقت گرفتن از شركت هاى كهنه كار را دارند.
كاهش هزینه هاى ناشى از اشتباه هاى انسانى و ایجاد امكانات بهتر براى مدیریت در سطح شركت ها.
افزایش سرمایه گذارى و اشتغال در بخش هاى درگیر با تجارت الكترونیكى.
امكان گسترده شدن و افزایش تعداد خریداران و فروشندگان در این نوع از بازار فراهم مى شود. با وجود تعداد زیاد خریداران وفروشندگان امكان رقابت كامل در بازار فراهم خواهدشد و هیچ یك از خریداران و فروشندگان نمى توانند اثرى برروى شرایط و قیمت بازار داشته باشند.
تجارت الكترونیكى سبب تحولى در شیوه هاى كسب و كار خواهدشد كه این تحول با افزایش شدید مقیاس تولید، كاهش هزینه هاى مبادله، كاهش هزینه هاى توزیع، افزایش رقابت و… همگى سبب كاهش هزینه هاى تولیدشده و خود سبب افزایش رفاه اجتماعى خواهدشد.
در بازار كسب و كار الكترونیكى، ادامه حیات شركت ها و مؤسسات به میزان خلاقیت و نوآورى شركت در مراحل مختلف تولید و توزیع وابسته است و هر شركت كه نوآور و خلاق باشد، گوى سبقت را از سایر رقبا خواهدبرد و این خلاقیت به كل بازار سرایت مى كند و محركى براى چرخه اقتصادى جامعه خواهدشد.
موانع تجارت الكترونیكى
براى راه اندازى كسب و كار الكترونیكى موانعى وجوددارد كه شامل موارد زیر است:
كمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الكترونیكى و شبكه اینترنت
لزوم حمایت از حقوق مصرف كنندگان در تجارت الكترونیكى
نبود زیرساخت هاى حقوقى در استفاده از تجارت الكترونیكى مانند عدم قبول اسناد و امضاهاى الكترونیكى
امنیت پائین نقل و انتقال وجود الكترونیكى در برخى از كشورها
سرعت پائین و نیز محدودیت هاى استفاده از شبكه اینترنت
عدم اطلاع كافى مؤسسات و شركت هاى واسطه اى و تولیدى ازمزایاى كسب و كار اینترنتى
تأمین امنیت لازم و نیز محرمانه ماندن اطلاعات رد و بدل شده
M-Business
این سبك از تجارت را كه تجارت الكترونیكى ازطریق فناورى بى سیم مى دانند، جدیدترین نوع تجارت الكترونیك محسوب مى شود. اگرچه این سبك از تجارت هنوز مراحل ابتدایى خود را پشت سرمى گذارد اما تاكنون رشد سریعى را آغاز كرده است. این سبك ازتجارت سبب خواهدشد كه كاربران به اطلاعات حساس تجارى و بازرگانى در هر زمان و در هر موقعیتى دست یابند.
فناورى هاى تشخیص موقعیت مكانى (GPS) امروزه به عنوان راهكارى در توسعه فروش و مدیریت ارتباط با مصرف كننده (CRM) و تجارت شركت با مشترى (B2C) و شركت با نماینده فروش (B2E) مورد استفاده قرار مى گیرد. در صورت نزدیك بودن قیمت مكانى خریدار به یكى از شعبات فروشنده، امكان تحویل كالا به خریدار در همان موقعیت فراهم خواهدبود.
نتیجهE-commerce
صرف نظر از تمامى برترى ها هنوز داراى نقاط ضعفى است. توانایى دسترسى به رایانه هاى شخصى و سرعت پائین نقل و انتقال اطلاعات برروى بستر اینترنت امكان دستیابى به پایگاه هاى اینترنتى را با مشكل مواجه مى سازد و درنتیجه تأثیر این موارد، اثر تجارت الكترونیكى را كمرنگ مى كند ولى با افزایش كاربران اینترنت و سهولت دستیابى به دنیاى مجازى اینترنت، تجارت الكترونیكى به دنیاى آینده چهره اى دگرگون خواهد بخشید.
