داستان قهوه تلخ بی‌هدف است. لباس‌های عالی، دکوراسیون مجلل، شهرت هنرپیشگان، دقت نظر و قریحه و فراست کارگردان در قبال داستانی سست و سرهم‌بندی‌شده و بی‌جا و بی‌زمان و مکان از نظر تاریخی افاقه نمی‌کند...اما من به شخصه از کاری که مدیری عرصه کرده راضی نیستم و این سریال را مجموعه‌ای سرگشته و مبهم می‌دانم.

خسرومعتضد تاریخ دان و کارشناسی مسائل تاریخی معاصر که برنامه های وی در شبکه دوم سیما با استقبال همگان مواجه شده است در یادداشتی اختصاصی برای سایت بولتن با نگاهی از منظر تاریخ و منطقی به تحلیل و نقد سریال طنز مهران مدیری پرداخته است.

به گزارش خبرنگار بولتن، در این نوشتار مفصل آمده است:

تابلوها و پلاکاردهای سریال D.V.D قهوه تلخ در بیشتر شهرهای کشور در خیابان‌ها به صورت عرضی و طولی دیدگان مردمی را که خواهان تماشای اثری جالب، طنزآمیز و سرگرم‌کننده‌اند، به خود معطوف می‌دارد. از تعدد آگهی‌های رنگی در روزنامه‌های کشور برای معرفی این سریال و هزینه‌های گزاف آن در شگفتم. جرأت مدیری در هزینه‌کردن‌ها مرا متعجب می‌کند.

مهران مدیری مورد احترام و علاقه من است زیرا به میلیون‌ها ایرانی لذت تماشای آثار نمایشی خوب و دیدنی و نشاط‌انگیز را عرضه می‌دارد. مهران مدیری عاشق کار خود است و منکه عاشق کار خودم هستم او را که چون من به کارش عشق می‌ورزد ارج می‌نهم.

مهران مدیری متهور است زیرا دست به کاری نو و ابداعی جالب زده است. او سینمای خانوادگی را به صورت D.V.D های سریال هفتگی از طریق فروشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها، خواربارفروشی‌ها و هر مغازه‌ای در هر محله‌ای با یک شبکه توزیع سراسری به خانه‌های مردم فرستاده است، ای کاش کاری را که قرار بود کارگردانی کند «ماشاءالله خان در بارگاه هارون‌الرشید» را با آن سناریوی قوی و شسته رفته ایرج پزشگزاد تولید و عرضه می‌کرد و قهوه‌تلخ را فراموش می‌کرد.

تعیین جایزه

مهران مدیری رویاروی قاچاقچیان و کپیه‌برداران آثار سینمایی و نمایشی ایستاده است. جوایزی نظیر خانه و آپارتمان و خودرو که او برای خریداران واقعی D.V.D‌هایش تخصیص داده و تعیین کرده که به قید قرعه‌کشی به آنها بدهد مرا یاد ابتکار روزنامه‌نگاران و مجله‌نویسان سال‌های دهه 1320 و 1340 می‌اندازد که برای مبارزه با پدیدة زشت و متقلبانه کرایه‌دادن روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها و مجلات هفتگی به سودجویانی که نشریات را کرایه می‌کردند، مجلات را در پاکت‌های سربسته زرورقی یا نایلونی عرضه می‌کردن دو برای هر نسخه با زدن شماره مشخصه‌ای تعیین می‌نمودند که خریدار نشریه در پایان یک قطع زمانی می‌توانست از جوایزی چون خانه، آپارتمان، خودرو، دوچرخه، چرخ‌خیاطی، یخچال و انواع کتب برخوردار شود و مجلات صبا، خواندنی‌ها، ترقی، آسیای جوان مبدع و مبتکر آن شیوه مبارزه با مجانی‌خوانی مجلات خود و تقلب بعضی از روزنامه‌فروشان آن زمان و سودجویانی بودند که می‌خواستند روزنامه و هفته‌نامه و مجله بخوانند اما به جای ارزش نشریه با یکی دو ریال به عنوان کرایه یک شب نشریه، عطش مطالعة خود را تسکین دهند.

مهران مدیری و مشاوران او با ابتکاری جالب به میدان آمده‌اند و به‌ویژه سخنان او در ابتدای نخستین D.V.D که مردم را قسم می‌دهد از روی اثرش کپیه برندارند و بگذارند هر آن کس علاقه به تماشای سریال او دارد، برود و سریال‌های سریال را که هفته به هفته تولید و توزیع می‌شود، بخرد. یقیناً در مردم اثر شایانی کرده است.

مهران مدیری که آثار متعددی طی 20 سال گذشته از او بر صفحه تلویزیون نقش بسته است هنرمندی محبوب و مردمی است. در امیدجوان آورده شده بود با استقبالی که مردم از سریال ویدئویی او کردند و روز اول توزیع 500.000 نسخه خریدند احتمال دارد در پایان یک رقم 37 میلیارد تومانی خستگی او و همکارانش را رفع کند، اما من تا این اندازه خوش‌بین نیستم، زیرا هزینه‌های تولید، بالاسری، تبلیغات، لباس، گریم، دستمزد هنرپیشگان که بسیار سنگین تمام خواهد شد. زمانی بازده خواهد داشت که سناریو نیز جالب و تأثیرگذار باشد. این تبلیغاتی که او آن را در سطح اغلب مطبوعات کشور و سطح خیابان‌ها آغاز کرده است به بهای سنگینی تمام خواهد شد اما تهور او در این است که نهراسیده و مردانه پا پیش نهاده است.

من امیدوار بودم اقدام او و همکارانش می‌تواند مقدمه گشایش شبکه‌های تلویزیونی کابلی و تلویزیون‌های خصوصی باشد که کشور ما سخت بدان نیاز دارد تلویزیون دولتی ایران، علی‌رغم حسن نیت و سعه صدر و روشنگری مدیرعامل و معاونین و مدیران شبکه‌ها در گیر و دار محظورات و قیودی است که دست و پای آن را می‌بندد، در حالی که در کشورهای همسایه ما از عراق تا افغانستان و از قفقازستان (باکو) تا تاجیکستان و از مصر تا اردن و از سوریه تا بسیاری از ممالک همسایه تلویزیون‌های خصوصی راه‌اندازی شده‌اند و می‌بینید که چند شبکه خصوصی تجاری ایرانی که تولیدات چینی و کره‌ای و انگلیسی و آلمانی و فرانسوی را تبلیغ می‌کنند و ظاهراً کسی با آنها کاری ندارد زیرا شماره تلفن تجارتخانه‌هایی در تهران و شهرهای ایران را می‌دهند چه بازار گرم فروشی برای تولیدات وسایل خانگی و مخصوصاً آشپزی به راه انداخته‌اند. چه عیبی داشته و دارد که دولت اجازه دهد همچنان که بانک و بیمه خصوصی دایر شده‌اند تلویزیون‌ها و حتی رادیوهای خصوصی تجاری، فرهنگی، علمی مجاز دایر گردند و چند صدایی و تنوع فضای کشور را پر از نشاط و تنوع کند.

متاسفانه من درباره سریال قهوه تلخ سخنانی تلخ دارم که در سطور بعدی این مقاله برای بهبود قسمت‌های آینده آن یا کاربرد در آثار بعدی خواهم نوشت اما بر این نظرم که کارهایی که مهران مدیری و تیم لایق و کارآمد و صاحب قریحه او عرضه می‌کنند مانع و رادع منطقی خوب و بهینه آن در مقابل ماهواره‌هایی است که بیگانگان راه‌اندازی کرده‌اند و به تدریج قصد تسخیر فضای رسانه‌ای تصویری کشور را دارند. افسوس که قهوه تلخ وارد فضایی شد که سناریست‌ها از درک آن عاجز بوده‌اند و هستند و لطائف آن را در نیافته‌اند.

از منظر تاریخ

عده زیادی از دوستان فرهیخته، نویسنده تلفنی یا حضوری از من پرسیده‌اند آیا چنین شخصیت‌هایی در تاریخ بوده‌اند؟ آیا در 1201 واقعاً ایران فاقد دولت ؟؟؟ بوده است. من تصور نمی‌کنم خبط و خطای فاحش نویسندگان سناریو عمدی باشد. به نظرم می‌رسد مدیری نخواسته خود را درگیری تنش‌ها و دلخوری‌های بقایای خانواده‌های قاجاری بکند. زیرا کیست که نداند این لباس‌ها و سرووضع‌ها به حدود 90 سال پیش اوایل قرن بیستم تعلق دارد و نه 200 سال و نه 300 سال پیش. اگر نویسندگان این سریال وقتی برای مطالعه تاریخ می‌یافتند لابد مردم را به سخره نمی‌گرفتند که پوشاک و ظاهر هنرپیشگان مربوط به سال‌های 1290 هجری شمسی به بعد است و نه 200 سال یا 300 سال پیش کسانی که این سریال را تماشا می‌کنند اغلب دچار سردرگمی می‌شوند.

آیا در فیلم‌های سینمایی سراسر طنز لورل هاردی، چارلی چاپلین، هارولد لوید، بودابوت لوکاستلو، نورمن ویزدم، جری لوییس و برادران مارکس دیده‌ایم که چارچوب زمان و مکان این چنین بی‌ربط و سرگشته و من‌درآوردی باشد؟ آیا می‌توان هیتلر را در جامه ناپلئون و ناپلئون را در کسوت هیتلر به پرده سینما آورد. آخر تاریخ من درآوردی چه فایده‌ای دارد؟ هدف از این سناریونویسی سرگشته چیست؟ من که با شور و احساسات و قدردانی از ابتکار مهران مدیری در ارائه کاری که می‌تواند سرآغاز راه‌اندازی تلویزیون‌های خصوصی باشد به تماشای دومین مجموعه نشستم پس از حدود 15 دقیقه از تماشا چشم پوشیدم و اتلاف وقت را صحیح ندیدم. چیزی که فایده‌ای نصیب انسان نکند، چه ارزش دیدن دارد؟ به هر حال سال 1201 هجری قمری در تاریخ یکی از سال‌های انتقال قدرت بین دولت در حالت فروپاشی زندیه به قاجار است و ارتباطی با مناظری که در این سریال دیده‌اید ندارد. نه از نظر اونیفورم‌های نظامی، دکوراسیون و مثلاً استفاده از میز کار سناریونویسان حتی اوراق کتاب‌های تاریخی را ورق نزده‌اند.

بی‌ذوقی در اسماء القاب

نام پرسوناژی که نقش یک جلاد را به زیبایی و هنرنمایی اجرا می‌کند، «شکوفه» نهاده‌اند. اگر آقایان نویسنده یک بار تاریخ قاجار را ورق زده بودند، این نام بی‌مسمی را انتخاب نمی‌کردند. صدها نام جالب برای میرغضب‌ها و جلادها در تاریخ ثبت شده است که خواننده و تماشاگر را دچار اضطراب می‌کند. شکوفه نام بی‌مسمایی است که فقط به دلیل سرسری‌بودن و عجله داشتن آقایان به قلمشان جاری شده و بسیار بی‌مسمی و بی‌دلیل است. راستی چرا نگاهی به کتاب‌های تاریخی نیفکندند. این اسامی عجیب و مسخره مانند بلد‌الملک چیست به کار برده‌اید؟
داستان بی‌هدف است. در شگفتم که سی مجموعه بعدی را چگونه تولید کرده یا خواهند کرد. طی شش ماه گذشته سریال «سفری دیگر» مردم را پای متأسفانه شبکه‌ای خارجی که سریال‌های کلمبیایی تهیه شده با سرمایه کمپانی‌های آمریکایی را عرضه می‌کند میخکوب می‌کرد. سریال سفری دیگر معجزه خداوند، را توجیه می‌کرد که خدا برای برقراری عدالت و نصفت در جهان می‌تواند به هر امر شگرفی اراده فرماید.

چون پیرمردی بی‌آزار، پاکدل، سخی و مهربان پیرانه سر عاشق زنی زراندوز و جاه‌طلب و فرصت‌جو شده و به دست آن زن و با همکاری مردی که پیرمرد او را از خضیض ذلت به اوج ثروت و رفعت رسانده مسموم شده بود، به ارادة خداوند روح سرگشته پیرمرد مقتول در کالبد مرد روستایی بی‌سواد و ابتدایی و قشری دمیده شد که چهره زیبا و قامتی سترگ داشت و روحی که در کالبد مرد روستایی حلول کرده بود توانست انتقام خود را بگیرد و آن زن و مرد عاشق او و خدمتکار نابکار خانه و همه کسانی که به او خیانت ورزیده بودند را به مکافات برساند و پس از پایان این مأموریت روح ناپدید شد و مرد روستایی «سالوادر» دوباره همان بود که شد.

داستان قهوه تلخ بی‌هدف است. لباس‌های عالی، دکوراسیون مجلل، شهرت هنرپیشگان، دقت نظر و قریحه و فراست کارگردان در قبال داستانی سست و سرهم‌بندی‌شده و بی‌جا و بی‌زمان و مکان از نظر تاریخی افاقه نمی‌کند.

ای کاش مدیری هنگام تولید این اثر دست بسته تسلیم سناریونویسان خود که قریحه سرشارشان را در آثاری اجتماعی و طنز چون برره و جایزة بزرگ و مرد هزار چهره و مرد دو هزار چهره نشان داده‌اند نمی‌شد و وقتی اراده می‌کرد وارد مبحث طنز تاریخی شود و دست کم مشورت‌هایی می‌نمود به هر ترتیب مردم به خاطر اینکه به مهران مدیری علاقه دارند و همین روزها چندین مجله پرزرق و برق خانوادگی و سینمایی و ورزشی تصاویر رنگی بزرگی از سریال او را روی جلد چاپ کرده‌اند. D.V.D‌های او را خواهند خرید. امیدوارم همانطور که نویسنده امیدجوان پیش‌بینی کرده بود، 37 میلیارد تومان بهای پیش‌بینی شده نصیب او و شرکتش شود و هنرپیشگان بااستعدادی که او در سریال از آنها استفاده کرده و تمام کادر تولید منفع شوند، اما من به شخصه از کاری که مدیری عرصه کرده راضی نیستم و این سریال را مجموعه‌ای سرگشته و مبهم می‌دانم که از درک تاریخ و شیرینی‌ها و لطافت‌های آن محروم مانده است و باعث سردرگمی تماشاگران بی‌شمار خود می‌شود.