تبیان، دستیار زندگی

شامل ساختمان و باغ زیبایی است كه در سده اخیر ساخته شده است. در این محل آتش مقدس كه برای زرتشتیان محترم می باشد نگهداری و از آن مراقبت می شود. ساختمان اصلی در وسط حیاط قرار دارد و آنرا درختانی همیشه سبز احاطه كرده اند. حوضی مدور و بزرگ در محور ورودی بنا به آن زیبایی خاصی بخشیده است. آتش در محفظه ای بلندتر از سطح زمین در اتاقی نسبتا وسیع و دور از تابش خورشید قرار گرفته و اتاقهایی برای مراسم نیایش پیرامون آن طراحی شده است.

دخمه زرتشتیان در انتهای جنوبی شهر یزد در حوالی منطقه صفائیه در بالای تپه ای نسبتا مرتفع قرار دارد. در این محل دو دخمه وجود دارد كه یكی قدیمی تر بنام هانجكی هاتریا (زرتشتی هندی الاصل) و دیگری كه جدیدتر می باشد به نام گلستان معروف است. در وسط این دو دخمه چاله ای سنگی وجود دارد كه زرتشتیان مردگان خود را در آن قرار می داده اند. دخمه گلستان دارای قطر 25 متر و ارتفاع دیوار از سطح تپه 6 متر است و دخمه هانجكی دارای قطر 15 متر می باشد .

زیارتگاه پیر سبز در 52 كیلومتری شمال شرقی یزد در نزدیکی شریف آباد (اردکان) در دامنه ی کوهی در یک سراشیبی تند و در دره عمیقی در بخش "خرانق اردکان" قرار دارد و گفته می شود نام "چک چک" یا "چک چکو" از صدای قطره های آبی گرفته شده که از صخره ای می چکد.

بر اساس باورهای مردم، این مکان مقدس جایگاه پنهان شدن "حیات بانو یا نیک بانو"، یکی از شاه دخت‌های ساسانی می باشد که در هنگام حمله ی تازیان به این مکان گریخته و پناه گرفته بود و بعدها چوپانی او را در خواب می ‌بیند و نیک بانو به او می‌ فرماید تا بنای پیر سبز را بنیان گذارد. دراین نیایشگاه درخت کهنسالی وجود دارد که به باور زرتشتیان، این درخت عصای نیک بانو دختر یزد گرد آخرین پادشاه ساسانی است که پس از فرورفتن در زمین به درخت بزرگی تبدیل شده است.

نیایشگاه پیر سبز امکانات رفاهی مانند برق، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق دارد که برای استراحت ساخته شده که به آنها "خیله" می گویند.

در داخل یکی از اتاق ها نیز چاهی به عمق بیش از 50 متر وجود دارد که زرتشتیان به نیت برآورده شدن حاجتشان، نخی را بر دور طناب این چاه گره می زنند.

هر سال، زرتشتیان تمام دنیا، بین چهاردهم تا هجدهم ژوئن برای انجام مراسم مذهبی در اینجا جمع می شوند. از مراسم ویژه ی این مکان می توان به خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، پختن نوعی آش و غذاهای دیگر برای نذورات و دستگیری از مستمندان اشاره کرد.

دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می نهادند تا طعمه کرکس های کوه های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان های به جای مانده از اجساد را داخل آن می ریختند.

پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می شد و بار دیگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار می گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می شد.

زیارتگاه پیر هریشت اردکان یزد

از زیارتگاه های زرتشتیان است که آرامگاه بانوی  پیشکار ویژه خاندان یزدگرد ساسانی می باشد  به نام مروارید ، و به هریشت شناخته می شود ، پس از تاخت و تاز تازیان این بانوی بزرگوار نیز به همراه دیگر فرزندان و همسر یزد گرد که به یزد پناه آورده بودند آواره شده و هر کدام در گوشه ای از یزد به تنهایی و در بی کسی و به صورتی معجزه آسا جان به جان آفرین تسلیم می کنند .

می گویند این قلعه را دیوها ساخته اند. همه گنج حضرت سلیمان هم این جاست. احمد كاتب در تاریخ جدید یزد می نویسد: دیو به فرمان سلیمان، قلعه میبد بساخت... هیچ پادشاه، این قلعه را به جنگ و لشگر نگرفته است. و او را قلعه دالان خوانند.

محمد شبانکاره ای در مجمع الانساب ساختمان کهندژ یا دژ دالان را سرآغازهمه ی آبادی های یزد می داند.

بر این گمانم كه نزدیک سه هزار سال پیش، اقوام ماد در زمان جنگ های داخلی ایران، آن را ساختند. پیچ های تو در توی قلعه نشان می دهد كه این جا قبلا یك شهر پرماجرا بوده است. بعضی ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه فردوسی می دانند. این قلعه در بالای یك تپه و مسلط به منطقه ساخته شده و اطراف آن را خندق كنده اند و در هر گوشه نیز برجی برای نگیبانی و اتاق هایی تو در تو برای زندگانی مردمان. بعضی می گویند قلعه نظامی بوده و برخی با توجه به شكل پنج طبقه آن، احتمال می دهند زیگورات بوده و از آن به عنوان یك مركز مذهبی و معبد استفاده می شده است. خشت های بزرگ آن باید که یادگاری از دورانی پیش از هخامنشی ها باشد.

یک روایت افسانه ای حکایت از آن دارد که میبد در زمان «کیومرث» بنیان گذاری شد و نخستین آدمیان از راه آب و دریا به این سرزمین پا گذاشتند. راه های باستانی آن را سواران مادی، پارسی، اشکانی و ساسانی درنوردیدند. «نارین قلعه» میبد، کهن ترین سند تاریخی و شهرسازی استان یزد است. برخی نیز آن را ساخته ی سپیبد ساسانی میبدار یا مهبد می دانند. مهبود البته از سرداران قباد و انوشیروان بود .

قدمت برج كبوترخانه میبد به دوران قاجار برمی‌گردد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد واقع شده است. این برج به صورت استوانه‌ای ساخته شده و دارای تزیینات قطار بندی آجری و گچی است كه مانع تردد مارها به داخل برج می‌شود، ولی در برج‌های مكعبی و چند قلو ترفندهای دیگری مانند ایجاد قوس به داخل انجام شده است. زمانی كه كبوتران احساس خطر می‌كنند به طور ناگهانی به پرواز در می‌آیند كه این امر موجب ایجاد ارتعاشی داخل برج می‌شود و برای رفع این مشكل، علاوه بر ساختن یك طبقه در میانه برج، طاقهایی بین استوانه خارجی و داخلی ایجاد كرده‌اند تا طول برج كاهش یافته تا ضمن استحكام سازه از ارتعاشات نیز جلوگیری می‌كند. نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد كنگره‌ای و طاق بندی با گچبری‌های خاص از دیگر ویژگی‌های برج كبوتر خانه میبد است.ساخت كبوتر خانه، یكی از تجربیات ارزنده كشاورزی سنتی یزد و اصفهان است كه‌در استان یزد دو كبوترخانه میبد و كسنویه باقی مانده است.پیش از رواج كودهای شیمیایی كشاورزان مناطق كویری یزد واصفهان از فضله پرندگان برای افزایش بهره‌وری خاك استفاده می‌كردند وبرای‌این منظور بناهایی كه كبوترخانه نامیده می‌شد، در اطراف آبادی‌ها می‌ساختند.

دو روستای کوچک از بخش های شهرستان تفت می باشد که در نزدیکی شهر یزد قرار دارند ، روستا نشینان آن همه زرتشتی بوده و از روستاهای بسیار کهن می باشد ، جدا از حال و هوای کهن ساخت و بومی آن دارای سروهای چند صد ساله می باشد .