روز امور تربیتینوجوانان و جوانان، نقش مهم و تعیین کننده ای در ساختن جامعه دارند. آموزش و پرورش به معنای اعم، با جامعه پذیری مترادف است؛ یعنی فرآیندی که از راه آن، افراد به یادگیری نقش ها، قواعد، روابط و به طور کلی فرهنگ جامعه خود می پردازند. مدرسه با آن که واسطه عمده انتقال دانش و مهارت فنی است، به اجتماعی کردن افراد و همسازی آنان با اخلاق اجتماعی، از راه انتقال ارزش ها، هنجارها و نگرش های اجتماعی مطلوب و مناسب، توجه خاص دارد. بر همین اساس، شهیدان رجایی و باهنر در دوران تصدی وزارت آموزش و پرورش، در هشتم اسفندماه 1359، اقدام به تأسیس ستادهای امور تربیتی در مدارس کردند تا ضمن گسترش فرهنگ اسلامی، دانش آموزان را به احترام و عمل به ارزش های اسلامی ترغیب کرده، آنها را به اخلاق پسندیده روحی و شخصیتی بیارایند. اهداف و اصول حاکم بر ستادهای امور تربیتیستادهای امور تربیتی، با هدف بیشتر آشنا کردن دانش آموزان با ارزش های اسلامی و ایجاد روحیه دین دوستی و تشویق و ترغیب دانش آموزان و دانشجویان به داشتن اخلاق اسلامی به وجود آمد. مهم ترین اهداف و اصول حاکم بر ستادهای امور تربیتی را می توان، پاسداری از ارزش ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی، برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی بین عملکرد عوامل تربیتی، توجه جدّی به اهمیت نقش معلمان در فعالیت های تربیتی، توجه به اهمیت و نقش ویژه دانش آموزان در فعالیت های تربیتی، و هماهنگی با امور تربیتی منطقه و رازداری در خصوص اسرار شخصی و خانوادگی دانش آموزان برشمرد که در تمام مراحل، از آغازین روزهای شروع فعالیت ستادهای امور تربیتی تاکنون، همواره مورد توجه مسئولان بوده و می باشد و آنان همواره در تلاش اند تا به بهترین نحو به این اهداف و اصول دست یابند. وظایف ستادهای امور تربیتی استمرار و بقای هر جامعه، مستلزم انتقال مجموعه باورها، ارزش ها، رفتارها، گرایش ها، دانش ها و مهارت ها، از راه آموزش و پرورش به نسل های جدید است. مهم ترین وظایف ستادهای امور تربیتی را می توان، تلاش در راه گسترش فرهنگ اسلامی در بین دانش آموزان و ترغیب آنان به احترام و عمل به ارزش های اسلامی و سعی در تخلّق به صفات پسندیده روحی و شخصیتی، نظارت بر فعالیت های آموزشی و پرورشی و استفاده از نیروی معلمان و کارکنان متعهد مدرسه به منظور تقویت بُعد «پرورش» در برنامه های درسی و تحقق گسترش فرهنگ اسلامی، نظارت بر برنامه های انضباطی و اخلاقی مدرسه و هدایت و ارشاد دانش آموزان از راه تماس با هسته مشاور منطقه، و بالاخره، برنامه ریزی به منظور استفاده بهینه از انجمن اولیا و مربیان، به منظور تقویت و توسعه فعالیت های پرورشی مدرسه برشمرد. مفهوم تربیتتربیت، ضرورتی اجتناب ناپذیر در زندگی اجتماعی انسان است. تربیت، از سویی علم است؛ چون موضوع، هدف و روش دارد، و از سویی فن است؛ زیرا جسم و روح با فنونی تحت مراقبت قرار می گیرد، و به عبارتی هنر است؛ چون در آن توجه به لطافت ها و ریزه کاری هایی وجود دارد که برای دوباره ساختن و سازمان دادن و پرورش استعدادها ضروری است. مفهوم تربیت در دایره ای وسیع، شامل حال تمام موجودات می گردد که به تناسب آمادگی فطری و استعداد اولیه خود، در اثر مراقبت و پرورش، به امتیازهایی می رسند. تربیت، نوعی خدمت به جامعه هم به شمار می رود؛ زیرا آثار و فواید آن به همه جامعه انسانی می رسد. در اثر تربیت، استعدادهای نهفته کشف و ظاهر می شود. از نظر اسلام، تربیت عبارت است از هدایت و اداره جریان ارتقایی و تکاملی بشر و ایجاد هیئتی تازه در فرد، به منظور فراهم آوردن زمینه برای رشد و تکامل انسان. وظیفه تربیتوقتی افراد یک جامعه از نظر جسم، روح و عقل سالم باشند، آن جامعه مترقی و از انحراف، تنبلی، خیانت و فساد مصون و محفوظ خواهد بود. وظیفه تربیت این است که سلامت روانی افراد را حفظ کند و وجدان آنان را فعال و زنده نگه دارد و میان فرد و محیط، هماهنگی و تناسب ایجاد کند و پدیده های مختلف طبیعت را تفسیر نماید، تا آنکه آدمی بتواند از آنچه در طبیعت است، از آب و خاک و گیاه و حیوان و دیگر پدیده ها بهره برداری کند و همه آنها را به نفع و مصلحت خود و اجتماع تسخیر نماید، بدون آنکه حقوق دیگران را مورد سوء استفاده یا تجاوز قرار دهد. تربیت در تمام مراحل عمر انسانبرنامه تربیتی اسلام، کلیه مراحل مختلف حیاتی انسان را در بر می گیرد. پیش از تولد و مراحل مختلف بعد از تولد تا لحظه مرگ، زیر پوشش برنامه ای قرار داد که از روی الگوی صحیح و برنامه ای منظم در تمام جهات و جنبه ها، و از ابتدایی ترین وساده ترین مراحل تربیت تا مراتب کمال روحی را شامل می شود؛ زیرا دستورات تربیتی اسلام، مانند حواس انسانی فقط به محسوسات توجه ندارد و شخص را برای یک زندگی کامل تر و جاودانی آماده می کند. این برنامه تربیتی، طوری تنظیم شده که در عین حال، افزون بر حیات مادی و ظاهری، به کمالات روحی و معنویِ حیات ابدی نیز توجه کامل دارد. از این رو، برنامه سازندگی و تربیتی اسلام، مخصوص به دوره معیّنی از زندگی نیست و تمام مراحل عمر آدمی را در بر می گیرد. تربیت روحنظام تربیتی اسلامی، ضمن اهمیت دادن به ترتیب بدنی و عقلی، به تربیت روحی نیز اهمیت می دهد و روش های دست یابی و پرورش این گونه تربیت را با ارائه الگو نشان می دهد. اسلام عنایت خاص به پرورش روح دارد؛ چون روح، مرکز و کانون شخصیت انسان را تشکیل می دهد. روش اسلام در پرورش روح این است که پیوستگی خلل ناپذیری را میان آن و خدا، تفکر، شعور و عمل انسانی در هر لحظه و هر جا برقرار می سازد. اسلام عادت به محبت و علاقه را در بشر به وجود می آورد؛ چون نفس انسانی همانند جسمْ با تراکم سم ها در آن مسموم می شود و هیچ عاملی مانند محبت نمی تواند این همه سم را برطرف نماید. دوستی و علاقه ای که تربیت اسلامی در روح بشر ایجاد می کند، محبت به هر چیز و هر موجود است و به ویژه، محبت میان افراد بشری، منظور نهایی تربیت اسلامی است. تربیت در پرتو شخصیتتربیت، کار ظریف و دشواری است و گذرگاه های دشواری دارد و تنها کسانی می توانند از این گذرگاه ها عبور کنند که دارای علم و تجربه باشند. یکی از اصول تربیت، حفظ حیثیت و شخصیت دانش آموز است. این اصل باید در همه ابعاد تربیتی محفوظ بماند. ضروری است معلمان و مربیان، اول شخصیت کودک را تثبیت نمایند و آن گاه به امور تربیتی بپردازند؛ زیرا با حفظ شخصیت، بهتر می توان دگرگونی هایی در کودک به وجود آورد. یکی از اشتباهات بزرگ این است که به هنگام خطای کودکان، به جای نگهداشت و حفظ شخصیت آنها، آبروی آنان را بر باد داده، از این رهگذر خطا را بزرگ جلوه دهیم؛ غافل از اینکه با انجام یک خطا، نباید شخصیت شاگرد را نادیده گرفت. اهمیت نقش تربیتی معلممعلم واقعی کسی است که عمر خود را وقف تعلیم و تربیت نموده و به کار معلمی عشق می ورزد و در بذل دانش و تربیت به دیگران، خلوص نیت دارد و با دانش آموزان خوش اخلاق و متواضع برخورد می کند. رسالت سنگین معلمی این است که در عین آموزش شاگردان، به طور غیرمستقیم با الگو و اسوه بودن، آنان را به سازندگی و اصلاح و تزکیه نفس راهنمایی کند و اندک اندک شاگردان را با آداب و شیوه های ستوده اسلام آشنا گرداند. امام خمینی رحمه الله در این زمینه می فرماید: «تربیت شما و تعلیم شما باید همراه هم باشد». بنا به گفته شهید باهنر، معلمْ زمانی با انبیا، هم صف و با امام عادل هم ردیف است که آموزش را از محتوای تزکیه پرکند و با روح پرورش درآمیزد. پروراندن دانشمندان دین دار در سرلوحه برنامه اش قرار گیرد و در اینجا تفاوتی بین معلم درس دینی و غیر دینی نخواهد بود. اهمیت تربیت در دوران کودکی در زندگی انسان، دوران کودکی از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این دوران، می توان بنای یک زندگی سالم و سعادتمندانه را پی ریزی کرد و از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری نمود. اگر خانواده با اصول و روش های صحیحِ تربیت کودک آشنا باشد و آنها را به کار بندد، در دوره نوجوانی با مشکلات کمتری رو به رو خواهد شد. از اینجا می توان دریافت که آموزش خانواده ها و آشنا ساختن ایشان با روش های صحیح تربیتی، تا چه اندازه در تأمین سعادت فردی و اجتماعی افراد جامعه مؤثر است. در گذشته، به اهمیت و نقش این دوران در سرنوشت انسان توجه لازم نمی شد و پدران و مادران، گاه با بی توجهی و روش های خشونت آمیز با کودک رفتار می کردند. اما بررسی های علمی در قرن های اخیر نشان داده که دوران کودکی، به نسبت دوره های دیگر زندگی، نقش زیربنایی در ادامه حیات آدمی بر عهده دارد. تعلیم و تربیت، مایه تداوم نسل بشرتعلیم و تربیت، واژه هایی هستند که اولین سطر صفحه تاریخ بشری با آن دو آغاز گردیده و این نمای نخستین که در تمام صفحات تاریخ نمودی درخشان دارد، باعث تداوم و بقای نسل بشر می باشد. از درخت تربیت، میوه فرهنگ به دست می آید و از شاخه تعلیم، گل تمدن می شکوفد. فرهنگ و تمدن، میراث بشر است؛ میراثی که همه انبیا برای احیای آن مبعوث گردیدند و مسیری است که به خدا گونه شدن ختم می گردد. اگرچه بشر امروز از لحاظ مادی رشد کرده، ولی هنوز نیاز خویش را به معنویت و کیفیت زندگی فراموش نکرده است. تربیت مطلوب جامعه، موجب پدید آمدن فرهنگی خاص می گردد. این فرهنگ باید در نزد آیندگان مورد احترام بوده و تربیت نسل جدید، بر اساس ارزش های مطلوب جامعه ارزیابی گردد. تربیت و اخلاق اسلامیدر اسلام مسئله اخلاق، از جمله مسایل مهم دینی به شمار می رود. اخلاق در اسلام متکی بر ایمان به خداست؛ زیرا دین اسلام معتقد است که خداوند متعال در همه احوال ناظر بر اعمال انسان بوده و همیشه مراقب اعمال و رفتار اوست. اسلام به پاداش و کیفر اعمال معتقد، و بر این باور است که انسان به طور فطری فضیلت دوست و از رذایل و زشتی ها، متنفر است. همچنین از عوامل مهم برتری اخلاق اسلامی بر دیگر مکاتب، داشتن پشتوانه اعتقادی و ضمانت اجرایی آن است. این قدرت، ایمان به خدا و اعتقاد به کیفر و پاداش روز جزاست که در اصلاح و تعلیم و تربیت انسان، نقش عمده ای به عهده دارد؛ چنانکه در آیه 201 سوره مبارکه اعراف می خوانیم: «کسانی که ایمان و تقوا دارند، اگر شیطان به سوی آنها رو آورد و بخواهد به گناهشان وادارد، خدا را ناظر و حاضر دانسته، به یاد او می افتند و جلو خودشان را از ارتکاب گناه می گیرند». ویژگی های تربیت اسلامیشیوه اسلام برای تربیت عبارت است از رسیدگی همه جانبه به همه ابعاد وجودی انسان و پرورش استعدادها و توانایی های او، به نحوی که عقل، روان، جسم، روح و زندگی مادی و معنوی انسان را دربر بگیرد. توجه ویژه به فطرت و تمایلات فطری انسان، توجه به نمونه ها و سیماهای انسان های صالح و شخصیت های متعادل و میانه رو در صفات و حالات روانی، واقعیت داشتن ایده آل، و ایده آل بودن واقعیت ها و پویایی تربیت اسلامی، از ویژگی های تربیت اسلامی است. انسان بنا بر ساختار فطرت خویش، به همه نیازهای مادی و معنوی خود توجه دارد. اسلام بر اساس این اصل فطری، به تربیت هر دو جنبه جسم و روان اهتمام ورزیده و به هر یک عنایتی مناسب مبذول داشته است. از آنجا که ابعاد وجودی انسان همواره در حال تغییر و تحول است و همچنین به اختلاف افراد متنوع می باشد، برای پرورش آنها، باید از روش های پویا و متنوعی بهره گرفت و تربیت اسلامی از این پویایی لازم برخوردار است. عبادت و برنامه تربیتیدر اسلام، عبادات گذشته از اصالتی که دارد، جزء برنامه تربیتی آن هم به شمار می آید. اصالت داشتن عبادت، به این معناست که قطع نظر از هر جهتی و قطع نظر از مسایل زندگی بشر، خود عبادت جزء اهداف خلقت است. ولی عبادات گذشته از این اصالت، مقدمه چیز دیگر هم هستند؛ یعنی خود برنامه تربیتیِ اسلام اند. به این معنا که اسلام می خواهد افراد را چه از نظر اخلاقی و چه از نظر اجتماعی تربیت کند. یکی از وسایلی که برای این کار در نظر گرفته، عبادت می باشد. همان طور که تفکر و تعقل برای روشن شدن فکر، و تقوا و تزکیه نفس برای تقویت نیروی اراده در انسان است، عبادت هم برای تقویت عشق و علاقه معنوی و ایجاد حرارت ایمانی در انسان می باشد و ایمان را تقویت می کند. عبادت واقعی، عامل بزرگ و اساسی تربیت و پرورش روحی شخص عابد است. سرمایه تربیتخداوند متعال، ره توشه و سرمایه اولیه راه تربیت و سعادت و هدایت را در وجود نوزاد به ودیعت نهاده و آن «فطرت توحیدی» است؛ یعنی خمیرمایه یکتاپرستی و زمینه کسب کمالات معنوی را نوزاد با خود به این جهان می آورد. این فطرت توحیدی، زیربنای همه ارزش ها و خوبی هاست، ولی والدین و مربیان باید آن را پرورش دهند و زمینه رشد آن را فراهم سازند و موانع شکوفایی اش را برطرف کرده، نگذارند دچار «آفت زدگی» شود و اگر دچار آفتی شد، از آن «آفت زدایی» کنند و این معنای حقیقی تربیت است. پیامبران الهی نیز برای تربیت بشر، همین کار را می کردند. امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: «هر نوزادی بر مبنای فطرت و سرشت خدایی متولد می شود، مگر این که پدر و مادرش او را یهودی، مسیحی یا زرتشتی کنند». معلم بزرگ ترین امانتداریکی از صفات ارزنده انسان ها، خصلت امانتداری است. با بررسی آیات قرآنی، می توان استنباط کرد که همه مؤمنان راستین، امانتداران خوبی هستند. انسان تنها موجودی است که بزرگ امانت الهی، یعنی جانشینی خداوند را پذیرفت و متعهد گردید که در حفظ آن کوشا باشد و لازمه حفظ این امانت، تربیت صحیح است. معلمان و مربیان که شایسته ترین موجود آفرینش، یعنی دانش آموز در اختیارشان است، وظیفه ای بس سنگین و دشوار برعهده دارند؛ چرا که باید این امانت الهی را خوب تربیت نمایند. لازمه این کار این است که معلم پیش از آنکه به تربیت دیگران بپردازد، خویش را بسازد و تلاش کند که تربیت و سازندگی دیگران را به وسیله رفتار و سیرت خود انجام دهد،نه با بیان و گفتار. | 