تبیان، دستیار زندگی

- زیر ذره بین:

هر چند، هوش مصنوعی در طی سالیان اخیر پیشرفت های بسیار قابل ملاحظه ای از خود نشان داده است، اما از طیف گسترده سوالاتی که در مور این مبحث مطرح میشد، هنوز تعدادی از آنها بی پاسخ مانده اند. چند سوال مهم که همواره مطرح بوده اند، عبارت اند از اینها:  

بعضی این سوال ها را مطرح می کنند که: آیا هوش مصنوعی، ضرورتا باید دنباله رو ی هوش طبیعی موجودات باشد و آن را شبیه سازی کند؟ آیا نمی توان همانگونه که از پرندگان برای مطالعه در مورد پرواز، استفاده شد، از بیولوژی انسان ها نیز برای هوش مصنوعی استفاده کرد؟ آیا می توان رفتار هوشمند را با قوانین ساده ی منطقی توجیه و به اجرا در آورد؟ آیا واقعا لازم است که کامپیوتر ها مساله هایی با اعدادی بزرگ و موضوعی نامرتبط با یک دیگر را حل کنند؟ آیا هوش مصنوعی نمی تواند با زبان های سطح بالا که به زبان انسان نزدیک تر هستند، باز سازی شود؟ و یا : آیا استفاده از زبان Sub-Symbolic و شبکه های عصبی، ضرورت دارد؟  

سوالاتی که در بالا مطرح شد، شامل موارد به جا و درستی می شوند و به نظر می رسد که پاسخ دادن به این سوال ها برای ادامه کار ما ضروری است ، در ادامه می خواهیم به این سوال ها نیز جواب دهیم و این کار را با معرفی جنبه های مختلف تئوری های پیاده سازی هوش مصنوعی انجام خواهیم داد. 

- فرمان شناسی و شبیه سازی مغز:

در بین دهه های 1940 تا 1950، تعدادی از پژوهشگران توانستند، ارتباطی را بین علم عصب شناسی، نظریه اطلاعات و فرمان شناسی کشف کنند. نظریه اطلاعات، شاخه ای از ریاضیات کاربردی و مهندسی الکترونیک است که به تعیین و تعریف اطلاعات می پردازد. نظریه اطلاعات در ابتدا به بررسی راه حل هایی برای تعریف حد و حدود پردازش سیگنال ها می پرداخت و در کار هایی مانند فشرده سازی، ذخیره و رد و بدل کردن اطلاعات استفاده می شد. پس از آن، نظریه اطلاعات به سرعت وسعت پیدا کرد و اکنون در زمینه های گسترده ای از جمله پردازش زبان طبیعی، رمز گذاری و استنباط آماری استفاده می شود.  

تعدادی از این پژوهشگران، به منظور پیاده سازی هوش مصنوعی (هر چند ناقص) در آن زمان، از شبکه های الکترونیکی استفاده کردند. پس از آن تحقیقات در این باره بیشتر هم شدند و معمولا در انجمن های علمی دانشگاه های پرینستون (Princeton) آمریکا و Ratio Club انگلستان، نتایج این تحقیقات ارائه می شد. با این که در این مورد، زحمت بسیاری کشیده شد، ولی در عمل، استفاده از روش های شبیه سازی به مغز، در آن زمان نتوانست راه به جایی ببرد و سر انجام در سال 1960 متوقف شد. زیرا تحقیقات بر روی این مساله علاوه بر این که بازدهی کمی داشتند، بسیار پر دردسر، پر هزینه، سخت و وقت گیر بودند پس استفاده از زبان سمبلیک، از همه ی جهات صرفه بیشتری نسبت به این مورد داشت.  

- استفاده از زبان سمبلیک:

اواسط دهه ی 1950، زمانی بود که دسترسی به کامپیوتر های دیجیتالی عملا ممکن شده بود. در همان زمان بود که کاوش ها برای "ممکن کردن شبیه سازی هوش انسان در کامپیوتر با استفاده از سمبل ها و نماد ها"،  شروع شد. مرکز پژوهش ها در این زمینه روی چند دانشگاه مهم، متمرکز شده بود. یعنی دانشگاه های : ام آی تی، سی ام یو و استنفورد آمریکا. هر یک از این دانشگاه ها سعی داشتند تا سبک مخصوص به خود را در تحقیقات پیاده سازی کنند.

-- شبیه سازی شناختی (شبیه سازی روش حل مساله توسط انسان ها):

هربت سیمون، اقتصاد دان و آلن نویل، مطالعه هایی در مورد توانایی حل مسئله توسط انسان ها انجام دادند و تلاش کردند که به مطالعه های خود رسمیت ببخشند. در واقع کار این دو فرد بود که اساس و بنیان هوش مصنوعی شد و تحقیقات جدی و پرثمری را در این باره پایه ریزی کرد. تیم تحقیقاتی آنها از نتایج آزمایشات روانشناختی انجام شده، استفاده می کرد تا بتوانند، برنامه هایی را طراحی کنند که شیوه حل مسائل توسط انسان ها را شبیه سازی نماید. (درک مساله، جمع آوری اطلاعات و آگاهی از جزئیات، پردازش اطلاعات ، حل مساله و آزمایش راه حل) مرکز تحقیقات در این مورد، دانشگاه سی ام یو بود. سر انجام این روش، پدید آمدن Soar بود که یک معماری نرم افزاری برای موارد این چنینی را عرضه می کرد.  

در واقع اساس کار آنها در شبیه سازی شناختی، این بود که: سعی کنند؛ نحوه فکر، درک،شناخت و حل مسائل توسط انسان را در کامپیوتر شبیه سازی کنند تا بدین وسیله بتوانند، رفتار کامپیوتر را به انسان که نزدیک کنند.  

-- روش مبنی بر منطق:

برخلاف هربت سیمون و آلن نویل؛ جان مک کارتی احساس می کرد که ماشین ها نیازی به شبیه سازی نحوه فکر انسان ها ندارند! بلکه در عوض باید سعی کنیم تا ماهیت و اساس، استدلال و حل مسائل را بیابیم و نیازی نیست، توجه کنیم که آیا انسان ها دقیقا از همان روش ها برای استدلال خود کمک می گیرند یا خیر.  

آزمایشگاه او در دانشگاه استنفورد، تحقیقاتش را روی استفاده از منطق قراردادی برای حل انواع و اقسام مسائل متمرکز کرده بود. همچنین تحقیقات و یافته های این آزمایشگاه شامل روش هایی برای پیاده سازی: نمایش اطلاعات، برنامه ریزی و یادگیری می شد. منطق قرار دادی شامل قوانین منطقی ای می شود که به اثبات رسیده اند، مانند قوانین دمورگان و .... (ترکیب های فصلی، عطفی،شرطی، دو شرطی و ...)  

تحقیقات متمرکز این تیم در دانشگاه ادینبرگ منجر به گسترش علوم مربوط به برنامه نویسی منطقی (Logic Programming) و پدید آمدن زبانی به نام پرولُگ (Prolog) شد.

-- روش غیر منطقی یا ((نا متعارف))!

پژوهشگران در دانشگاه ام آی تی (از جمله: ماروین مینسکی و سیمور پیپرت) این نکته را دریافتند که حل مسائل مشکل و پیچیده، چه در منطق کامپیوتری و چه در پردازش زبان طبیعی، دارای یک فرمول یک پارچه و خاص نیست. در واقع هیچ فرمول و قانون ثابتی (مانند منطق) وجود ندارد که بتواند، تمام جوانب هوش مندی را دربر بگیرد. راجر اسچنک روش غیر منطقی یا نا متعارف را به عنوان راه حلی برای حل مسائل توضیح داد ( درست بر خلاف راه حل هایی که دانشگاه های سی ام یو و استنفورد توضیح داده بودند.)  

شعور و تحلیل و قضاوت عام انسان ها و یا تعبیری که به آن Commonsense knowledge bases  نیز نمونه هایی از روش غیر منطقی و ( از نظر منطقی نا متعارف هستند). می توانید برای بهتر فهمیدن این مساله به تعریف قضاوت عام در بخش اول مطلب مراجعه کنید اما این را بدانید که اگر فهم این مساله برای شما نسبتا آسان است، برای کامپیوتر بسیار سخت بود، چون در آن زمان، محققان پرتلاش باید با دستان خود این مباحث را به کامپیوتر می فهماندن و این مساله فوق العاده مشکل بود اما دست کم امکان پذیر بودن آن برای توسعه هوشمندی، محققان را دلگرم به ادامه تلاش های خود می کرد.

-

-- بانک ادراک و اطلاعات:

در سال 1970، یعنی زمانی که کامپیوتر های با حافظه های بیشتر وارد بازار شدند. محققان هر سه جنبه ای که در بالا ذکر شد؛ تلاش های خود را برای تولید معرفت و ادراک در نرم افزار های هوش مصنوعی، شروع کردند. این انقلاب اطلاعات و ادراک، موجب شد تا سیستم های هوشمند، بیش از پیش گسترش یابند و این را می توان اولین موفقیت مشترک، در زمینه هوش مصنوعی دانست.  

این انقلاب اطلاعاتی و ادراکی باعث افزایش برنامه های هوش مصنوعی شد هر چند بعضی از این برنامه ها ساده بودند، ولی از این رو نیاز به اطلاعات بیشتر همواره از سوی این برنامه ها طلب می شد و با بیشتر شدن اطلاعات باز هم برنامه های بیشتری تولید می شد. پس این مساله به صورت چرخه ای در آمده بود که باعث بیشتر شدن پیشرفت هوش مصنوعی در این دوره شد.

- استفاده از زبان های بر پایه Sub-Symbolic:

در طی دهه ی 1960، زبان های سمبلیک، توانستند به موفقیت های بزرگی در شبیه سازیِ ادراک و شعور و هوشمندیِ سطح بالا، در برنامه های استدلالی و اثباتی (هر چند کوچک) برسند. در آن دوره استفاده از شبکه های عصبی تقریبا کمرنگ شده بود. هرچند که در سال های دهه ی 1970، همانطور که در بالا گفته شد، زبان سمبلیک گسترش زیادی پیدا کرد؛ اما این موفقیت، باعث این نشد که محققان نسبت به شبکه های عصبی، نا امید شوند.  

در دهه ی 1980، در حالی که هنوز تحقیقات در باره زبان های سمبلیک ادامه داشت، عده ای معتقد بودند که زبان سمبلیک هیچگاه نخواهد توانست که تمامی اعمال هوشمند انسان را شبیه سازی نماید. آن ها، ادراک کامل، الگوشناسی و الگویابی، یادگیری و موفقیت در زمینه های روبوتیک را، انحصاری برای زبان های Sub-Symbolic می دانستند. پس به همین دلیل عده ای از محققان تحقیقات بیشتر در مورد زبان Sub-Symbolic را شروع کردند.  

محققانی در زمینه های وابسته به علم روبوتیک، مانند رادنی بروکس؛ استفاده از زبان های سمبلیک در هوش مصنوعی را رد کردند و ترجیه دادند که روی مهندسی مسائل و مشکلات پایه ای تمرکز کنند تا بتوانند به حرکت و اعمال بهتر در ربات ها دست پیدا کنند.کار های این گروه از پژوهشگران، تحقیقات در زمینه ی فرمانشناسی و زبان Sub-Symbolic را دوباره احیا کرد. کار های آنان همزمان با پیشرفت هایی بود که در زمینه هایی از جمله: نظریه تجسم ذهنی، که یکی از شاخه های وابسته به ((شبیه سازی شناختی)) بود؛ انجام می شد. همانطور که به یاد دارید، شبیه سازی شناختی سعی می کرد که رفتار انسان ها در زمینه هایی مانند: حرکت، ادراک، احساسات و تفکر را شبیه سازی نماید. شبیه سازی این موارد هم نیاز به سطح بالاتری از هوشمندی داشت که محققان سعی در ایجاد آن داشتند.  

- هوش الگوریتمی:

Computational Intelligence یا هوش الگوریتمی، که به نوعی به شبکه های عصبی وابسته بود، توسط دیوید رامل هارت و چند تن دیگر در اواسط دهه ی 1980 احیا شد. هم اکنون مواردی از جمله سیستم های فازی و محاسبات تکاملی، از مواردی هستند که از دل هوش الگوریتمی بیرون آمده اند.  

سیستم های فازی، یک نوع سیستم کنترلی هستند که بر پایه منطق فازی فعالیت می کنند، کار این گونه سیستم ها ، تجزیه و تحلیل منطقی داده های ورودی آنالوگ؛ و تبدیل آنها به دیجیتال است. یعنی داده ها را میگیرد و به دیجیتال تبدیل میکند. اما به یک نکته ی مهم توجه داشته باشید: برنامه هایی که نوشته می شوند، دیجیتال هستند و بر پایه 0 و 1، یعنی اطلاعات را یا درست می دانند، یا غلط (بر اساس منطق) اما دنیا و جهان حقیقی این گونه نیست، در همانگونه که بعضی از متخصصان هوش مصنوعی گفته بودند، منطق نمی تواند تمام جوانب انسانی را در کامپیوتر عملی سازد؛ در جهان واقعی نیز هیچ چیز مطلقا درست یا نادرست نیست، و همه چیز تا حدی درست و تا حدی نادرست است؛ تا حدی خوب و تا حدی بد است؛ تا حدی مشکل و تا حدی آسان است. سیستم های فازی درکی این چنینی از مسائل دارند؛ یعنی چیزی بین 0 و 1 !  

برای این که این مفاهیم برای شما مبهم نباشد، لازم است به چند مثال در زندگی روزمره خود، روی بیاوریم. ما می توانیم از اطلاعاتی که مبهم هستند، نتیجه گیری صحیحی داشته باشیم، منطق فازی هم قصد انجام چنین کاری را دارد. مثلا ما می توانیم با در نظر گرفتن دمای هوا، تعیین کنیم که چه نوع لباسی بپوشیم. این داده مبهم است چون ما از دما بر حسب درجه سانتی گراد، خبر نداریم ولی می توانیم دمای نسبی را احساس کنیم. مثلا بگوییم هوا گرم است و این دما دقیق نیست؛ چون برای یک اسکیمو دمای 12 درجه متعادل است. اما یک افریقایی در این دما، می لرزد! اما هر دوی آنها با توجه به گرمی و سردی هوا (از نظر خودشان) در مورد نوع لباس خود تصمیم گیری می کنند.

سخن آخر:

در اینجا سعی بر این بود تا بتوانیم هوش مصنوعی را بهتر به شما بشناسانیم و شما را از اهمیت این مبحث مهم مطلع کنیم. بدون شک با گذشت زمان، کامپیوتر ها هم در زندگی ما، جای بیشتری برای خود باز می کنند و برای این کار پیاده سازی حداقل بخشی از هوشمندی انسان ها در آنها کاری مهم و ضروری به نظر می رسد. همچنین ربات هایی که امروز خنده دار به نظر میرسند، بدون شک در آینده به موفقیت های شگفت آوری دست پیدا خواهند کرد که این موفقیت ها، آنها را هم به زندگی ما خواهد آورد.  

اگر به قسمت های اولیه این مقاله برگردید، می بینید که بیشتر تلاش هایی که در مورد هوش مصنوعی صورت گرفته، امروز تا حدی عملی شده است. اگر در دنیای واقعی تاثیر آن زیاد به چشم نمی خورد، می توانید به بازی های کامپیوتری رجوع کنید. البته ایجاد هوش مندی در محیط مجازی و جایی که همه چیز، کنترل شده و معین است، کار سختی به نظر نمی رسد، اما همین هم می تواند الگویی برای ایجاد آن در محیط حقیقی به شمار رود.  

در آینده اگر با یک ربات دوست شدید و کار هایتان را به او سپردید و یا اگر با وجود مترجم های آنی، نیازی به یادگرفتن زبان یک کشور دیگر نداشتید و یا اگر ... ؛ به یاد این مقاله نارنجی هم باشید.