تبیان، دستیار زندگی

این مطلب رو از بخش دانش و فناوری /نجوم رصدی در اینجا قرار داده ام

خیلی برای یادگیری نجوم رصدی مفید هست.

پیش از آنکه برای رصد از خانه بیرون بروید، خوب است  بدانید که دب اکبر چگونه در آسمان دیده می شود. اندازه ی آن تقریباً به بزرگی بقیه ی صورفلکی آسمان است. برای پیدا کردن این صورت فلکی و بقیه ی صور می توانیم از یک ابزار اندازه گیری استفاده کنیم. فاصله ی بین ستارگان در آسمان معمولاً بر حسب درجه اندازه گیری می شود. یک درجه تقریباً برابر ضخامت عرضی انگشت کوچک شماست، هنگامی که دست خود را در راستای بازو کشیده اید و به آن نگاه می کنید. ضخامت عرضی سه انگشت در راستای بازو برابر 5 درجه و یک مشت 10 درجه است. اگر انگشتان خود را از دوطرف تا جایی که می شود باز کنید و بکشید، از نوک انگشت کوچک تا نوک شصت حدوداً برابر طول دب اکبر می شود که 25 درجه است. یادتان باشد که باید دستتان را در راستای بازو کاملاً کشیده نگه دارید: تصاویر 1تا 5

از لب افق تا نقطه ی بالای سر شما دقیقاً 90 درجه است. شما از روی این تصاویر و با استفاده از دست و انگشتانتان می توانید هر فاصله ای را در آسمان اندازه بگیرید. این اندازه ها که بر حسب درجه است، ربطی به فواصل واقعی بین ستارگان ندارد. ما از اندازه گیری دستی برای پیدا کردن صورفلکی استفاده می کنیم.

اکنون دیگر شما آماده ی رصد صورفلکی در اولین شب پرستاره ی بعدی هستید. تصاویر 6 و 7 موقعیت و اندازه ی دب اکبر را نشان می دهد. دب اکبر در فصول مختلف سال در ابتدای شب در موقعیت های مختلفی قرار دارد.

همانطور که می دانیم تمامی آسمان در طول 24 ساعت یک دور به دور ستاره ی قطبی می گردند (تصویر9)، ولی در ابتدای هر شب منظره ی آسمان با شبهای قبل کمی فرق می کند. مثلاً دب اکبر در فصل پاییز، ابتدای شب، در زیر ستاره ی قطبی قرار دارد. ولی در زمستان به ارتفاع بالاتری می رسد. و در بهار دب اکبر در ابتدای شب به بالاترین ارتفاع خود می رسد.(تصویر 7)

یافتن ستاره ی قطبی بسیار ساده است، کافی است همانطور که در شکل 8 دیده می شود، دو ستاره ی جلویی دب اکبر را در جهت نشان داده شده به اندازه ی 28 درجه ادامه دهیم تا به ستاره ی قطبی برسیم. ستاره ی قطبی برعکس آنچه بسیاری تصور می کنند، از جمله ستارگان پرنور آسمان شب محسوب نمی شود، ولی ستاره ای است که به راحتی در آسمان شب دیده می شود. زمانی که این ستاره را بوسیله ی دب اکبر بیابیم و به سمت آن بایستیم، در واقع در جهت شمال جغرافیایی ایستاده ایم. ازآنجایی که این ستاره در جهت محور چرخش وضعی زمین قرار دارد، هیچ گاه موقعیتش تغییر نمی کند و همیشه جهت شمال را نشان می دهد(تصویر 10)؛ برخلاف بقیه ی ستارگان که بخاطر چرخش زمین در آسمان حرکت می کنند و طلوع و غروب دارند.

با پیدا کردن دب اکبر می توانیم بسیاری دیگر از صورفلکی را پیدا کنیم. زیرا یافتن دب اکبر  شاید آسان تر از یافتن بعضی دیگر از صورفلکی باشد.

رصد آسمان کار بسیار آسانی است. همه ی آنچه شما نیاز دارید یک جفت چشم و یک آسمان تاریک است. در شهرها، چراغهای خیابان، آسمان را روشن می کنند و نمی گذارند که ستارگان کم نور آسمان دیده شوند. ولی بیشتر ستارگان پرنور آسمان حتی در شهرها نیز قابل رؤیت هستند.

معمولاً سخت ترین کار، تشخیص یک ستاره یا صورت فلکی برای اولین بار است.

صور فلکی الگوهایی خیالی هستند که از کنار هم قرار گرفتن تعدادی از ستارگان در آسمان ساخته می شوند. صور فلکی معمولاً به نام اشیاء، حیوانات و موجودات افسانه ای خوانده می شوند. بعضی صورفلکی شبیه آن نامی که برایشان گذاشته اند هستند، ولی بقیه ممکن است هیچ شباهتی به نام خود نداشته باشند. مثلا صورت فلکی اسد، واقعا شبیه یک شیر است، ولی جَدی (=بُزماهی) شباهتی به این حیوان افسانه ای ندارد: تصاویر 1و 2

برای شروع آشنایی با صور فلکی بیایید با مشهورترین الگوی آسمانی یعنی دب اکبر آغاز کنیم. بسیاری از ما شکل این صورت فلکی را می شناسیم. در واقع آن 7 ستاره ی پرنور دب اکبر، در آسمانِ تمامی نقاط ایران دیده می شوند. در فصل پاییز البته در نقاط جنوبی ایران، این صورت فلکی در زیر افق شمالی می رود و به سختی قابل رؤیت است. تصاویر 3 و 4 دو نما از این صورت فلکی را نشان می دهد.

صورت فلکی دب اصغر، از دب اکبر کم نورتر و کوچکتر است. ولی در شکل ظاهری شبیه دب اکبر است. در تصویر 5 موقعیت و شباهت این دو صور فلکی دیده می شود.

برای اینکه ببینید آیا می توانید دب اکبر را در آسمان بیابید، به تصویر شماره 6 دقت کنید، آیا می توانید دب اکبر را از میان ستارگان تشخیص دهید؟

تعداد زیادی صورت فلکی در آسمان وجود دارند، که همگی در تمدنها و روزگاران مختلفی از دوران باستان (سومر و بابل)ساخته شده اند. البته بعضی از این صور فلکی مربوط به دوران متأخرتر می شوند. مثلاً صورفلکی آسمان جنوبی مربوط به سفرهای قرون اخیر به سرزمینهای نیمکره ی جنوبی زمین می شود. در واقع بعضی از صورفلکی در آسمان نیمکره ی شمالی دیده نمی شود، و باید از نیمکره ی جنوبی به آنها نگریست.

در میان صورفلکی مختلف آسمان شب، تعدادی از آنها به عنوان بروج یا صورفلکی دایرة البروجی شناخته می شوند. این صورفلکی خاص در واقع مسیر حرکت ظاهری خورشید و ماه و سیارات را در میان ستارگان نشان می دهند. و همین باعث شهرت بیشتر این صور فلکی شده است.

وقتی می گوییم که خورشید یا ماه در صورت فلکی خاصی قرار دارد به این معنی است که: ماه و خورشید در مسیر دید این صور فلکی قرار می گیرند. فرض کنید که شما در حال نگریستن به یک کوه بلند هستید، و در همین هنگام یک مداد را در مسیر دید خود قرار می دهید. از نگاه شما به نظر می رسد که این مداد در مسیر دید آن کوه قرار گرفته است. سیارات و ماه و خورشید نیز به همین شکل در مسیر دید صور فلکی دایره البروجی قرار می گیرند. تصویر شماره 7

این مطلب و گمونم جای دیگه از سایت هم گذاشته بودین. چون قبلاً هم خونده بودم مخصوصا روش اندازه گیری با دست.
اما بازم ممنون از یادآوریتون. بجا بود مرسی.

نیما جان تشکر.... اینجوری بهتر میتونیم آسمون رو دید بزنیم. مفهوم درجه رو هم بخوبی متوجه شدیم. در ضمن تمرینی برای رصد هم بود. در کل... دستت درد نکنه.

کاش این مطالب را در شب رصدی هم برای دوستان بیان می کردی تا بهتر با آسمان آشنا می شدند.

این مطلب در شب رصدی عنوان شد .
ممنون نیما جان