تبیان، دستیار زندگی

آلودگی نوری، یکی از بدترین انواع آلایندگی صنعتی است که پس از اختراع لامپ روشنایی توسط ادیسون، گریبانگیر شهرها و حومه‌های شهری شده است. از بین رفتن تاریکی شبانگاهان نه‌تنها بر زندگی انسان‌ها، که تمام موجودات زنده تاثیر منفی گذاشته است.

نورهای مصنوعی در شب می‌توانند هر چیزی را، از مطالعه ستارگان توسط اخترشناسان گرفته تا توانایی راه‌یابی حیوانات مهاجر مختل کند. تاثیرات نورهای مصنوعی بر حیات وحش، موضوع اصلی یکی از نشست‌های بیست‌وچهارمین همایش بین‌المللی زیست‌شناسی و حفاظت از منابع طبیعی بود که در تاریخ سوم تا هفتم جولای / دوازدهم تا شانزدهم تیر ماه در ادمونتون کانادا برگزار شد. اما بر خلاف روال معمول، هزینه‌های این نشست از سوی انجمن سلطنتی ستاره‌شناسی کانادا که متشکل از ستاره‌شناسان حرفه‌ای و آماتور است، تامین شده بود.

به گزارش نیچر، این نشست آخرین نمونه از همکاری رو به رشد بین ستاره‌شناسان و طرفداران حفاظت از منابع طبیعی است که می‌کوشند با روشنایی‌های غیر ضروری شبانگاهان مبارزه کنند. ستاره‌شناسان می‌خواهند آسمان شب را بهتر ببینند، در حالی‌که طرفداران حفاظت از منابع طبیعی می‌خواهند حیوانات را از تاثیرات گیج‌کننده و مخرب آسمانی که در تمام ساعات شبانه‌روز روشن است، در امان نگاه دارند.

مدت‌های زیادی است که دانشمندان پی برده‌اند نور موجود در آسمان شب، باعث سردرگمی پرندگان مهاجر می‌شود. برخی از این پرندگان با آسمان‌خراش‌های پر نور، فانوس‌های دریایی و سکوهای نفتی دریایی برخورد می‌کنند. از طرف دیگر درخشش نور شهرها که در افق به چشم می‌خورد، باعث گمراهی بسیاری دیگر از این پرندگان می‌شود.

این نورهای درخشان همچنین بچه لاک‌پشت‌های دریایی را که تازه سر از تخم در‌آورده‌اند، گمراه می‌کند. در حالت عادی، این جانوران تاریکی تپه‌های شنی ساحلی را ترک می‌کنند و به سمت مهتاب یا نور ستارگان که از سطح آب دریا منعکس می‌شود، رهسپار می‌شوند. اما در حضور نورهای مصنوعی درخشان، آن‌ها در جهت نادرست حرکت می‌کنند و در ساحل سرگردان می‌شوند.

به هم ریختن آهنگ زندگی
محققانی که نتایج کارهای خود را در نشست ادمونتون ارائه کردند، نمونه‌هایی از گونه‌های جانوری دیگر را مثال می‌زنند که به طرق مختلف تحت تاثیر این روشنایی قرار می‌گیرند. برخی از آنها مانند لاک‌پشت‌ها و پرندگان مهاجر از نظر بصری سردرگم می‌شوند، در حالی‌که در برخی دیگر از جانوران مانند موش‌های صحرایی، افزایش مصنوعی طول روز باعث به‌هم خوردن نظم زندگی شبانه‌روزی یا فصلی آن‌ها می‌شود که منجر به افزایش سطح هورمون‌های استرس در بدن آن‌ها می‌شود.

سخنرانان این نشست همچنین شواهدی ارائه کردند که نشان می‌داد سرعت رشد شفیره حلزون‌ها و قورباغه‌ها در نور طبیعی و مصنوعی متفاوت است. همچنین موش‌هایی که در باراندازهای سواحل روشن زندگی می‌کنند، مجبورند برای در امان ماندن از شر شکارچیان، منطقه زندگی خود را محدود کنند. سمندرها نیز میل چندانی برای ترک مخفی‌گاه خود در زیر درخشش نور مصنوعی ندارند. برخی از گونه‌های خفاش‌ها نیز در مناطق روشن پرواز نمی‌کنند که باعث افزایش زمان پرواز آنها برای تهیه غذا می‌شود.

البته تمام نورها نیز اثرات یکسانی ندارند. به عنوان مثال، ستاره‌شناسان و طرفداران حفاظت از منابع طبیعی به دقت محبوبیت روزافزون لامپ‌های ال.ای.دی را دنبال می‌کنند. لامپ‌های ال.ای.دی نسبت به سایر گزینه‌ها مصرف انرژی کمتری دارند و از این نظر دارای منافع زیست‌محیطی هستند. اما نور لامپ‌های ال.ای.دی که تمام طول‌موج‌ها را شامل می‌شود، نسبت به لامپ‌های سنتی بیشتر به نور خورشید شباهت دارد و بنابراین، مشکلات بیشتری برای بسیاری از گونه‌های جانوری ایجاد می‌کنند.

مهتاب همیشگی
تراویس لانگ‌کور، رئیس گروه زمین‌های بایر شهری  واقع در لس‌آنجلس و سازمان‌دهنده نشست ادمونتون می‌گوید: «شما درباره یک تغییر جهانی صحبت می‌کنید، یکی از واضح‌ترین تغییرات صد سال اخیر روشنایی شب‌ها است. این کار بشر مثل این است که هلال ماه را به یک ماه بدر دائمی، یا حتی چیزی بیش از آن تبدیل کنیم.»

لانگ‌کور همچنین با انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، واقع در شهر توسکان آریزونا، جهت اشاعه سیاست‌های حفاظتی گروه در شهرها، پارک‌ها و سایر مناطق همکاری می‌کند. به گفته سخنگوی این انجمن، جوانا دوفیک، هزینه‌های این انجمن از سوی دو نفر از ستاره‌شناسان آریزونا تامین می‌شود. این انجمن در ابتدا تنها ستاره‌شناسان را به عنوان عضو قبول می‌کرد، اما در دهه اخیر درهای این انجمن به روی طرفداران حفاظت از منابع طبیعی نیز باز شده است.

دوفیک درباره عضویت طرفداران حفاظت از منابع طبیعی می‌گوید: «این کار به هدف ما کمک می‌کند. در گذشته ما با افرادی روبه‌رو می‌شدیم که می‌گفتند ما که ستاره‌شناس نیستیم، پس اینکه شما نتوانید ستارگان را ببینید برای ما چه اهمیتی دارد؟»

دوفیک بر صرفه‌جویی انرژی لامپ‌های هوشمند تاکید می‌کند و می‌گوید که میزان نور کمتر در نواحی شهری می‌تواند واقعا ایمن‌تر باشد. وی می‌گوید: «با استفاده از حفاظ لامپ، شما می‌توانید درخشندگی زیان‌بار افق را برای عابران و اتومبیل‌ها حذف کنید. این کار پاداش اضافه‌ای نیز دارد: شما می‌توانید آسمان شب را به خوبی ببینید.»

سازمان دیگری به نام ابتکار استارلایت که در لاپالمای جزایر قناری مستقر است، در اعلامیه خود که در سال 2007 / 1386 منتشر شد، تاکید کرده است: «یک آسمان شب پاک و ناآلوده که امکان تامل و لذت بردن از آسمان را فراهم می‌کند، باید به مانند تمام حقوق زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی، به عنوان یک حق لاینفک بشریت در نظر گرفته شود. چنین آسمانی تاثیر مهمی بر پیشرفت تمام بشریت و همچنین حفاظت از تنوع زیستی زمین دارد.»

لانگ‌کور که خود در شهر پر از نور لس‌آنجلس زندگی می‌کند، مجبور است منتظر اتفاقات خاصی مانند مهمانی رصدخانه‌ها باشد تا بتواند یک دل سیر به آسمان نگاه کند. اما به مانند مردم سراسر دنیا، وی نیز لذت چندین ساعت خیره شدن به آسمان شب و ستارگان آن را داشته است. وی می‌گوید: «من در ایالت مین (ایالتی در شمال شرقی ایالت متحده) بزرگ شده‌ام. من می‌توانستم به حیاط پشتی خانه خود بروم و روی چمن‌ها دراز بکشم و از لذت این تجربه جهانی بشر برخوردار شوم.» 

خواهشمندم دوستانی که از آلودگی نوری موجود در شب رصدی اخیر ( کهک قم) گلایه مندند همگی با ارسال نظرهای خود آزاردهندگی این موضوع را بیان کنند.

اول از خودم شروع می کنم:
یک جمله کافیست.
برای یک رصدگر نداشتن ابزار قابل تحمل است اما آلودگی نوری زجر دهنده ترین عامل می باشد که رصد را غیر ممکن می سازد.
خودتان قضاوت کنید.
آیا در روز می توان رصد کرد؟
آلودگی نوری تداعی کننده ی روز در آسمان شب می باشد.

متاسفانه در کنار کاروانسرای شاه عباسی ده نمک یک پمپ بنزین ساخته شده که نور آزار دهنده ای دارد و این کاروانسرا را که روزی گزینه ی اول رصدگاه های منجمان کشور بوده از دور حذف کرده است.
منتظر نظرات دوستان هستم.

آقای حمیدیان عزیز!
فرمایش شما کاملا درست است.
شب رصدی که برگزار شد به لحاظ آلودگی نوری مشکل داشت اما چند تا نکته:
1-در تاپیک گزارش شب رصدی اکثر دوستان در گزارش های خود به این موضوع اشاره کرده اند و شاید نیازی به یادآوری دوباره این موضوع نباشد.
2-برای برگزاری یک شب رصدی خوب باید به مناطق بکر طبیعی رفت تا از آلودگی نوری به دور بود. طبیعتا جایی از آلودگی نوری به دور است که از دست انسان ها نیز به دور باشد. یعنی از جاده، خانه های مسکونی و امکاناتی نظیر برق، انتن دهی موبایل و حتی آب آشامیدنی مناسب و سرویس بهداشتی به دور باشد. با توجه به این که 80 درصد افرادی که در این برنامه شرکت کرده بودند برای اولین بار به این برنامه می آمدند و رنج سنی متفاوتی داشتند بهتر بود برای بار اول جایی می رفتیم که امکانات مناسبی جهت اسکان داشته باشد و قدم به قدم در برنامه های بعدی شرایط را سخت کنیم.
3- فکر می کنم منظور شما به طور کلی درباره این بود که مسئولان و خودمان باید به فکر آلودگی نوری محیط خودمان باشیم که کاملا با شما موافق هستم.

سلامی گرم خدمت محاق گرامی ( بدون علامت تعجب)
عارضم به حضور مبارک شما که :
آلودگی نوری بر دو نوع می باشد:
1-مستقیم
2- غیر مستقیم
منظور از آلودگی نوری مستقیم چراغ هایی می باشد که به طور مستقیم پشم را آزار می دهد و حتی در تاریکترین مناطق هم یک چراغ می تواند این کار را انجام دهد که ما در کهک شاهد این موضوع بودیم.
آلودگی نوری غیر مستقیم عبارت است از روشن شدن آسمان بوسیله ی چراغ های شهر و پایین آمدن قدر قابل رویت ستارگان. که در تهران شاهد این موضوع هستیم.
ما در کهک شاهد آلودگی نوری غیر مستقیم نبودیم و مکان مناسبی برای رصد بود با این شرط که آلودگی نوری نوع اول را از بین ببریم.
دانستن این نکته حائز اهمیت است که هدف از بیان کردن این مطالب و نظر سنجی بالا بردن آگاهی دوستان است.
همین گوشزد را اگر محاق مطرح نمی کرد من نمی دانستم که این مدیر محترم انجمن نجوم تفاوت آلودگی نوری مستقیم و غیر مستقیم را نمی داند و لازم به توضیح است.
به هر حال این گونه است که با مشارکت دوستان گرامی مطالب به صورت بازتر بحث خواهد شد.
در ضمن دوستان گرامی بایستی به این نکته واقف باشند که هدف از رفتن به شب رصدی جز جنبه ی علمی ، افزایش محبت ها و دوستی ها و در نتیجه همکاری های سازنده می باشد و نه بحث و جنجال پس از آن.
از این پس دوستان لطف کنند که از حاشیه سازی و تخریب وجهه ی بلند انجمن نجوم تبیان خودداری کنند.
والله اعلم بالنیات
با تشکر فراوان
و من الله توفیق
محمد حسین حمیدیان

اینم نمکه زندگیه انجمن نجوم تبیانه؟

من با جفتتون موافقم
با آقای حمیدیان از نظر آلودگی نوری و اینکه چقدر آزار دهنده هست موافقم.
با جناب محاق هم در مورد جا و مکان برای افرادی که تازه واردن و آشنایی ندارن موافقم. بالاخره باید هر دو طرف رو دید. و سختییها و مشکلات همدیگه رو در نظر گرفت.
شرمنده جناب حمیدیان اصلا قصد دخالت ندارما اما به نظرتون نمیشه جور دیگه ای گفت که خدای نکرده کسی ناراحت نشه؟ شما دو عزیز جفتتون حق دارین باید به هم دیگه هم حق بدین.
شاید بگین من نبودم و خبر ندارم از چیزی. اما اینو میدونم که میشه بهتر از اینم با هم دیگه برخورد کرد.

سلام
ما اینجاییم که چیزی یاد بگیریم. اصلا در انجمن ها آمده ایم که بیاموزیم.
بنده اگر چیزی مطرح کردم که موجب سوتفاهم شد از حمیدیان عزیز پوزش می خواهم.
ما و آقای حمیدیان برنامه هایی زیادی نظیر شب های گالیله ای، روز نجوم، شب رصدی قصر بهرام و غیره داشته ایم و با هم هیچ مشکلی ندارم.
هم من از صحبت ایشان دچار سوتفاهم شدم هم ایشان از پاسخ من دچار سوتفاهم شدند.
باز هم به قول حمید طالب زاده:
«همه چی آرومه / من چقدر خوشحالم»!

اصلا یک پیشنهاد:
چه طوره موضوع گاهنامه را آلودگی نوری تعیین کنیم؟!

سلامی به گرمای تابستان
دوستان عزیزم ، حال که به حول و قوه ی الهی انجمن نجوم تبیان بر قله های رفیع موفقیت قرار دارد اصلا از اعضای محترم آن انتظار نمی رود که بحثی جز علم آسمانی نجوم داشته باشند.
یاسی گرامی ممنون از اظهار نظرت اما دونستن این نکته حائز اهمیته که من و محاق عزیزم با هم همکاری های زیادی داشته ایم و در حال حاظر هیچ گونه مسئله ای بین ما دو دوست خوب نجومی وجود ندارد.
تقدیم به محاق عزیزم:
خداوندا دوستانی دارم که در درون قلبم جای دارند ، آنان شایسته ی محبتند و عشق به آنان در درون قلبم زبانه میکشد.
این بحث همین جا به پایان رسید و تقاضایی که دارم اینه که : همدیگرو دوست داشته باشید.
انجمن نجوم تبیان پیشرو در ارائه ی علوم آسمانی در جمهوری اسلامی ایران
و من الله توفیق
محمد حسین حمیدیان