تبیان، دستیار زندگی

از دیدگاه قرآن، افراد انسان (چه مرد و چه زن) از نظر حقیقت انسانیت و مسائل ارزشى یك سانند و هیچ یك بر دیگرى جز به تقوا و عمل صالح بیشتر، برترى ندارد:

(إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَیـكُمْ)[1]

(مَنْ عَمِلَ صَــلِحًا مِّن ذَكَر أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ);[2]

هر كس، مرد یا زن، كار شایسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكیزه [و نیكو]یى و حیات [واقعى] مى بخشیم و به یقین بهتر از آن چه انجام داده اند به آنان پاداش مى دهیم.

قرآن، اگر در جایى از مردان شایسته اى هم چون لقمان حكیم سخن مى گوید، در جاى دیگر نیز از زنان شایسته نام مى برد; مانند: حضرت مریم(س) [3]، همسرفرعون[4]و... .

همان گونه كه مردان، داراى اندیشه، اراده و اختیارند و براى رسیدن به تكامل و قرب الهى، وظایف و تكالیفى بر عهده آنهاست، زنان نیز همین گونه اند و در این جهت، هیچ امتیازى بین زن و مرد وجود ندارد، ولى در بعضى احكام و وظایف با یك دیگر متفاوتند.

وظایفى، به عهده مردان است و بر عهده زنان نیست و بر عكس و این تفاوت براى این است كه طبیعت و آفرینش زن و مرد متفاوت است.

خداى متعال، به مقتضاى حكمت بالغه خود و مصالح و مفاسدى كه پشتوانه احكام اوست، وظایفى براى مرد و وظایفى براى زن معین كرده است; همان طور كه مرد نمى تواند فرزندى به دنیا بیاورد، زن هم نمى تواند برخى از كارهاى طاقت فرسا، چون: امامت، رهبرى، سیاست و كشوردارى را به عهده بگیرد. (هر كسى را بهر كارى ساختند.)

در زندگى زنان، «احساس» و در حیات مردان تعقّل غلبه دارد (البته متوسط زنان و مردان این گونه هستند) و براى همین تفاوتى كه در آفرینش زن و مرد وجود دارد، قوانین اسلام هم با آفرینش انسان سازگار است.

اسلام، وظایف و تكالیفى را كه به صلابت بیشترى نیاز دارد و احساسات بیش از اندازه در انجام آنها مانع است; مانند: حكومت، امامت، قضاوت، جهاد ابتدایى و ... به عهده مردان قرار داده است و وظایفى را كه ارتباطش با احساس، بیشتر از تعقّل است و زن، بهتر از مرد مى تواند از عهده آن برآید; مانند: پرورش و تربیت اولاد و آشنا كردن آنها به وظایف اجتماعى، تدبیر منزل و ... مخصوص زنان قرار داده است.

از جهت دیگر، براى این كه عفت و عصمت زن اهمیت ویژه اى دارد، خداوند متعال، بعضى از كارهاى اجرائى، مانند: امامت، قضاوت و ... را ـ كه سركار انسان با نامحرمان است ـ به عهده مردان گذاشته.

به هر حال، این طور مسائل و تفاوت در وظایف، دلیل برترى مرد بر زن نیست، زیرا از نظر اسلام كمال هر انسان در چهره وظایف محوّله به او ظهور مى كند و خوبى و برترى هر یك از زن و مرد، در گرو این است كه در قبال مسئولیتى كه دارد، متعهد و پرهیزگارتر باشد و خلاصه، معیار برترى، ایمان، عمل صالح، اخلاص و ... كوشا بودن در عمل و تقوا و پرهیزگارى است و فضیلت و مقامى كه زن با گرم نگه داشتن محیط خانواده و تربیت فرزندان و خوب شوهردارى مى تواند به دست آورد، كم تر از فضیلت جهاد در راه خدا نیست.

نكته اى كه این جا شایان تذكر است این كه یك مقام معنوى داریم و یك سمت اجرایى. در رسیدن به مقامات معنوى میان مرد و زن تفاوتى نیست. یك زن مى تواند به مقامات والاى معنوى برسد و از بسیارى از مقامات معنوى پیامبران بالاتر باشد; همان گونه حضرت فاطمه(س)این چنین بود.

ولى سمت اجرائى نبوت و امامت به جهت تفاوت ساختار جسمانى زن و مرد، به مردان سپرده شده است و داشتن چنین سمتى دلیل بر عدم امكان رسیدن زنان به مقام معنوى پیامبران نیست.[5]

تا این جا روشن شد كه در اسلام هیچ یك از كمالات معنوى، مشروط به مرد بودن یا ممنوع بودن زن نیست; نه مذكر بودن شرط كمال است و نه مؤنث بودن مانعى براى آن است. راه كمال براى هر دو گروه باز است و هر كسى به اندازه استعداد خاص خود این راه را طى مى كند و آن چه مورد تمایز است، كارهاى اجرائى است كه مربوط به ساختمان بدن انسان است و بر اساس ویژگى هاى جسمى طرفین توزیع شده است.

در آن چه مایه كمال است، تفاوتى بین زن و مرد نیست و آن چه موجب تفاوت است، نقشى در كمال ندارد.

---------------

[1] حجرات، آیه 13.

[2] نحل، آیه 97.

[3] آل عمران، 42

[4] تحریم، آیه 11.

[5] ر.ك: جعفر سبحانى، مبانى حكومت اسلامى، ص 239 ـ 244; المیزان، ج 2، ص 271 ـ 276 و عبدالله جوادى آملى، زن در آینه جلال و جمال.