چگونه بنویسیم؟
قلم به دست گرفتن و نوشتن معمولاً ازسه مرحله تشكیل می شود:
1. مرحله پیش از نوشتن (Prewriting). در این مرحله نویسنده به دنبال موضوع و فكری می گردد تا آن را به عنوان مضمون بر روی كاغذ بیاورد. او طبعاً در این مرحله با توجه به مضمون به دنبال زبان خاصی می گردد كه برازنده آن موضوع در زمینه كار باشد. در خبر، برخلاف ادبیات كه رمز و راز و استعاره و ایهام و ابهام دستمایه های انگاره سازی هستند، صراحت و ایجاز از اهمیت خاص برخوردارند.
2. مرحله نوشتن (Writing). شامل همه فعالیتهایی می شود كه به مضمون، شكل اولیه را در قالبی كه كاملاً پخته نیست (از جنبه نوشتاری) می دهند.
3. مرحله پس از نوشتن (ویرایش) Post writing - editing. شامل همه كنشهایی می شود كه طی آنها نویسنده و روزنامه نگار مرحله نوشتن را مورد بازنگری قرار می دهند و تغییرات لازم را در مكتوب ایجاد می كنند. البته این مراحل الزاماً به طرزی پیاپی به وقوع نمی پیوندند، اما بایسته است كه توالی آنها در هنگام آموزش این فن رعایت شود. آنچه در مرحله سوم، چه از نظر تغییرات ساختاری و چه از لحاظ اصلاحات نگارشی رخ می دهد، ویرایش نامیده می شود كه تقریباً معادل «اِدیت» انگلیسی است، و کسی كه این كار را انجام می دهد- چه نویسنده و چه فرد ثالث- ویراستار نام دارد. متنی كه ویرایش می شود، عملاً قدرت تأثیرگذاری بیشتری پیدا می كند. البته ویرایش الزاماً در چارچوب ویرایش نوشتاری خلاصه نمی شود و مفهوم عام آن تغییر(Change)، تصحیح (Correct) و اصلاح و تعدیل (Modify) متن (برنامه و فیلم) است. در مورد متن باید گفت كه عمل «ادیت» یعنی ویرایش نهایتاً تدارك متن برای چاپ است. اما این پردازش متن عملاً مفاهیم گوناگون به خود گرفته است.
ویرایش رسم الخطی یکی از مفاهیم جاری در میان روزنامه نگاران است و مراد از آن، این است كه هر نشریه برای خود از یك رسم الخط پیروی می كند. مثلاً من باب سلیقه «هیئت» را «هیأت» می نویسد، و «مسئله» را به این صورت: «مسأله»، «می» علامت مضارع را به فعل نمی چسباند، «گردد» را به «شود» تبدیل می كند و.. در این نوع ویرایش، ویراستار متن مورد نظر را مطابق رسم الخط آن نشریه مفروض، ویراستاری می كند.
ویرایش در جهت ایجاز یكی دیگر از اشكال ویرایش است. در این شكل از ویراستاری، ویراستار با خواندن خبر یا مقاله و گزارش سعی می كند تا با حذف نكات زاید حجم مطلب را كاهش دهد. به این نوع ویرایش در روزنامه نگاری مغرب زمین To edit down گفته می شود.
ویرایش تخصصی از وجه بازبینی و وارسی مضامین تخصصی و اصطلاحات و واژگان تخصصی صورت می گیرد در این نوع ویرایش نقل قولها و زیر نویسها به دقت مورد بازبینی قرار می گیرند تا هیچ نوع ایرادی از لحاظ امانتداری و فنی به متن وارد نباشد.
امروزه ویرایش در تحریریه هایی را كه به ابزار الكترونیك مجهز هستند بر روی صفحه نمایش كامپیوتر اِعمال می شود و ویراستاری الکترونیك علاوه بر روزنامه بزرگ بین المللی عمدتاً در خبرگزاریها بسیار رونق گرفته است. اگر چه كار ویرایش بر روی وی. دی. تی (VDT) یا ترمینال پردازش تصویری (Video Display Terminal) بسیار سریعتر از نوع کاغذی آن صورت می گیرد، اما هرگز نمی توان انتظار داشت كه كسی كه بر روی کاغذ ویراستاری ضعیف است بر روی وی. دی. تی ویراستاری قوی باشد. شاید به همین دلیل است كه امروزه تایم و نیوزویك دو هفته نامه بین المللی امریكا از هر دو شیوه ویرایش مكتوب و كامپیوتری استفاده می كنند.
یادآوری این نكته ضرورت دارد كه ویرایش فقط در وجه نوشتاری صورت نمی گیرد. برنامه های تلویزیونی قبل از آن كه به نمایش درآیند ادیت (تدوین) می شوند، در فیلمهای سینمایی نیز همین كار انجام می گیرد. در مورد میكروفیلمها نیز اصطلاح نمادهای ویرایش (editing symbols) به نمادهایی اطلاق می شود كه به برش و جا دادن «فریم ها» كمك می كنند امروزه حتی با كمك تكنولوژیهای جدید، عكسها هم ادیت می شوند به این معنی كه می توان مثلاً فردی را از میان جمع حذف كرد، یا برای یكی سبیل گذاشت و یا كت نفر دیگر را از تنش درآورد و... همه اینها به راحتی بر روی عكسها قابل اعمال هستند. پس بنابراین در همه سطوح به ویراستار نیاز داریم و به عبارت بهتر هر مجرای خبری به ویراستارانی توانمند نیاز دارد تا كار را به گونه ای عرضه كنند كه بیننده، خواننده و شنونده سردرگم و رنجیده نشوند. ویراستاران سبب می شوند تا جریان اطلاعات روانتر و روانتر حركت كند. البته در مطبوعات ما امر ویراستاری هنوز کاملاً جا نیفتاده است و غالباً دبیران سرویسها نقش ویراستاران را ایفا می كنند، كه عملاً مصحح هم هستند و در حین ویرایش رسم الخطی خلاصه سازی و پرداخت تخصصی، به كار تصحیح هم می پردازند. ضمن اینكه هر روزنامه چنانكه گفتیم، رسم الخط و آیین نگارش خاص خود را اعمال می كند. باید این نكته را به خاطر داشت كه برای گریز از ویرایش كاغذی، مطلوب این است كه روزنامه ها به سوی وی.دی.تی بروند. در وی. دی. تی انجام تغییرات و اصلاحات به طرزی مكرر در كوتاهترین زمان ممكن، شدنی است. تغییرات حروفی (سیاه و نازك و با فونتها یا پایه های مختلف) به راحتی صورت می گیرد. با یك دستور می توان كلمه ها، جمله ها، پاراگرافها و متون را از یك خبر به خبر دیگر و یا از یك گزارش به گزارشی دیگر انتقال داد، و یا کلمه خاصی را در كل متن به کلمه دلخواه جدید تبدیل كرد، و از همه مهمتر اینکه دیگر لازم نیست كه صفحه بندها به حدس و گمان بپردازند تا دریابند كه مطالب دستنویس- كه پس از ویرایش بسیار هم شلوغ و درهم و برهم هستند- چقدر جا خواهند گرفت. در ویرایش الكترونیكی، ویراستار با زدن یك كلید ازحجم دقیق مطلب- طول و عرض ستونها- مطلع می شود و آن را در اختیار صفحه آرا قرار می دهد. بگذریم از این كه تا تبدیل شدن تحریریه های كنونی به تحریریه های الكترونیك، كار دشوار و توانفرسای ویراستاری، و به دیگر زبان، برّاق كردن متون كدر، كماكان بر گردن ویراستاران سنگینی خواهد كرد. اینان در پاره ای از مواقع، حتی بناچار به بازنویسی مطالب می پردازند و به همین دلیل هم هست كه ویراستاران روزنامه ها متمایز تر از همكاران خود در مجله ها و یا مراكز نشر كتاب هستند.
دكتر مارتین ال گیبسن (Martin L.Gibson ) نویسنده كتاب معروف ادیت در عصر الكترونیك (Editing In Electronic Era ) برای ویراستار ویژگیهایی را برمی شمارد:
1. آشنایی دیرینه با نوشتار (تا نارسایی های نوشته را تشخیص دهد)؛
2. اعتماد به نفس سرشار (تا پركاه در دریای تردید نباشد)؛
3. بلوغ فكری (تا در اصلاح و حك مطلب دچار هوس و غرور نشو د)؛
4. وسواس منطقی (تا از سر سهل انگاری تن به حرف نویسنده ندهد)؛
5. ذهن بدگمان (تا مطالب «بودار» را تأیید نكند)؛
6. وسعت دانش (تا در برابر هیچ مطلبی لنگ نزند)؛
7. عزم استوار (تا در برابر فشار كار پس نزند)؛
8. قناعت روحی (كمتر برای ویراستار هورا می كشند كار خوب را به خود روزنامه نگار نسبت میدهند).
در هر صورت، هنوز متأسفانه ویرایش و آداب آن در محافل حرفه ای ما همچنان سلیقه ای است و از جایگاه و منزلت خاص فن برخوردار نشده است. ویراستاران باید این نقیصه رارفع كنند
منبع : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی ، دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها
