تبیان، دستیار زندگی

گذشته تاریخی و وجه تسمیه :
«...انوشیروان یزد را به مهر نگار بخشیده و مهرنگار مقنیان را از بغداد به یزد فرستاد وعاملان نصب کرد و در یزد بسیار عمارت بساخت و در یسار شهر به هشت فرسنگی دهی معتبر بساخت و آن را مهرگرد نام کرد . و اکنون آن قریه را مهریجرد می خوانند . ... »»
در کتب تاریخی ، از مهریز به نام مهریجرد یاد شده و بنای آن را به « مهرنگار »، دختر انوشیروان ساسانی ، منسوب ساخته اند که احتمالا« مهرآباد یا مهرپادین »کنونی توسعه یافته همان قصبه است .
ضمناً از دیگر محلات کنونی شهر مهریز محله «بغدادآباد » می باشدکه آن را به« بغدادخاتون » ، دختر امیر چوپان و همسر سلطان ابوسعید ایخان ، نسبت می دهند . همچنین یکی ازروستاهای کهن شهرستان مهریز روستای خورمیز است که جعفری در کتاب تاریخ یزد ، بنای آن را به هرمزبن انوشیروان نسبت می دهد.
موقعیت جغرافیایی :
شهرستان مهریز یکی از ده شهرستان استان یزد است که در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و در همسایگی شهرستانهای بافق ، تفت ، خاتم و استان کرمان قرارگرفته است .
آب و هوا و اقلیم منطقه :
شهرستان مهریز در یک منطقه نیمه بیابانی واقع شده وآب و هوای آن معتدل نیمه بیابانی میباشد . میانگین دمای سالیانه آن بین 5/7 تا 8/34 درجه سانتیگراد متفاوت است . متوسط بارندگی در سطح شهرستان مهریز 84 میلیمتر میباشد که در این میان دهستان میانکوه بیشترین مقدار و دهستان بهادران کمترین مقدار بارندگی را به خود اختصاص داده است.
روستا های زیبا و کوهستانی منشاد ، بنادک سادات ، فخر آباد و ... با دره های سرسبز خود از مهمترین نقاط ییلاقی دهستان میانکوه به شمار می روند . ارتفاعات زیبا و سربه فلک کشیده آدرشک ، قله های پربرف و دره زیبای دامگاهان ، چشمه های طزنج و منشاد ، چشمه غربالبیز و .. ازمناطق ییلاقی و تفریحی شهرستان به شمار می آیند .
در کنار این مناطق سرسبز ، دشت بهادران که در حال حاضر به عنوان یک منطقه حفاظت شده محسوب می شود ؛با وسعت 250.000 هکتار به سبب قرار گرفتن در حاشیه کویر و برخورداری از تنوع گونه های گیاهی و حیات وحش حائز اهمیت است . ویژگیهای متعدد این منطقه از نظر اقلیمی و پوشش گیاهی ، شرایط زیست محیطی خوب و امکان زاد و ولد وحوش و پرندگان مختلف را در این مناطق به وجود آورده است . آهوی ایرانی ، جبیر ، کل ، بز، قوچ
و میش،خرگوش، پلنگ ، کفتار ،گرگ و انواع روباه مثل روباه شنی از مهمترین گونه های حیات وحش این منطقه به شمار می روند . همچنین پرندگانی مانند کبک ، تیهو ، هوبره ، باقرقره ، زاغ بور و انواع عقاب را می توان نام برد .
جمعیت و نیروی انسانی :
بر اساس اطلاعات موجود در شبکه بهداشت و درمان شهرستان مهریز ، طبق آخرین سرشماری در سال 1384جمعیت شهرستان مهریز 43973 نفر میباشد که از این تعداد 25210 نفر جمعیت شهری و 18763 نفر جمعیت روستایی را تشکیل می دهند . تعداد خانوارهای شهری 6106 و تعداد خانوار روستایی در این شهرستان 5032 عدد میباشد .
شهرستان مهریز بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال
1380 ، در حال حاضر دارای یک بخش مرکزی و پنج دهستان میباشد که مساحتی قریب به 6717 کیلومتر مربع را با 136 آبادی دارای سکنه و 324 آبادی خالی از سکنه به خود اختصاص داده است .
نقاط شهری این شهرستان عبارتند از :
مهرپادین- بغداد آباد– بیدک - منگاباد– استهریج– مزویرآباد و شهرکهای متصل به آنها
دهستانهای شهرستان مهریز عبارتند از :
1- تنگ چنار ، 2- ارنان 3- بهادران 4- خورمیز 5- میانکوه
موقعیت طبیعی :
شهرستان مهریز با وسعت 6717 کیلومتر مربع در دشت یزد – اردکان واقع شده است . این دشت از غرب و جنوب غرب به شیرکوه و از شرق به
کوههای خرانق منتهی می شود . از جنوب به کفه های بهادران و از شمال به چالة عقدا منتهی می گردد .
شرایط اقلیمی:
به طور کلی به علت بارندگی کم و نامنظم ، نوسانات شدید درجة حرارت، تبخیر زیاد ، رطوبت نسبی کم و دوره گرمای طولانی دارای شرایط آب و هوایی خشک و بیابانی می باشد .
طبیعی مهم :
- کوهها :
از کوههای مهم این شهرستان می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- کوه مدوار 2- کوه آدُرُش 3- کوه گلرنگ که دارای ارتفاع نسبتاً زیادی است .4- کوه ریگ 5- کوه چاه ترش 6- کوه بختک 7- کوه قدبو 8- گردکوه 9- کوه تنگ چنار 10- کوه حلوایی در بهادران 11- کوه هفت آدمین در سریزد
12- بدبخت کوه 13- کوه فضولک 14- کوه کولی 15- کوه دره بازی 16- کوه لا انجیر17- کوه سفید 18- کوه خطکی19- کوه خبیر20- کوه چاه زرد و...
کوهها در این منطقه اغلب از جنس رسوبی هستند و نشان دهنده این است که قبل از دوران دوم زمین شناسی به جای این شهرستان دریا یا دریاچه ای وجود داشته است که در اثر ته
نشین شدن این رسوبات و فشار وارده بر آنها ، این کوهها به وجود آمده اند .
اکثرکوههای منطقه آهکی اند و در بین آنها رسوبات کنگلومرا و فاتگلومرا به همراه درز و گسل نیز به چشم می خورد.
بر اثر فرسایشهای بادی و حمل دانه های شن و ریگ توسط باد و ته نشین شدن این رسوبات در مجاورت کوههای بلند ، تپه های ریگی و ماسه ای زیادی به چشم می خورد .
- رودخانه ها و چشمه ها :
تا قبل از سال 1379 که بخش هرات و مروست در تقسیمات کشوری مهریز قرار می گرفت ، این شهرستان دارای دو رودخانه دائمی بود . رودخانه دائمی “ بوانات “ در مروست و رودخانه “ اعظم “ در هرات از مهمترین رودخانه های این شهرستان حساب
می شدند . در حال حاضر به علت جدا شدن هرات و مروست از شهرستان مهریز ، این شهرستان فاقد رودخانه دائمی می باشد .
مهمترین چشمة مهریز ، چشمة غربال بیز qarbalbiz ، است که از امتداد کوههای شیرکوه سرچشمه گرفته و تفرج گاه بسیار زیبایی را برای مردم این شهرستان به وجود آورده است .
کمبود آب از گذشته های بسیار دور ، مردم را به کاوش و جستجوی منابع آب در زیرزمین واداشته و موجب حفر قنوات و چاههای متعددی در این منطقه شده است . از مهمترین قناتهای مهریز به موارد زیر می توان اشاره کرد :
1- قنات حسن آباد 2- قنات شاه حسینی 3- قنات آب میری 4- قنات ارزاندازان 5- قنات بغداد آباد که در حال حاضر به علت حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق هر ساله تعدادی از این قناتها خشک می شوند .
- بادها :
چون منطقه مورد نظر قسمتی از استان یزد است و در نتیجه در فلات مرکزی ایران واقع شده است ؛ لذا توده هایی که بر استان تأثیر می گذارند بر منطقه مطالعاتی نیز اثر دارند و در اینجا یک شمای کلی از توده های هوا ذکر می گردد :
الف ) توده هوای پر فشار سیبری
ب ) توده هوای قاره ای قطبی
ج ) جریانات موسمی
د ) توده هوای قاره ای حاره ای (CT)
لازم به ذکر است که در این منطقه به کلیه بادها اصطلاح تیفون “ tifun “ اطلاق می شود .

پوشش گیاهی :
به دلیل پائین بودن سطح آبهای زیرزمینی و
تبخیر فراوان و نامساعد بودن خاک ، این منطقه نیز مانند سایر نقاط استان یزد از پوشش گیاهی اندکی برخوردار است .
پوشش گیاهی بیشتر از نوع استپ های بیابانی میباشد . گیاهان این منطقه با شرایط خشک و کویری سازگاری دارند و می توانند مدتهای طولانی ، بدون باران دوام بیاورند . از مهمترین این گیاهان می توان به درختان کاج و سرو و همچنین بوته های گون و اسفند اشاره کرد . در دامنه کوههای پر باران نیز گیاهان زیره و آویشن وجود دارند . درخت چنار ، نارون و اکالیپتوس نیز در این منطقه به چشم می خورد .
از بوته های کوهی یا بیابانی این شهرستان می توان به موارد زیر اشاره کرد :
گل خرزهره ، درمنه ، گیس پیرزن ، لاکتوکا ، چوبک ، زرشک ، کنگر ، جوسیخک ، عرعر ، خارزن بابا ، سگ میر ، کلاه میرحسن ، شکرتیغال ، استیپا ، ارنجیم ، استاخیز و ... ، بوته اسفند از مهمترین بوته های بیابانی است که به مقدار بسیار زیادی در بیابانهای این ناحیه دیده می شود .
در دامنه کوههای شهرستان مهریز نیز درختان انجیر کوهی و بادام کوهی مشاهده میگردد.

حیوانات وحشی:
در دامنه کوهها ، دشتها و بیابانهای این شهرستان حیوانات غیر اهلی زندگی می کنند که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
آهو ، گوزن ، بز کوهی ، یوزپلنگ آسیایی ، گورخر ، گرگ ،شغال و ...
بعضی از حیوانات وحشی نیز تا مناطق مسکونی پیش آمده و غذای مورد نیاز خود را در نقاط شهری می جویند مانند : سگ ، سگ تول ، خار پشت و ...
صنایع و معادن :
شهرستان مهریز از نظر صنعتی نقش مهمی را در استان یزد بر عهده دارد .
- صنایع دستی :
صنایع دستی همچون شعربافی ( شمدبافی ، چادرشب ، دستمال ، شال ، دارایی ) ، قالی بافی ، گیوه بافی، خورجین بافی ، حصیر بافی ، چاقوسازی و سریشم سازی در این شهرستان به چشم می خورد .
- صنایع ماشینی :
در زمینه صنایع ماشینی نیز با احداث یک شهرک صنعتی در این شهرستان ، عدة زیادی در بخش تولید سیمان ، انواع موکت ، بسته بندی پسته ، بیسکویت ، ماکارونی و ... مشغول به کار هستند .
- معادن :
در زمینه صنایع شیمیایی نیز معدن سرب و روی در مهدی آباد این شهرستان با ذخیرة قطعی 10000000 تن کشف شده است که هنوز به صورت غیر فعال است .
معادنی از قبیل تراورتن ، مرمر ، گل سفید ، سنگ چینی و سنگهای ساختمانی نیز در منطقه وجود دارد

آثار و ابنیه تاریخی :
مجموعه تاریخی مهرپادین شامل : مسجد ( قرن هشتم )، امامزاده ، حسینیه ، آب انبار ، بازارچه ، حمام
مجموعه تاریخی باغ بهار : شامل مسجد (قرن نهم ) ، حسینیه ، حمام و آب انبار
مجموعه سرحوض : شامل مسجد ، حسینیه ، آب انبار
قلاع تاریخی : قلعه خورمیز ( به فرمان هرمز پسر انوشیروان ساسانی احداث گردیده ) ،قلعه سریزد ، قلعه مهرپادین ، قلعه باغ دهوک ، قلعه هرفته ، قلعه کردآباد و ....
کاروانسراهای : شاه عباسی ، رباط نو سریزد ، رباط کهنه سریزد ، کاروانسرای شمش ، کرمانشاهان ، زین الدین و ....