تبیان، دستیار زندگی

سلام چطور میشه با نفس خود مبارزه کنیم ؟

با سلام
كم‌كم باید پیش رفت
رهرو آن است كه آهسته و پیوسته رود
البته آهستگی برای هر شخصی، با دیگری فرق داره- شاید برای یكی آهستگی دیگری، سرعت باشه

بزرگان می‌گن، از ترك محرمات و انجام واجبات شروع كنید، تا برسید
موفق باشید
یا علی

ممنون از سوال شما دوست عزیز
وسیب سرخ بابت جواب
در مورد مبارزه با نفس باید عرض کنم

شیوه غلبه نفس بر مرد و زن متفاوت است . در نزد زنان نفس بیشتر از راه عواطف و احساسات و به خصوص تاثیر پذیری و حس حسادت و انتقام جویی وارد می شود .در نزد مرد ها ٬ نفس اماره بیش از هر چیز ٬ از راه غرور ٬ قدرت طلبی و شهوت حمله می کند . این نقطه ضعف ها چه بسا باعث شود که شخص بی خبر ٬ آنچه را که از لحاظ معنوی با سالها کوشش به دست آورده ٬ در یک دم از دست بدهد . تاریخ ادیان ٬ مشحون از این گونه لغزش هاست .

علاوه بر بعضی ضعف های روانی فوق ٬ ضعف های دیگری چون پول پرستی ٬ افتخار طلبی و غیره شخص را ذر مقابل نفس اماره آسیب پذیر تر می کند . در آزمون های روزانه زندگی است که مبارزه با نفس معنا پیدا می کند . این آزمون ها رو که دستگاه علیت الهی تنظیم می کند . ماهیت های مختلف دارند٬ اما در همه حال نقاط ضعف شخص را نشانه می گیرند . بدین ترتیب ٬ اکثر اتفاقاتی که در زندگی روز مره روی می دهد ٬ حتی اتفاقات کوچک ٬ در واقع صحنه سازی هایی است برای آزمودن و خالص کردن شخص و اینکه هر بار گوشه تازه ای از وجود خود را کشف کند و خود را بهتر بشناسند . آزمون ها ممکن است درونی باشد ـ مثلا نیت بدی که باید با آن مبارزه کرد ـ مثلا شخص خواب می بیند که در معرض وسوسه ای قرار گرفته و به این ترتیب عکس العملش در مقابل این وسوسه مورد آزمایش قرار می گیرد .

چگونه با نفس اماره مبارزه کنیم ؟



در روح ملکوتی گرایش فطری برای نزدیک شدن به مبدا الهی وجود دارد ٬همان گونه که در نفس اماره چنین گرایشی برای دور شدن از مبدا وجود دارد . نفس اماره که در حوزه ی ناخداگاه قرار دارد ٬ به هیچ کوششی احتیاج ندارد ٬ زیرا رفتارش غریزی و خودکار است . در مقابل تهاجمات نفس اماره ٬ کار اصلی روح ملکوتی ِ آگاه این است که هشیار باشد و نگذارد نفس اماره با در اختیار گرفتن عقل و اراده ٬ قانون خود را بر او تحمیل کند . اگر کسی از سر جهل ٬ غفلت یا بی تفاوتی ٬ مراقب نفس اماره اش نباشد و منفعل باقی بماند ٬ مبارزه ی بین بخش ملکوتی و بشری اش ٬ به طور ناخداگاه ٬ به سوی غلبه نفس اماره پیش خواهد رفت ، تا جایی كه نفس كاملا بر روح ملكوتی مسلط شود . خطر گران تر این است كه اكثر افراد از این سلطه ی نفس اماره بر خود ، بی خبرند .

برای توفیق در مبارزه با نفس اماره ،احتیاح به یك روش صحیح هست . از سویی انسان باید به تحلیل روان خود بپردازد تا به معایب و ضعف های خویش پی ببرد و از حضور نفس اماره آگاه شود‌‌‌‌( همون خودشناسی كه نویسنده در حال تحریر این مطلب است ) از سوی دیگر باید سلامت روح ملكوتی را حفظ كند و آن را پرورش دهد و تقویت كند تا از اراده قوی و عقلی سلیم برخوردار شود .

در عمل ٬ باید ابتدا با معایب صفاتی یا نقاط ضعف روحی ـ روانی ِ خویش که بارزترند مبارزه کرد . در اثر مبارزه با هر یک از این نقطه ضعف ها ٬ نقاط ضعف دیگری خود را آشکار می کند . به این ترتیب می توان به تدریج وجوه گوناگون نفس اماره ی خویش را شناخت و حمله ها و حیله های آن را خنثی کرد . از شیوه مقابله با نفس اماره یکی این است که انسان در ابتدا به طور سیستماتیک با خواسته های آن مخالفت کند و عکس خواسته های او را عملی سازد . مثلا اگر از کسی خوشش نمی آید ٬ هر بار که وسوسه شود از او بد گوید ٬ ابتدا خود را وادار به خودداری کند ٬و در سطحی بالا تر ٬جز از نقاط مثبت او حرفی نزند. اگر در این کار پشتکار به خرج دهد ٬آن احساس منفی تدریجا منتفی می شود .

مبارزه با نفس اماره یک فرایند طولانی است . و به پشتکار زیاد احتیاج دارد . برای حفظ پشتکار و نگه داشتن انگیزه لازم ٬ دیدار با اشخاص معنوی و مقدسین چه در حیات و چه در ممات ٬ خدمت به خلق و انفاق ٬ مطالعه متون معنوی و الهی ٬ عبادت و ....... عوامل تقویتی مفیدی هستند .

حربه های اصلی روح ملکوتی در مقابل نفس امره ٬ اراده راسخ و اخلاق اصیل و اصول الهی است . به کار بستن اخلاق اصیل و اصول الهی ٬مواد غذایی لازم برای رشد ارگانیزم روحی روانی ٬ فراهم می آورد . تنها در گرماگرم این مبارزه درونی است که شخص متوجه که بدون کمک خدا هیچ نتیجه ی دایمی ِ قابل توجهی عایدش نمی شود . و همچنین متوجه می شود که اراده اش به تنهایی ٬ بدون حمایت و نور خدا ٬ قادر به انجام کاری نیست . با ایمان به خدای حقیقی است که می توان نور او را که حاوی هدایت و انرژی است ٬جذب کرد .و اگر نه بدون آن ٬ سرکوب مداوم انگیزش های نفس اماره موجب وازدگی ٬ ایجاد عقده و دیگر مشکلات روانی می شود . نظر خدا بر ما اثرات روانی زیان بار ناشی از این سرکوب ها را خنثی می کند . (به امید آن که خدا بر ما همیشه نظر داشته باشد . نویسنده .){ بر گرفته از کتاب راه کمال فصل ۳۷ با کمی تغییر}

در ادامه ی مطالب شما خواستم كه اشاره ای به رابطه ی مبارزه با نفس و خود شناسی در یك برنامه ی عملی داشته باشم.البته به صورت خلاصه:

در عمل به معنویت باید به مبارزه با نفس و خود شناسی در یك سیكل و برنامه ی هماهنگ عمل كرد بدین گونه كه
مرحله ی اول خود شناسی یعنی پی بردن به نقاط ضعف و قوتی كه در ابتدا به چشم می آید ودر ادامه مبارزه باضعفها
مبارزه با نفس خود نقاط ضعف و قوت را مشخص می كند و خود شناسی عمیق تری را نتیجه می دهد وبعد باز هم در پی آن مبارزه با نفس
در یك برنامه ریزی دقیق باید این دو فرآیند را تواما عمل کرد تا هردو هدف یعنی مبارزه با نفس و خودشناسی به طور كامل انجام شود.
با مبارزه با نفس در مورد یك خصوصیت اخلاقی در نهایت بعد از موفقیت آن صفت مبدل به فضیلت الهی شده و در وجود روحی ما مانند شمعی افروخته عمل می كند كه با روشن كردن اطراف خود سایر نقاط تاریك را به ما می نمایاند و ما را به عمق بیشتری در خود شناسی می رساند.
برای رسیدن به فضیلت الهی و جذب انرژی الهی برای ادامه ی مبارزه با نفس باید فقط و فقط با نیت رضای الهی به مبارزه با نفس و عمل به اخلاقیات پرداخت .
برگرفته از وب:
http://raheekamal.blogfa.com

به نام خدا

سلام

مراحل نفس

عارفانِ عاشق، براى نفس هفت منزل برشمرده اند كه باید براى رسیدن به مقصود، به درجه ى نهایى آن، كه حالت مرضیّه بودن است رسید.

1. نفس امّاره

در این مرحله ـ چنانكه در سوره ى یوسف آیه ى 53 به آن اشاره شده است ـ نفس حیوانى در زندگى انسان غلبه ى كامل و سلطه ى شدید دارد. با بودن حالت امّارة بالسّوء، نفس ناطقه به هیچ وجه نمى تواند رخسارهِ ملكوتى خود را تجلّى دهد.

از نفس امّاره جز آثار حیوانیّت و بهمیّت سر نمى زند. همه ى كارها و حركات و سكنات انسان در این مرتبه، نشانى از طبیعت حیوانى است و نفس او همیشه به شرارت و بدى امر مى كند.

انسان آلوده به گناه نباید فراموش كند كه رغبت، میل و اشتهاى به گناه، از نشانه هاى مهم اسارت نفس امّاره است، و اجابتِ دعوت نفسى كه همواره انسان را به نافرمانى فرا مى خواند، خسارتِ جبران ناپذیرى را به دنبال خواهد داشت.

از نظر قرآن كریم و روایات معصومان (علیهم السلام) انسان در این حال، فرق چندانى با حیوان ندارد و بلكه در پاره اى خصوصیّاتِ حیوانى از حیوان نیز بدتر است.

انسان سالك در این مرحله، با غلبه كردن بر قوّه هاى حیوانى و مادّىِ جسم كه رابطه ى مستقیمى با نفس امّاره دارند سر و كار دارد و باید آنها را براساس فرامین و دستورهاى شرعى رام نماید.

2. نفس لوّامه

در این مرحله كه آیه ى دوم سوره ى قیامت به آن اشاره دارد، قواى عقلى كم كم شروع به نشو و نما مى كند و انسان بیدار شده و میان كارهاى نیك و بد تمیز مى دهد.در این حال یك حسّ درونى او را از ارتكاب بدى باز مى دارد، ولى این امر درونى هنوز ضعیف است و تأثیر چندانى ندارد، پس از ارتكاب هركار بدى انسان را دچار یك نوع پشیمانى مى كند.

این توبیخ و ملامت از نفس حیوانى سر نمى زند؛ و بطور قطع این ندا، صداى نفس ناطقه و یا روح ملكوتى است كه انسان را به كسب فضیلت دعوت مى نماید.

اینكه بیشتر بزرگان دین و اولیاى مبین و عرفاى آگاه، گوشه نشینى و اشتغال به مناجات و نماز و روزه و دورى از زندگى روزانه را براى چند ساعت توصیه نموده اند، فقط براى این است كه انسان لحظاتى به خود آید و از وسوسه هاى نفس حیوانى آزاد و فارغ شود و تحریك هاى خارجى را فراموش نماید و آتش حرص ها و شهوت هاى خود را مدّتى خاموش سازد، تا بتواند نداى آسمانى روح را از درون خود بشنود.

سالك در این مرحله نیز باید به رام كردن ومطیع نمودن همان نیروهاى مرموز نفس مشغول شود.

3. نفس ناطقه یا متفكّره

در این مرحله قوّه ى تفكّر و تمیز در نفس انسانى به خوبى ظهور كرده و نشو و نماى محسوسى پیدا مى كند.

قدرت نفس در این مرحله، نتیجه و محصول كوششى است كه انسان نسبت به تربیت نفس و تهذیب و تزكیه آن داشته است :

(وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ)
« هركس بكوشد، بطورقطع به نفع خود كوشیده است »

سه مرحله ى فوق براى سالك، دوره ى غلبه و تسلّط بر نفس است و وظیفه ى او مراقبت و هدایت و گاهى جنگ با نفس مى باشد. باید سینه را به سختى ها و زحمت ها و رنج هاى فراوان سپر ساخت، و به این معنا یقین داشت كه هیچ رنج و دردى بى سود و بدون مزد نمى ماند.

در این رنج ها و كوشش ها مقصود كشتن نفس نیست؛ بلكه رام كردن او و انداختن قوایش در مجراهاى جدید صالح سودمند و علوى است، بطورى كه همه‌ى هوس ها و حس ها با الهام گرفتن از وحى، خادم قلب پاك و اراده ى عقلى و الهى نفس ناطقه شوند.

4. نفس عاقله یا ملهمه

در این مرحله قوّه ى تعقّل نشو و نماى كامل، و با قوه ى اراده ى عقلى تجلّى و ظهور مى كند. در این مرحله حاكم اصلى عقل است و به وسیله ى اراده‌ى عقلى، احكام و اوامر عقل در همه‌ى شئون زندگى جارى خواهد گشت.

(وَنَفْس وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا)

این دوره را بنابر آیات فوق از این رو مرحله ى نفس ملهمه مى توان نامید كه در نفس سالك، نخستین بار پرتو الهام ربّانى افكنده مى شود.

مرحله ى چهارم از آنجا كه در میان سه مرحله ى اول و سه مرحله ى بعد برزخى است، از این رو به موجب قانون تكامل و برزخیّت، داراى اشكال و صور و قواى هر دو طرف (مراحل ذكر شده و آنچه ذكر خواهد شد) مى باشد.

در این مرحله قواى پست و حیوانى، آخرین درجات قوّت و توان خود را به كار خواهند برد تا موقعیّت خود را نگاهدارى كنند، و از این حیث هم در دل سالك كه مشغول تزكیه ى نفس است، انقلاب ها و طوفان هاى بسیار قوى و بلكه خونین سر مى زند، ولى سرانجام قواى پست حیوانى و آمال و هوس هاى خود پرستانه‌ى نفسانى، مغلوب انوار قاهره ى قواى برتر معنوى گشته، ظلمت، جهالت و غفلت مغلوب نور معرفت و فضیلت خواهد شد.

چون این حقیقت در دل عارف ظهور كرد، سكوت و آرامش، با نور الهام، مشام جان او از فیض آسایش درونى و استراحت وجدانى كه نتیجه ى پیروزى بر نفس حیوانى است، برخوردار خواهد گشت و لذّت غلبه ى بر نفس را خواهد چشید.

سالك در این مرحله ى از تزكیه ى نفس، كم كم شروع به چیدن میوه ى شیرین زحمت ها، كوشش ها، ناكامى ها، ریاضت ها و مقاومت هایى كه با متانت و توكّل و ایمان تحمّل نموده مى كند.

(وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا)
« كسانى كه در راه ما بكوشند آنان را به راههاى خود راهنمائى مى كنیم »

از این زمان است كه سالك عملاً وارد مراحل بالاتر شده، واقعیّت آن همه حقایق را كه درباره ى مقام و حالات گوناگون تزكیه‌ى نفس، مانند مكاشفات و الهام و جذبه و ذوق و اشتیاق شنیده بود، حالا از روى یقین احساس مى نماید، و قوّت قلب و قوّه ى توكّل و ایمان و اعتمادش بر الطاف و فیوضات و هدایتِ پروردگار، روز به روز قوى تر مى گردد.

5.نفس مطمئنّه

در مرحله ى چهارم كه شرح آن گذشت، با وجود تكامل یافتن قوّه ى تعقّل و اراده ى عقلى، باز زندگى انسان خواه فردى یا اجتماعى، به كلّى از خطا و گناه محفوظ نخواهد ماند، چرا كه قواى نفسانى و حیوانى به كلّى ریشه كن نشده و به عبارت درست تر تبدیل به قواى روحانى نگشته و هنوز خام و نرسیده اند. از این رو در بیشتر اوقات، همان قواى حیوانى بروز كرده و اظهار حیات و توان و قدرت خواهند نمود.

این حال در مسیر زندگىِ سالك بارها پیش مى آید، و گاهى او را گرفتار وحشت و حیرت و نومیدى مى سازد. ولى عارفان بینادلى كه این مراحل را پشت سر گذاشته اند، از پیدایش این احوال ما را آگاهى و دلدارى داده اند. پس در این حال و در این حال برگشتها و تنزّلهاى ناگهانى، نباید دل از دست داد، و نومید و مضطرب گردید؛ بلكه باید به مراقبت افزود و با جان و دل آن حوادث ناگوار و حالهاى پر اضطرار را پذیرفت و به رفع آنها كوشید. چرا كه شرط سلوك و مقتضیّات تزكیه ى نفس همین است.

ولى در این مرحله ى پنجم كه نفس عنوان صفت مطمئنّه به خود مى گیرد، طورى در مقام خویش استوار و برقرار خواهد بود كه دیگر ترس لغزیدن، سقوط، مغلوب هوس ها، فریب هاى نفس حیوانى و گرفتار وسوسه هاى شیطانى شدن باقى نخواهد ماند.

آیینه ى غیب نماى دل عارف و آسمان زندگى اش از ابرهاى سیاهِ دریاى هوى و هوس ها پاك شده و ماهِ دلرباىِ روحِ ملكوتى و با شكوه خود را در آن آسمان پاك تجلّى خواهد داد و نمونه هاى جلوه هاى روح سبحانى خواهد شد. در این مقام است كه جنگ با نفس، با پیروزى كامل عقل خاتمه مى یابد، و نفس حیوانى رام و فرمانبر سالك مى شود و عارف از زنجیر هوس ها و تحریك ها و هیجان هاى شدید نفسانى آزاد مى شود، و حتى بدن هم پیرو اراده‌ى الهى او شده و یك راهوار باربردارى مى گردد.

6. نفس راضیه

این مرحله مقام عشق و وادى هیجان انگیز رضا و تسلیم است. در این مرحله نفس انسانى به محك امتحان سنجیده مى شود، و در بوته ى مصایب درونى و روحى، در آتش شك و شبهه و تزلزل و بیم و امید كه آنها را مغلوب كرده بود یك بار دیگر گداخته خواهد شد؛ تا به كلّى صافى و خلوص خود را به دست آورد و پایدار شود.

بنابراین، این مرحله مقام فداى نفس و میدان جانبازى است، نفس ناطقه ى انسانى باید شایستگى درك لطف، محبّت، عنایت، فیض جبروتى و لاهوتى را به نمایش بگذارد. و در راه عشق خدایى براى فدا كردن خود نیز حاضر و بلكه مشتاق باشد.

این مقام عرصه ى عشق بازى مجازى نیست؛ بلكه در این جا با جان باید به طور حقیقى بازى كرد، و حتّى هزاران جان را فداى نام و عشق محبوب نمود، و پاى كوبان و رقصان به پاى دار وصل شتافت.

در اینجاست كه دیگر فرقى بین مشیّت آفریدگار و اراده ى بنده ى او نخواهد ماند، و انسان از روى معرفت حقیقى اجرا كننده‌ى اراده، بلكه یارى دهنده‌ى اجراى نقشه‌ى آفرینش و تكامل جهان خواهد گشت.

این مرحله از یك طرف مقام فداى نفس و تسلیم و رضاى محض است، و از طرف دیگر هنگام تجلّى انوار كشف، و الهام، و وصال است. در این مقام دیگر سایه ى جدایى و پرده ى ناتوانى وجود ندارد، زیرا نور عشق و معرفت سرتاسر زندگى باطنى و ظاهرى عارف را فرامى گیرد و او خطى جز در رضاى حق و تسلیم شدن به اوامر و اراده‌ى او نمى بیند و نمى شناسد.

در این مقام انتظار وصل با شعله ى آتش جانسوز عشق، همه ى نیروهاى مخالف و اضداد طبیعت گداخته و با هم درآمیخته مى شود و به قوّه هاى حیات بخش بندگى مى گردند.

7. نفس مرضیّه

این مرحله بالاترین و آخرین مقام كمال نفس انسانى است، این مقام، مقامِ وصل و یگانگى نفس ناطقه با روح است.

در مرحله ى ششم، رضا و خرسندى از طرف عاشق بود، ولى عاشق از رضاى معشوق به طور كامل مطمئن نبود و فقط آثارى از خرسندى محبوب را گاهى احساس مى نمود؛ ولى در مقام هفتم اطمینان قلبى براى نفس ناطقه حاصل مى شود، بدین جهت نفس در این مرتبه، مرضیّه خوانده شده است، به این معنى كه خداى متعال نیز رضاى خود را از نفس ناسوتى اظهار و عشق خود را به وى اثبات و اعلام مى نماید.

در این مقام، نفس ناطقه با یقین عینى و بلكه با حقّ الیقین مى داند و مى فهمد كه عشق دو طرفى است؛ یعنى محبوب نیز پا بسته ى مهر او بوده است؛ بلكه او شوریده تر از این مجنون ناسوتى است، چنانكه در حدیث قدسى آمده است : اى فرزند آدم! من دلباخته‌ى توأم و این براى تو پنهان است، پس تو هم دلباخته‌ى من باش.

آرى! در این مقام، پرده از روى آن سرّ خفّى، كه آفریدگار شیفته‌ى آفریده‌ى خویش است، از پیش چشم عارف برداشته مى شود، چنانكه از یكى از عارفان عاشق نقل شده كه گفته بود : سى سال خدا را مى طلبیدم، سرانجام به این نتیجه رسیدم كه او طالب بود و من مطلوب.

احساس و ادراك رسیدن نفس به مقام رضا، هر روز و هر ساعت و بلكه هر دم كه سالك در دل خود ذوق آن را خواهد چشید، خود بزرگترین حظّ روحانى و فیض آسمانى و سرور جاودانى است.

در این مقام است كه نفس ناسوتى نه تنها نداى «أنت الحبیب وأنت المحبوب» را مى شنود؛ بلكه در صفات محبوب شركت مى كند، زیرا در این مقام اراده و آرزوى عاشق و معشوق، یعنى نفس ناطقه و حق، یكى شده است.

البتّه براى رسیدن به مرحله ى نهایى كه مقام رضا است باید اراده و عمل را بعنوان سلاح برداشت. اراده و عمل به قواعدى كه تنها از طریق انبیا و امامان به ما رسیده است.

در این سیر و سفر پیروى كردن از دستورهاى غیر خدا و مكتب هاى به اصطلاح عرفانىِ بشر، عین گمراهى است و نه تنها آدمى را به جایى نمى رساند؛ بلكه در وادى هلاكت انداخته و عمر او را ضایع مى كند.