آیا نماز شیعه بدعت است؟
یکی از ایراداتی که عده ای از روی ناآگاهی نسبت به سنت فعلی پیامبر(ص) مطرح می کنند این است که چرا شیعیان همچون اهل تسنن برخی نمازهای پنجگانه را در وقت فضیلت خویش اقامه نمی کنند بلکه به عکس میان آنها قایل به جمع هستند و مثلا نمازهای ظهر و عصر یا مغرب و عشاء را با هم به جای می آورند؟ برخی حتی پا را از این فراتر گذارده و به شیعه نسبت بدعتگذاری در دین داده اند؟
پاسخ اجمالی به مساله فوق این است که اولا باید دانست که نماز جزء فروع دین است و در مسائل فرعی نیز همواره میان دانشمندان، نحله ها و مذاهب اسلامی اختلاف وجود داشته و دارد اما صرف این اختلاف دلیل بر حقانیت گروهی نسبت به گروه دیگر نمی باشد همانطور که پیشوایان و علمای اربعه اهل سنت نیز با هم اختلاف زیادی در این مسائل دارند بلکه آنچه مهم است ادله طرفین است، پس باید ادله را بررسی کرد، ثانیا: چنانکه مذکور خواهد افتاد شیعه در این مساله از هر اهل تسننی سنی تر است؛ چه آنکه روایاتی که خود علمای بزرگ اهل تسنن در معتبرترین کتابهای خویش آورده اند گواه بر آن است که سنت حضرت ختمی مرتبت (ص) نیز چنین بوده که میان نمازهای یاد شده جمع می کردند.
به هر روی، جمع خواندن پاره ای از نماز های یومیه و نیز عدم جمع میان آنها سنت جاری رسول الله در صدر اسلام و نیز ائمه هدی علیهم السلام بوده و نمی توان چشم را بر واقعیات تاریخ بست و به کثیری از مسلمانان چنین نسبتی ناروا روا داشت، نه شیعیان و نه حتی اهل تسنن هیچ کدام در این مساله بدعت گذار نبوده و نیستند جز اینکه اهل تسنن به دلایلی خاص قایل به تفکیک و اقامه نمازهای یاد شده در وقت فضیلت خویشند وشیعه به دلایلی دیگر از جمله رفع حرج، توسعه و تسهیل امت به سنت جمع خوانی پیامبر تمسک جسته است
اما پاسخ مستوفی وادله نقلی:
چنانکه گفته شد "علاوه بر منابع شیعیان، در منابع معروف اهل تسنن مانند صحیح بخارى و صحیح مسلم، سنن ترمذى، موطأ مالك، مسند احمد، سنن نسائى، مصنف عبدالرّزّاق و...، حدود سى روایت درباره جمع میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشاء، نقل شده است كه در آن ها حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) در حالى كه در شهر بودند و هیچ خوف و ضرورتى نیز وجود نداشت جمع بین دو نماز كرد.
اكنون به برخى از روایت هایى كه اهل تسنن در مورد جمع بین دو نماز واجب آورده اند به اختصار اشاره مى كنیم تا معلوم شود كه همه مسلمانان به صحت این عمل معتقدند و این كار از بدعت هاى شیعیان محسوب نمى شود:
1. احمد بن حنبل در مسندش از ابن عباس نقل مى كند كه گفت: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در مدینه مقیم بود و مسافر نبود، با این حال هم نماز ظهر و عصر (8 ركعت) و هم نماز مغرب و عشاء (7 ركعت) را با هم خواندند.1
2. مالك در موطأ از ابن عباس روایت كرده كه گفت: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را به صورت جمع (با هم) به جاى آوردند در حالى كه نه خوفى وجود داشت و نه سفرى در كار بود.2
3. مسلم در صحیحش در باب جمع بین دو نماز در حضر مى گوید: ابن عباس گفت: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر را با هم و نماز مغرب و عشاء را با هم به جاى آورد بى آن كه خوفى باشد یا در حال مسافرت باشد.3
4. و همچنین ابن عباس مى گوید: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در مدینه جمع بین دو نماز ظهر و عصر و دو نماز مغرب و عشاء كرد بدون خوف و باران. مى گوید: به ابن عباس گفتم: چرا چنین كرد؟ گفت: براى این كه امتش در مشقت نیفتند.4
روایات در این زمینه حتى در منابع اهل تسنن زیاد است ولى ما به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده مى كنیم.
تقریباً در تمام احادیث بالا كه در كتب معروف و منابع درجه اول اهل تسنن نقل شده و سند آن ها به جمعى از بزرگان صحابه مى رسد، روى دو نكته تأكید شده است:
نخست این كه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) جمع میان دو نماز را در حالى انجام داد كه مشكل خاصّى مانند باران یا سفر، یا ترس از دشمن، وجود نداشت.
دیگر این كه هدف آن حضرت «توسعه بر امّت» و «رفع عسر و حرج» بوده است. "5
هر چند اخبار و روایات بسیاری در این باب نقل شده، لیکن همین که بابی به نام «جمع بین الصلاتین» اختصاص یافته و احادیث مربوطه در این باب نقل گردیده، محکم ترین دلیل و برهان بر جواز جمع خواندن نماز است. زیرا اگر غیر از این می بود باید باب مخصوصی به نام «جمع بین الصلاتین فی السفر» یا «جمع بین الصلاتین فی الحضر» اختصاص می دادند تا احادیث مربوطه را تفکیک نمایند.
از طرفی دیگر، بخاری همین احادیث را در صحیح خود آورده، لیکن به دلایل نامعلومی و با زبردستی آن ها را از محل «جمع بین الصلاتین» به محل دیگری مثل «باب تأخیر الظهر إلی العصر من کتاب مواقیت الصلاة» و «باب ذکر العشاء والعتمة» و «باب وقت المغرب» انتقال داده است.6
اصولا جواز جمع میان دو نماز در برخى از موارد، مورد اتفاق همه فقهاى اسلام قرار دارد. در عرفه و مزدلفه همه فقها جمع میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشاء را جایز مىدانند، همچنانكه گروه زیادى از فقهاى اهل سنت جمع بین دو نماز را در سفر مجاز مىشمرند. تمایز شیعه از دیگران آن است كه گام فراتر نهاده و با استناد به ادله فوق (در عین قبول افضلیت انجام نمازها در وقت فضیلت خویش) جمع میان دو نماز را مطلقا جایز مىداند. حكمت این امر نیز، همانگونه كه در احادیث بیان شده است، تسهیل امر بر مسلمانان است، و خود پیامبر گرامى در موارد زیادى بدون عذر (مانند سفر، بیمارى و غیره) بین دو نماز جمع مىكرده تا كار را براى امت آسان سازد، كه هر كس بخواهد بین نمازها جمع كند و هر كس بخواهد آنها را جدا از یكدیگر انجام دهد.7
گاهى تصور مىشود مقصود از جمع این است كه نماز اول را در آخرین وقت(فضیلت) آن (مثلا هنگام رسیدن سایه شاخص به اندازه خود)، و نماز دوم را در اولین وقت عصر بخواند. با این كار، فرد نمازگزار در حقیقت هر دو نماز را در وقت خود خوانده است، گرچه یكى در پایان وقت و دیگرى در آغاز آن انجام گرفته است.
این پندار با ظاهر روایات مخالف است. زیرا همانطور كه گفته شد، كیفیت جمع میان دو نماز همان است كه همه مسلمانان در عرفه و مزدلفه انجام مىدهند، بدینگونه كه در عرفه هر دو نماز را در وقت ظهر، و در مزدلفه هر دو را در وقت عشاء مىخوانند. بنابراین، جمعى كه در لسان رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم آمده است باید ناظر به چنین جمعى باشد، نه جمعى كه یكى از نمازها در آخر وقت و دیگرى در اول وقت صورت پذیرد.8
نماز جزء فروع دین است و در مسائل فرعی نیزهمواره میان دانشمندان، نحله ها و مذاهب اسلامی اختلاف وجود داشته و دارد اما صرف این اختلاف دلیل بر حقانیت گروهی نسبت به گروه دیگر نمی باشد همانطور که پیشوایان و علمای اربعه اهل سنت نیز با هم اختلاف زیادی در این مسائل دارند بلکه آنچه مهم است ادله طرفین است، پس باید ادله را بررسی کرد
به هر حال جمع خواندن پاره ای از نماز های یومیه و نیز عدم جمع میان آنها سنت جاری رسول الله در صدر اسلام و نیز ائمه هدی علیهم السلام بوده و نمی توان چشم را بر واقعیات تاریخ بست و به کثیری از مسلمانان چنین نسبتی ناروا روا داشت، نه شیعیان و نه حتی اهل تسنن هیچ کدام در این مساله بدعت گزار نبوده و نیستند جز اینکه اهل تسنن به دلایلی خاص قایل به تفکیک و اقامه نمازهای یاد شده در وقت فضیلت خویشند و شیعه به دلایلی دیگر از جمله رفع حرج، توسعه و تسهیل امت به سنت جمع خوانی پیامبر تمسک جسته است چنانکه در پاره ای از روایات منقول از پیامبر(ص) به حکمت این عمل نیز اشاره شده است از جمله:
در روایتی آمده است: «جمع النبیصلى الله علیه و آله و سلم بین الظهر و العصر وبین المغرب والعشاء فقیل له فی ذلك فقال صنعت هذا لئلا تحرج امتی»: پیامبر(ص) نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را به جمع خواند. از ایشان حکمت این کار پرسیده شد، فرمودند: چنین كردم تا مبادا امتم به رنج و تعب بیفتد.9
شکوری_ کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان
مآخذ:
1-مسند احمد بن حنبل، جلد 1، صفحه 221.
2-موطأ مالك، جلد 1، صفحه 144، حدیث 4.
3-صحیح مسلم، جلد 1، صفحه 489، حدیث 49.
4-صحیح مسلم، جلد 1، صفحه 490، حدیث 51.
5-همراه با راستگویان، صفحه 379.
6- ر.ک: شبهای پیشاور، سلطان الواعظین
7- منشور عقاید امامیه صفحه 273
8-همان
9- شرح زرقانى بر موطا مالك، ج 1، باب الجمع بین الصلاتین فى الحضر و السفر، ص 294.
