تبیان، دستیار زندگی

مجید جویا- دامنه 6.1 ریشتری زلزله‌ای که در ساعت 2:32 به وقت گرینویچ در روز 8 مارس / بامداد 17 اسفندماه، شرق ترکیه را لرزاند، نگرانی‌هایی جدی را در ترکیه برانگیخت که آیا استانبول، شهر بعدی در ترکیه خواهد بود که با یک زمین لرزه شدید مواجه شود و آیا این شهر برای چنین روزی خود را آماده کرده است یا نه.

به گزارش نیچر، با توجه به داده‌های مراکز زمین شناسی ایالات متحده، مرکز این زمین لرزه در 70 کیلومتری شهر الازیگ و فاصله تقریبی 625 کیلومتری شرق آنکارا، پایتخت ترکیه قرار داشت. زمین لرزه ساختمان‌های بلند را واژگون، خانه‌ها را با خاک یکسان، دست کم 100 نفر را زخمی کرد و 41 نفر را کشت.

ترکیه در محل تقاطع گسل‌های متعددی قرار دارد، و در مرز بین صفحه زمین شناختی آفریقا و صفحه آناتولی قرار گرفته است. بیشتر این کشور روی گسل‌های شمالی و شرقی آناتولی به سمت غرب فشرده می‌شود. به نظر می‌رسد که زمین لرزه الازیگ روی گسل شرق آناتولی اتفاق افتاده باشد.

به گفته یان مین، زلزله شناس در دانشگاه ادینبورگ انگلیس، احتمال اینکه زلزله اخیر، خود تحریک کننده یک لرزش دیگر در استانبول شود، کم است: «تغییر فشار در چنین فاصله زیادی خیلی کمتر از حدی است که بتوان انتظار یک تحریک چشمگیر را از آن داشت».

با این وجود، شهر پهناور استانبول که تقریبا 13 میلیون نفر سکنه دارد، از سال 1766 تا کنون شاهد هیچ زلزله بزرگی نبوده است. یک سری از زمین لرزه‌های سهمگین در طول گسل شمالی آناتولی به سمت غرب پیش رفته است (که تازه‌ترین مورد آن در سال 1999 در ازمیت بود) و دانشمندان را نگران این کرده که شاید دفعه بعد نوبت استانبول باشد.

به عقیده تام پارسونز، یک متخصص ژئوفیزیک در برنامه خطرات زمین لرزه USGS در منلوپارک کالیفرنیا، یک احتمال 30 تا 60 درصدی از وقوع یک زلزله با شدت 7 ریشتر یا بیشتر در نزدیکی استانبول در 25 سال آینده وجود دارد.

توبیاس هرگرت از دانشگاه کارلسروهه در آلمان، و اولیور هایدباخ از مرکز تحقیقات علوم زمین جی‌اف‌زد آلمان در پوتسدام، در ابتدای سال جاری نتایج تحقیقی را منتشر کردند که بیان می‌دارد نیرویی که در گسل شمالی آناتولی ذخیره شده، به جای اینکه با یک زمین لرزه شدید در کل گسل تخلیه شود، شاید در جریان چندین زمین لرزه نسبتا کوچک آزاد شود. ولی آنها این را نیز افزودند که استانبول هنوز در معرض خطر یک زمین لرزه 7 ریشتری و یا حتی بیشتر قرار دارد، بسته به این که کدام بخش از گسل دچار گسیختگی شود.

کار بزرگ
زمین لرزه سال 1999 ازمیت، یادآوری نه چندان ملایمی برای مسئولین استانبول بود که نیاز به آماده کردن شهر خود را برای چنین روزی دریابند. تا پیش از آن کار چندانی برای کاهش تاثیرات یک لرزش احتمالی انجام نشده بود.

از آن زمان تا کنون، شهرداری شهر استانبول یک برنامه جامع آمادگی برای زلزله برای شهر ترتیب داده است، که به نام ISMEP شناخته می‌شود (پروژه کاهش خطر زمین لرزه و آمادگی برای حالت اضطراری استانبول). اهداف اصلی این پروژه افزایش آمادگی برای شرایط اضطراری، کاهش خطر برای تاسیسات عمومی موجود و ارتقای مقررات ساختمان هستند.

به گفته پارسونز، تنها ده سال بعد از زمین لرزه ازمیت، استانبول اکنون بهتر آماده شده و جمعیت آگاه‌تری به نسبت خیلی از شهرهای دیگر در جهان دارد.

برای مثال، ترمینال جدید در فرودگاه بین المللی سابینا گوچن برای تحمل زمین لرزه‌هایی با شدت تا 8 ریشتر طراحی شده و به گفته سازندگانش بزرگ‌ترین ساختمان ضد زلزله در جهان خواهد بود. جمعیت محلی از طریق روزهای خاص آگاهی برای زلزله آموزش دیده‌اند، آموزش‌هایی که شامل استفاده از ماشین‌های شبیه‌ساز زلزله و دریل‌های اضطراری برای کودکان مدرسه‌ای می‌شود. مصطفی اردیک، مدیر رصدخانه کاندیلی، می‌گوید که از سال 1999، عمل به آیین‌نامه‌های زلزله خیلی بهتر شده است و «یک تلاش قابل ملاحظه برای تقویت مدارس و بیمارستان‌ها در برابر زلزله» در آنجا دیده می‌شود.

ولی به رغم این گام‌های مثبت، شهر هر روز در برابر خسارات زمین لرزه آسیب پذیرتر می‌شود، و حجم عظیم کار پیش روی مقامات مسئول بیش از توان آنها است. به گفته مقاله‌ای که در ژورنال Natural Hazards منتشر شده است، جمعیت بیش از اندازه استانبول، برنامه‌های نادرست ساختمانی و شهرسازی، زیرساخت‌ها و خدمات نامناسب، و مشکلات زیست محیطی همگی بر شدت معضلات می‌افزایند.

در عین حال، آخرین زمین لرزه رخ داده در ترکیه، ناتوانی این کشور را در ساخت خانه‌های محکم در مناطق روستایی آشکار ساخت. به رغم این که بعد از زمین لرزه‌های هاییتی و شیلی باز هم توجه همگانی به زمین لرزه در استانبول جلب شد، تاثیرات گسست در گسل شرقی آناتولی نشان داده که بقیه این کشور چقدر در برابر آسیب‌های زلزله بی‌دفاع است.

پولات گولکان از دانشگاه صنعتی خاور میانه در آنکارا، که در روز 24 فوریه در یک شهادت پارلمانی در آنکارا، در مورد خطرات زلزله در دیگر مناطق ترکیه هشدار داده بود می‌گوید: «با توجه رسانه‌ای و تمرکز علمی که اکنون روی استانبول است، به نظر همه اینگونه می‌رسد که در همه جای دیگر اوضاع کاملا آرام است. در حالی که در این کشور، خطر زمین لرزه در هر لحظه و در هر گوشه‌ای در کمین است».